افزایش علم معصوم در حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = افزایش علم معصوم

| مداخل مرتبط = [[افزایش علم معصوم در قرآن]] - [[افزایش علم معصوم در حدیث]] - [[افزایش علم معصوم در کلام اسلامی]]

| پرسش مرتبط  = علم معصوم (پرسش)

با وجود شواهد یاد شده، از واژگان ظاهری احادیث مطلق دست برمی‌داریم و با اندکی [[تصرف]]، آنها را با احادیث همسو این چنین معنا می‌نماییم: چنان‌چه علم ائمه اطهار {{عم}} افزایش پیدا نکند، بدون شک داشته‌های خود را از دست خواهند داد.

نکته‌ای که باید افزود این است که در این دسته از احادیث، پای از امکان ازدیاد علم امام فراتر نهاده شده و سخن از [[ضرورت]] آن به میان آمده است<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۲۷۴. در حدیث پنجم دقت کنید. از این دست علوم، تعبیر به «أوجب» شده است. اگر آگاهی امام از علم وراثتی واجب باشد، علم افزون که الهام روح است، اوجب شمرده شده است. این سخن دلالت دارد بر اینکه این علم برای امام ضروری، بلکه ضروری‌ترین علم امام است.</ref>. چنین ضرورتی را با واژه “لَوْلَا” و “لَوْ” امتناعیه بیان فرموده‌اند و عدم [[ازدیاد علم امام]] را با نفاد و نابودی برابر دانسته‌اند. در نتیجه، طبق این [[احادیث]] باید ازدیاد علم امام را یک [[ضرورت]] محسوب کرد، نه یک [[فضیلت]] صِرف و در حد امکان<ref>[[محمد تقی یارمحمدیان|یارمحمدیان، محمد تقی]]، [[ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت (کتاب)|ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت]]، ص ۱۱۸؛ [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[بررسی مسائل کلی امامت (کتاب)|بررسی مسائل کلی امامت]]، ص ۲۸۷؛ [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[ملائکه و دیدار با امامان (مقاله)|ملائکه و دیدار با امامان]]، ماهنامه پاسداران اسلام، ش ۲۴۸؛ [[محمد باقر تحریری|تحریری، محمد باقر]]، [[جلوه‌های لاهوتی (کتاب)|جلوه‌های لاهوتی]]، ج ۱، ص ۱۳۹؛ [[عسکری امام‌خان|امام‌خان، عسکری]]، [[منشأ و قلمرو علم امام (پایان‌نامه)|منشأ و قلمرو علم امام]]، فصل پنجم؛ [[محمد زمان رستمی|رستمی، محمد زمان]] و [[طاهره آل‌بویه]]، [[علم امام ۲ (کتاب)|علم امام]]؛ [[محمد حسن نادم]] و [[سید ابراهیم افتخاری]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد]]، ص ۶۱.</ref>.

==== [[احادیث]] [[نیازمندی]] امام به [[علم حادث]] در وقایع مستحدثه ====

# جُعَید می‌گوید: به [[امام حسین]] {{ع}} عرض کردم: فدایت شوم، [هنگام [[قضاوت]]] به چه چیزی [[حکم]] می‌کنید؟ فرمود: "ای جُعَید، ما به حکم [[آل داوود]] حکم می‌کنیم. پس چنانچه چیزی را نمی‌دانستیم، [[روح القدس]] آن را به ما [[القا]] می‌کند"<ref>{{متن حدیث|عَنْ جُعَيْدٍ الْهَمْدَانِيِّ مِمَّنْ خَرَجَ مَعَ الْحُسَيْنِ {{ع}} بِكَرْبَلَاءَ قَالَ: فَقُلْتُ لِلْحُسَيْنِ {{ع}}: جُعِلْتُ فِدَاكَ بِأَيِّ شَيْ‏ءٍ تَحْكُمُونَ قَالَ يَا جُعَيْدُ نَحْكُمَ‏ بِحُكْمِ‏ آلِ‏ دَاوُدَ فَإِذَا عَيِينَا عَنْ شَيْ‏ءٍ تَلَقَّانَا بِهِ رُوحُ الْقُدُسِ}}؛ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۴۵۲.</ref>.  

