دعبل خزاعی در معارف و سیره رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها

==[[دعبل]] و [[اهل بیت]]{{عم}}==

دعبل شاعر عالی‌قدر در این خاندان بزرگ شد، و [[محبت علی]] و اولادش در [[دل]] او ثابت بود، او بعد از این که به حد [[رشد]] رسید و [[علم]] و [[دانش]] تحصیل نمود و راه سرودن اشعار را پیش گرفت [[دفاع از اهل بیت]]{{عم}} را به عهده گرفت و با عزمی [[راسخ]] و [[ایمانی]] [[قوی]] و اراده‌ای آهنین، [[فضائل]] و [[مناقب اهل بیت]] را به [[نظم]] کشید و در [[مصائب]] آنها قصاید غرایی سرود.

اشعار و ابیات او در [[مصیبت]] [[حضرت سید الشهداء]] و مرثیه او درباره [[امام رضا]]{{ع}} مشهور است و در کتب [[ادب]] و [[تاریخ]] ذکر شده‌اند، [[قصیده تائیه]] او که بسیار مشهور می‌باشد همه از این باب می‌باشد. او در اشعار و قصاید از [[مظالم]] [[بنی امیه]] و [[بنی عباس]] [[سخن]] گفته و از [[حق اهل بیت]]{{عم}} با کمال [[شجاعت]] و [[جوانمردی]] [[دفاع]] کرده است.

[[دعبل خزاعی]] هنگامی که شنید حضرت رضا{{ع}} در [[خراسان]] هستند و به عنوان [[ولی‌عهدی]] [[مأمون]] برگزیده شده‌اند، به اتفاق تنی چند از شاعران و [[دوستان]] خود عازم خراسان شد، و پس از پیمودن راه دور و دراز به [[مرو]] رسید، و قصیده غرائی را که در [[فضایل]] و [[مناقب]] و مصائبی که بر اهل بیت [[رسول خدا]]{{عم}} وارد شده بود، سروده بود برای آن [[حضرت]] [[قراءت]] کرد.

هنگامی که به این [[بیت]] رسید:

[[امام رضا]]{{ع}} گریستند و فرمودند: ای [[خزاعی]] راست گفتی. و هنگامی که به این بیت رسید:

امام{{ع}} دست‌های خود را به هم فشار می‌دادند و میفرمودند آری به [[خداوند]] [[سوگند]] آنها بسته هستند و هنگامی که به این بیت رسید:

امام رضا{{ع}} فرمودند: خداوند شما را از وحشت‌های [[روز قیامت]] [[حفظ]] کند، و هنگامی که به این بیت رسیدند:

امام{{ع}} فرمودند: من می‌خواهم در این جا دو بیت اضافه کنم تا قصیده است کامل شود، دعبل گفت: آری یابن رسول الله اضافه بفرمایید، امام{{ع}} فرمودند:

دعبل خزاعی عرض کرد: یابن رسول الله این قبری که در [[طوس]] است [[قبر]] کدام شخص است؟ امام{{ع}} فرمودند: آن قبر من است، بعد از گذشت چند شب و [[روز]] آنجا محل رفت و آمد [[شیعیان]] و [[زائران]] خواهد شد، [[آگاه]] باش هر کس مرا [[زیارت]] کند روز قیامت با من خواهد بود و خداوند او را خواهد آمرزید، و بعد از جای خود برخاست و رفت و فرمود: دعبل همان جا باشد و جایی نرود.

بعد از لحظاتی [[خادمی]] آمد و صد دینار به دعبل داد، و گفت: امام{{ع}} می‌فرمایند: این دینارها را بگیر و در [[سفر]] خود [[خرج]] کن، [[دعبل]] گفت: به [[خداوند]] [[سوگند]] من برای گرفتن [[صله]] این جا نیامده‌ام، او دینارها را برگردانید و گفت: به [[امام]] بگویید یکی از پیراهن‌های خود را به من بدهد تا به آن [[تبرک]] جویم، [[امام رضا]]{{ع}} بار دیگر یک پیراهن و همان [[دیدارها]] را به او برگردانید و به [[خادم]] فرمودند: به او بگویید به این دیدارها نیاز پیدا خواهی کرد.

مشهورترین قصیده‌ای که [[دعبل خزاعی]] درباره [[اهل بیت]]{{عم}} سروده قصیده معروف به تائیه می‌باشد، این قصیده طولانی را از این جهت تائیه می‌گویند که قافیه آن با تاء است، در آن قصیده شاعر عالی‌قدر همه مصیبت‌هایی که بر اهل بیت [[رسول اکرم]]{{صل}} وارد شده ذکر کرده است، و این قصیده در واقع یک کتاب [[تاریخ]] می‌باشد.

و در آن قصیده از ستم‌هایی که از [[صدر اسلام]] بر اهل بیت وارد شده [[گفتگو]] می‌کند، و از این که [[خاندان رسالت]] [[مقهور]] و [[مظلوم]] شده‌اند و [[حقوق]] آنها پایمال شده و منازل آنها خراب گردیده، و نشانه‌های [[آیات]] خداوندی از بین رفته، و [[آل رسول]]{{عم}} همه آواره شده، ولی [[دشمنان]] آنها در [[عزت]] و [[شوکت]] [[زندگی]] می‌کنند و در کاخ‌های مجلل زندگی مینمایند و در ناز و [[نعمت]] غوطه‌ورند سخن می‌گوید.

دعبل هنگامی که این بیت را از روی شنید پرسید این [[شعر]] از کیست؟ گفت: مردی از [[خزاعه]] این شعر را گفته است و او را دعبل می‌گویند، گفت: من دعبل هستم و این بیت از آن قصیده می‌باشد، در این هنگام او نزد [[رهبر]] خودشان رفت و جریان را گفت او بالای تپه [[نماز]] می‌خواند و از [[شیعیان]] بود، وقتی که داستان را شنید خودش آمد و گفت: تو دعبل هستی؟

در [[حدیث]] دیگری آمده که دعبل گفت: هنگامی که از [[مرو]] بیرون شدیم بین راه اکراد راه را بر ما بستند، و آن روز هوا بارانی بود، من در یک پیراهن نازک به [[سختی]] افتادم، و بسیار متأسف بودم که پیراهن اهدایی [[امام رضا]]{{ع}} را با قطیفه آن [[حضرت]] از من گرفته بودند، در حالی که درباره [[سخنان امام]] در [[فکر]] بودم، ناگهان یکی از آن اکراد از نزد من گذشت در حالی که بر مرکب اهدایی [[ذوالریاستین]] به من سوار بود.

او بارانی را پوشیده بود و در کنار من توقف کرد تا [[یاران]] وی نزدش بیایند، او در این حال قصیده مرا که در مرو سروده بودم خواند، من هنگامی که اشعار خود را از وی شنیدم در شگفت ماندم که چگونه اکراد دزد و [[راهزن]] پیرو [[مذهب تشیع]] می‌باشند و [[مصائب اهل بیت]] را میخوانند، من هنگام شنیدن ابیات قصیده خواستم خود را به آنها معرفی کنم تا پیراهن [[امام رضا]] را از آنها بگیرم.

از خواننده [[شعر]] خود پرسیدم این قصیده از کدام شاعر است، گفت: شما به آن چه کار دارید؟ گفتم از این سؤال منظوری دارم که بعد به شما خواهم گفت، او پاسخ داد این شاعر مشهور است و همه او را میشناسند. گفتم: او کیست؟ گفت: [[دعبل بن علی خزاعی]] شاعر [[آل محمد]]{{عم}} که [[خداوند]] به او [[پاداش نیک]] بدهد، گفتم: به خداوند [[سوگند]] من [[دعبل]] می‌باشم و این هم قصیده من.