==== احادیث بارش دائمی علم برای امام ====

# در [[زیارت]] “آل یاسین” خطاب به [[امام زمان]] {{ع}} عرضه می‌داریم: {{متن حدیث|...السَّلَامُ‏ عَلَيْكَ‏ أَيُّهَا الْعَلَمُ‏ الْمَنْصُوبُ‏ وَ الْعِلْمُ الْمَصْبُوبُ...}}؛ "... [[سلام]] بر تو ای [[پرچم]] برافراشته و ای [عالم به] [[علمی]] [که همواره برای تو از سوی [[پروردگار]]] ریخته می‌شود"<ref>طبرسی، احمد بن علی، احتجاج، ج۲، ص۴۹۲؛ ابن‌مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، ص۵۶۸.</ref>. در این فراز از زیارت، آن حضرت عالِم به علمی معرفی شده‌اند که مصبوب است. این بدان معناست که در [[طول عمر]] [[مبارک]] امام زمان، دائماً [[علم]] به ایشان رسیده و خواهد رسید. این همان [[ازدیاد علم]] است که در طول صدها سال برای ایشان تحقق یافته است.  

# همین [[حقیقت]] در روایاتی دیگر با واژه “إفراغ العلم” بیان شده است: [[اسحاق قمی]] گزارش داده که از [[امام باقر]] {{ع}} پرسیدم: فدایت شوم، [[شأن]] و [[مقام]] والای [[امام]] تا چه اندازه است؟ حضرت فرمودند: "در شکم [[مادر]] می‌شنود. پس وقتی پای بر [[زمین]] نهاد، بر روی شانه راستش [این [[آیه]]] نوشته شده: {{متن قرآن|وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا لَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِهِ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ}}. آن‌گاه [[ستونی از نور]] نیز برای امام از زیر عمق [[عرش]] تا زمین کشیده می‌شود که [[اعمال]] [[بندگان]] را در آن می‌بیند. سپس ستون دیگری از نزد [[خداوند]] تا گوش امام منشعب می‌شود تا هرگاه [[نیازمند]] افزودنی‌ای بود، [[علم]] از آنجا به گوش امام ریخته شود<ref>{{متن حدیث|عَنْ إِسْحَاقَ الْقُمِّيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ {{ع}} جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا قَدْرُ الْإِمَامِ قَالَ يَسْمَعُ فِي بَطْنِ أُمِّهِ فَإِذَا وَصَلَ‏ إِلَى‏ الْأَرْضِ‏ كَانَ‏ عَلَى مَنْكِبِهِ الْأَيْمَنِ مَكْتُوباً {{متن قرآن|وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا لَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِهِ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ}}، ثُمَّ يَبْعَثُ أَيْضاً لَهُ عَمُوداً مِنْ نُورٍ تَحْتَ بُطْنَانِ الْعَرْشِ إِلَى الْأَرْضِ يَرَى فِيهِ أَعْمَالَ الْخَلَائِقِ كُلَّهَا ثُمَّ يَتَشَعَّبُ لَهُ عَمُودٌ آخَرُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِلَى أُذُنِ الْإِمَامِ كُلَّمَا احْتَاجَ إِلَى مَزْيَدٍ أُفْرِغَ فِيهِ إِفْرَاغاً}}؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص۴۴۲.</ref>. {{عربی|افراغ الماء}} نیز همانند {{متن حدیث|صَبِّ‏ الْمَاءِ}} به معنای ریختن آب از بالا به پایین است<ref>ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، ج۴، ص۴۹۳.</ref>.  