گفت: تو چه می‌گوئی؟ گفتم: این را همه می‌دانند، بفرستید از کاروانیان موضوع را سؤال کنید، آنها گروهی را احضار کردند و از من سؤال نمودند، آنها به اتفاق مرا معرفی کردند که این [[دعبل خزاعی]] می‌باشد، او گفت: ما همه کاروان را به خاطر [[مقام]] تو [[آزاد]] می‌کنیم، و بعد فریاد زد هر کس از [[یاران]] ما چیزی از این کاروان گرفته پس دهد، آنها همه اشیا را پس دادند و ما را تا محل امنی [[هدایت]] کردند، و این به [[برکت]] پیراهن آن [[حضرت]] بود که کاروانیان از آن حادثه [[نجات]] یافتند.

از این [[روایت]] معلوم می‌شود که اکراد از [[قرن دوم]] در [[خراسان]] [[سکونت]] داشته‌اند، و خود از [[شیعیان اهل بیت]]{{عم}} بوده‌اند، از این جا معلوم می‌گردد که این کردها راهزن به معنای مصطلع نبوده‌اند، بلکه آنها بر [[ضد]] [[خلفای بنی عباس]] [[قیام]] کرده بودند، و قصد آنها اخلال در [[امنیت]] مملکت آنها و [[آزار]] و [[اذیت]] طرفداران بنی [[عباسی]] بوده است.

او از این جا به طرف قم رهسپار شد و هنگامی که به قم رسید، [[اهل]] این [[شهر]] که از [[شیعیان اهل بیت]]{{عم}} بودند از وی درخواست کردند تا قصیده‌ای را که در [[مدح]] [[امام رضا]]{{ع}} گفته و در حضور آن جناب خوانده است برای آنها هم بخواند، [[دعبل]] گفت: برای شنیدن قصیده همه در [[مسجد جامع]] [[اجتماع]] کنند تا وی قصیده خود را برای [[مردم]] بخواند، مردم هم که در [[انتظار]] بودند همگان در [[مسجد]] جمع شدند.

دعبل در مسجد حاضر شد و قصیده را برای آنها [[قراءت]] کرد، مردم هدایای زیادی به دعبل دادند، و به او [[احسان]] نمودند، بعد از این اهل قم فهمیدند که یکی از پیراهن‌های امام رضا{{ع}} در نزد دعبل هست؛ لذا از وی درخواست کردند تا آن پیراهن را به آنها بفروشد و آنها حاضر شدند. به هزار دینار آن را از دعبل خریداری نمایند، ولی دعبل حاضر به فروش آن نشد.

آنها از [[امتناع]] دعبل ناراحت شدند و گفتند: هزار دینار به او می‌دهیم باز هم امتناع می‌کند، ولی او از فروختن پیراهن خودداری کرد و از قم خارج شد، هنگامی که از حومه [[شهر قم]] خارج شد، گروهی از [[جوانان]] [[عرب]] راه را بر او بستند و پیراهن را به [[زور]] از وی گرفتند، دعبل ناگزیر بار دیگر به قم مراجعت کرد و پیراهن را از آنان [[طلب]] نمود ولی جوانان آن را پس ندادند.

[[مشایخ]] قم آمدند و واسطه شدند تا [[جوان‌ها]] پیراهن را به دعبل بدهند، ولی آنها باز هم از برگردانیدن آن خودداری کردند، و [[اصرار]] آنها هم اثری نکرد، هنگامی که دعبل متوجه شد آنها از دادن پیراهن خودداری می‌کنند، او گفت: پس مقداری از آن را پاره کنید به من بدهید. آنها قبول کردند و قطعه‌ای از پیراهن را به وی دادند، و هزار دینار هم به خاطر پیراهن به وی بخشیدند و او هم گرفت و از [[قم]] خارج گردید.