# عبدالله بن بکر أرجانی که [[امام صادق]] {{ع}} را در [[راه]] [[مدینه]] به [[مکه]] [[همراهی]] می‌کرد، در بین [[حدیث]] پردامنه‌ای که از آن امام شنیده بود، می‌گوید: حضرت فرمود: "ای پسر بَکر، قلب‌های ما غیر از قلب‌های [[مردم]] است؛ چراکه ما اطاعت‌کننده، [[خالص]] و برگزیده هستیم. ما چیزی را می‌بینیم که مردم نمی‌بینند و چیزی را می‌شنویم که مردم نمی‌شنوند و قطعاً [[ملائکه]] در [مسافرت‌ها در] جهاز شتر و با روبُنه [[سفر]] بر ما فرود می‌آیند و [نیز در [[خانه‌ها]]] روی فرش‌هایمان می‌گردند و هنگام [[غذا خوردن]] ما [[شاهد]] بوده و برای اموات ما نیز حضور پیدا می‌کنند. آنان همواره خبر رویداد هرچه قرار است اتفاق بیفتد را پیش از وقوع آن برای ما می‌آورند. آنان با ما [[نماز]] می‌گذارند و برای ما دعا می‌کنند و بال‌هایشان را روی ما می‌اندازند و [[کودکان]] ما روی بال‌های آنان می‌چرخند. آنان از آسیب زدن حشرات موذی به ما جلوگیری می‌کنند. آنان از ثمرات هر گیاهی که در [[زمین‌ها]] می‌روید، در فصل خودش برای ما می‌آورند و از آب هر زمینی ما را [[سیراب]] می‌کنند. ما این آب‌ها را در ظرف‌هایمان می‌یابیم. آنان هر [[روز]] و هر [[ساعت]] و در هر وقت نمازی ما را مطلع می‌کنند و هیچ شبی بر ما نمی‌گذرد، مگر آنکه [[اخبار]] هر [[زمین]] و آنچه در آن حادث می‌گردد، نزد ماست و اخبار [[جنیان]] و اخبار [[ملائکه]] که از اهالی هوا هستند، نزد ماست. هیچ [[پادشاهی]] در زمین نمی‌میرد و دیگری [[جانشین]] او می‌شود، مگر آنکه خبرش و چگونگی [[رفتار]] او با پیشینیانش را برای ما می‌آورند و هر یک از شش زمین تا زمین هفتم، خبرش برای ما آورده می‌شود"<ref>{{متن حدیث|عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بَكْرٍ الْأَرَّجَانِيِّ قَالَ: صَحِبْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} فِي‏ طَرِيقِ‏ مَكَّةَ مِنَ‏ الْمَدِينَةِ... قَالَ يَا ابْنَ بَكْرٍ إِنَّ قُلُوبَنَا غَيْرُ قُلُوبِ النَّاسِ إِنَّا مُطِيعُونَ مُصَفَّوْنَ مُصْطَفَوْنَ نَرَى مَا لَا يَرَى النَّاسُ وَ نَسْمَعُ مَا لَا يَسْمَعُ النَّاسُ وَ إِنَّ الْمَلَائِكَةَ تَنْزِلُ عَلَيْنَا فِي رِحَالِنَا وَ تَتَقَلَّبُ فِي فُرُشِنَا وَ تَشْهَدُ طَعَامَنَا وَ تَحْضُرُ مَوْتَانَا وَ تَأْتِينَا بِأَخْبَارِ مَا يَحْدُثُ قَبْلَ أَنْ يَكُونَ وَ تُصَلِّي مَعَنَا وَ تَدْعُو لَنَا وَ تُلْقِي عَلَيْنَا أَجْنِحَتَهَا وَ تَتَقَلَّبُ عَلَى‏ أَجْنِحَتِهَا صِبْيَانُنَا وَ تَمْنَعُ الدَّوَابَّ أَنْ تَصِلَ إِلَيْنَا وَ تَأْتِينَا مِمَّا فِي الْأَرَضِينَ مِنْ كُلِّ نَبَاتٍ فِي زَمَانِهِ وَ تَسْقِينَا مِنْ مَاءِ كُلِّ أَرْضٍ نَجِدُ ذَلِكَ فِي آنِيَتِنَا وَ مَا مِنْ يَوْمٍ وَ لَا سَاعَةٍ وَ لَا وَقْتِ صَلَاةٍ إِلَّا وَ هِيَ تَتَهَيَّأُ لَهَا وَ مَا مِنْ لَيْلَةٍ تَأْتِي عَلَيْنَا إِلَّا وَ أَخْبَارُ كُلِّ أَرْضٍ عِنْدَنَا وَ مَا يَحْدُثُ فِيهَا وَ أَخْبَارُ الْجِنِّ وَ أَخْبَارُ أَهْلِ الْهَوَى مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَ مَا مِنْ مَلِكٍ يَمُوتُ فِي الْأَرْضِ وَ يَقُومُ غَيْرُهُ إِلَّا أَتَانَا خَبَرُهُ وَ كَيْفَ سِيرَتُهُ فِي الَّذِينَ قَبْلَهُ وَ مَا مِنْ أَرْضٍ مِنْ سِتَّةِ أَرَضِينَ إِلَى السَّابِعَةِ إِلَّا وَ نَحْنُ نُؤْتَى بِخَبَرِهِمْ...}}؛ ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ص۳۲۷.</ref>.