او از قم متوجه موطن خود شد و معلوم نکرده‌اند که دعبل در آن ایام در کجا اقامت داشته است ولی ظاهراً باید در [[حجاز]] باشد، او هنگامی که وارد [[منزل]] خود شد متوجه گردید که دزدان خانه‌اش را [[غارت]] کرده‌اند، و چیزی برای او نگذاشته‌اند، او دینارهایی را که [[امام رضا]]{{ع}} به او داده بود، هر دیناری را به صد درهم به [[شیعیان]] حجاز فروخت و [[پول]] فراوانی به دست آورد.

در این هنگام متوجه [[سخنان امام رضا]]{{ع}} شد که در [[خراسان]] به او فرموده بودند: این دینارها را بگیر که در [[آینده]] به آنها نیازمند خواهی شد، دعبل را در [[خانه]] کنیزی بود که سخت به او علاقه داشت. هنگامی که به منزل خود رسید [[مشاهده]] کرد وی به درد چشم [[مبتلا]] شده، و دیدگانش ورم کرده است، او طبیبی را حاضر کرد تا چشم‌های کنیزش را معالجه کند.

طبیب گفت: [[چشم]] راست [[کنیز]] قابل معالجه نیست و از بین رفته است ولی چشم چپ را معالجه خواهم کرد و [[کوشش]] میکنم هر چه زودتر بهبودی حاصل کند، دعبل از این سخن بسیار [[اندوهگین]] شد و سخت بی‌تاب گردید، بعد از این متوجه شد که قطعه‌ای از پیراهن امام رضا{{ع}} در دست اوست، و بعد پیراهن را بر دیدگان آن کنیز بست و او شب به [[خواب]] رفت.

بامداد که از خواب بیدار شد متوجه شدند که چشمان کنیزک بهبودی یافته است، و دیدگانش سالم می‌باشد، دعبل از این جریان خوشحال شد و [[غم]] و اندوهش برطرف گردید، و از [[برکت]] [[حضرت امام رضا]]{{ع}} بیمارش [[شفا]] یافت، و به این طریق [[سفر]] طولانی او به خراسان پایان یافت و او از این سفر [[سود]] مادی و [[معنوی]] فراوان برد.

این قصیده مفصل و طولانی می‌باشد، اما چند [[بیت]] از آن را در این جا نقل می‌کنیم:

[[راوی]] گوید: هنگامی که [[مأمون]] این ابیات را از [[دعبل خزاعی]] شنید، عمامه‌اش را بر [[زمین]] زد و گفت: ای [[دعبل]] به [[خداوند]] [[سوگند]] راست گفتی.

دعبل در این اشعار [[افتخار]] می‌کند به طاهر بن حسین معروف به ذوالیمینین که [[محمد بن هارون]] [[امین]] [[برادر]] مأمون را کشت و سرش را برای مأمون فرستاد، و این طاهر از [[موالیان]] [[خزاعه]] می‌باشد، در این هنگام مأمون از دعبل خواست تا [[قصیده تائیه]] خود را بخواند، دعبل درخواست کرد که او را از خواندن قصیده معاف بدارد ولی او قبول نکرد گفت: من آن را شنیده‌ام ولی دوست دارم از تو بشنوم، دعبل قصیده را خواند، هنگامی که به این ابیات رسید:

ابراهیم بن مهدی بر مأمون وارد شد و از حال خود به وی [[شکایت]] کرد و گفت: با [[امیرالمؤمنین]] [[خداوند سبحان]] تو را بر من [[فضیلت]] داد و [[رحمت]] و [[عطوفت]] را به تو [[الهام]] کرد و مرا مورد [[عفو]] قرار دادی، ما از نظر [[خاندان]] یکی هستیم و [[نسب]] و ریشه‌ام با شما فرقی نمی‌کند و اینک دعبل مرا هجو کرده شما [[انتقام]] مرا از وی بگیرید، مأمون گفت: او چه گفته است شاید مقصود شما در [[شعر]] ابن شکلة بالعراق باشد.

ابراهیم گفت: این یکی از هجوهای او می‌باشد و او زشت‌تر از اینها درباره من گفته است، مأمون گفت: تو در این جا مانند من هستی او مرا هم هجو کرده است، ابراهیم گفت: [[خداوند]] [[حلم]] تو را زیاد کند و بر علمت افزون گرداند، ما همه از [[دانش]] تو سخن میگوئیم، و از حلم و [[بردباری]] تو [[متابعت]] مینماییم و حلیمان باید از حلم تو فرا گیرند و [[صبر]] و [[استقامت]] را از تو بیاموزند.

ابراهیم بن مهدی را [[بنی عباس]] در [[بغداد]] به [[خلافت]] [[انتخاب]] کردند، و مأمون را از خلافت [[خلع]] نمودند، ابراهیم یک خواننده و نوازنده بود، و [[عمر]] خودش را در [[لهو و لعب]] گذرانیده و همواره ساز و آواز میخواند، هنگامی که او در بغداد به عنوان [[خلیفه]] بر اریکه خلافت نشست، [[دعبل خزاعی]] او را به باد مسخره گرفت و با اشعار خود او را هجو کرد، دعبل درباره او می‌گوید:

هنگامی که معتصم آن را شنید دستور داد دعبل را حاضر کنند، او فرار کرد و به شهری در ناحیه سودان که اکنون بزویله بنی خطاب معروف است رفت و در همان جا درگذشت و نبرش هم در آنجا می‌باشد، ولی [[شعر]] بحتری که در مرثیه او سروده شده خلاف این می‌باشد، از شعری که درباره دعبل گفته معلوم می‌گردد که [[قبر]] دعبل در [[اهواز]] است.

اما در خبر دیگری که از ابوناجیه [[روایت]] شده است، معتصم دعبل را سخت [[دشمن]] میداشت، و از زبان وی در [[ناراحتی]] به سر می‌برد، دعبل این جریان را می‌دانست و لذا از وی فرار کرد و به طرف بلاد [[جبل]] رفت و او را هجو کرده و گفت:

و نیز [[دعبل]] درباره [[معتصم]] گفته:

او مردی شرابخوار و [[زن]] باز بود، [[مورخان]] می‌نویسند او چهار هزار [[کنیز]] داشت که با همه آنها نزدیکی کرده بود، شعرای هرزه و دلقک و خوانندگان و نوازندگان بی‌آبرو و یک گروه از [[غلامان]] [[زیبا]] روی ترک پیرامون او را گرفته بودند، و وی شب و [[روز]] به [[باده‌گساری]] و [[معاشرت]] با [[زنان]] زیبا اوقات میگذرانید و با مردان [[آلوده]] به [[گناه]] [[محشور]] بود.

دعبل خزاعی شاعر پرخاشگر و ستیزه‌جو با اشعار خود این خلیفه [[فاسد]] و [[طاغی]] را مورد [[نکوهش]] قرار داد و او را شدیداً هجو کرد، سخنان دعبل او را در [[جامعه]] [[رسوا]] ساخت، و [[اسرار]] [[زشت]] او را برملا کرد، این [[بیت]] ذیل را دعبل در هجو او گفته است:

[[دعبل خزاعی]] یکی از روزها نزد عبدالله بن طاهر رفت، هنگامی که در مقابل او قرار گرفت ایستاد و این چند [[شعر]] را برای او [[قراءت]] کرد:

عبدالله بن طاهر پس از شنیدن این دو [[بیت]] فوراً از جای خود برخاست و به [[اطاق]] دیگری رفت و شصت هزار درهم برای او فرستاد و این دو بیت را هم در کاغذی برای او نوشت.

{{عربی|أعجلتنا فاتاک اول بحرنا قلا و لو آخرته لم یقلل