==== [[احادیث]] [[عمود نور]] ====

دلیل این احتمال آن است که خداوند علم این موارد را به کسی نداده است و در میان آنها، رخدادهای بداپذیر وجود دارد. ممکن است آنچه بر امام جدید افزوده می‌شود، علم این موارد باشد. احتمال دیگر، ارتقای امام در [[معرفت]] [[پروردگار]] است؛ زیرا [[معرفت خدا]] پنج قسمت است: صفات ثبوتیه ـ شامل علم، [[قدرت]] و [[اراده]] (یا به جای اراده، [[حیات]]) ـ صفات سلبیه و [[صفات فعل]]. این احتمال، یکی از معانی [[علمی]] است که شبانه [[روز]] برای امام حادث می‌شود<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج۲۶، ص۱۷۵.</ref>. به نظر می‌رسد [[مرحوم مجلسی]]، نخست “افزایش پنج جزء” را، افزایش [[علمی]] [[تصور]] فرموده، سپس در محتوای این [[علم]] افزون، دو احتمال مطرح کرده است. می‌توان گفت [[روایت]] [[اجمال]] دارد؛ کاملاً روشن است که [[حدیث شریف]] درصدد بیان آن پنج جزء نیست، در نتیجه این افزایش، شامل احتمالاتی می‌شود: [[افزایش علم]]، [[قدرت]]، [[ولایت]]، افزایش درجات یا حقایقی دیگر. اما به قرینه [[احادیث]] [[ازدیاد علم امام]] و نیز احادیث انتقال [[علم امام]] پیشین به [[امام]] جدید<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۴۶۵-۴۶۶، ۴۷۷.</ref>، افزایش علمی پیش‌تر به [[ذهن]] تبادر می‌کند. با پذیرش این [[ظهور]]، احادیث “افزایش پنج جزء” از بین “احادیث [[وفات]] امام قبل” دلالت ویژه‌ای بر ازدیاد علم امام دارند.

[[ابوبصیر]] گفت: نزد [[امام صادق]] {{ع}} رفتم و... عرض کردم: فدایت شوم، [[شیعیان]] در میان خود [[حدیثی]] نقل می‌کنند که [[رسول الله]] {{صل}} به [[علی]] {{ع}} بابی از علم را آموخت که از آن، [[هزار باب علم]] گشوده می‌شود. فرمودند: ای ابامحمد، رسول الله {{صل}} به علی {{ع}} [[هزار باب]] از علم آموخت که از هر باب آن، هزار باب گشوده می‌شود. عرض کردم: به خدای قسم که این حتماً علم است. امام صادق {{ع}} برای مدتی [مانند شخص متفکر که در حال [[تفکر]] انگشت، چوب یا وسیله‌ای را روی [[زمین]] می‌کشد و اثری از آن بر روی [[خاک]] نقش می‌بندد] بر زمین خطوطی کشیدند؛ سپس فرمودند: بدون [[شک]] آن علم است ولی [آن [[علم امام]] که مد نظر ما است] این علم نیست.... عرض کردم: فدایت شوم، پس آن چیزی که علم است [و حقیقتاً به عنوان علم امام مد نظر شما است چیست؟ امام صادق {{ع}} فرمودند: [[علمی]] است که در طول شب و [[روز]] [به صورت] امری پس از امر دیگر و چیزی پس از چیز دیگر تا [[روز قیامت]] حادث می‌شود.<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ {{ع}}... قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ‏ فِدَاكَ‏ إِنَ‏ الشِّيعَةِ يَتَحَدَّثُونَ‏ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ {{صل}} عَلَّمَ عَلِيّاً {{ع}} بَاباً يُفْتَحُ مِنْهُ أَلْفُ بَابٍ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} يَا أَبَا مُحَمَّدٍ عَلَّمَ وَ اللَّهِ رَسُولُ اللَّهِ عَلِيّاً أَلْفَ بَابٍ يُفْتَحُ لَهُ مِنْ كُلِّ بَابٍ أَلْفُ بَابٍ قَالَ قُلْتُ لَهُ وَ اللَّهِ هَذَا لَعِلْمٌ فَنَكَتَ سَاعَةً فِي الْأَرْضِ ثُمَّ قَالَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ وَ مَا هُوَ بِذَلِكَ... قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَأَيُّ شَيْ‏ءٍ هُوَ الْعِلْمُ قَالَ مَا يَحْدُثُ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ الْأَمْرُ بَعْدَ الْأَمْرِ وَ الشَّيْ‏ءُ بَعْدَ الشَّيْ‏ءِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ}}صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۱۵۱؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۲۳۹.</ref>.

در این گونه از گزارشات، سخنی از [[ازدیاد علم]] [[پیامبر]] {{صل}} یا امام و یا [[حکم]] آن مطرح نیست، اما در این وقایع، به صورت عملی، از سوی خداوند علمی بر علوم ایشان افزوده شده است. اگر این وقایع تنها برای پیامبر {{صل}} هم نقل شده باشد، کافی است تا این [[شأن]] برای [[امام]] نیز به [[اثبات]] برسد و به نقل مصادیق آن برای امام نیاز نیست؛ چراکه بر اساس [[ضرورت]] شراکت امام در [[علم پیامبر]]<ref>در صفحه ۱۲۹ همین نوشتار، درباره شراکت امام در علم پیامبر سخن گفتیم.</ref> و نیز [[قانون]] کلی “اثبات تمام [[مقامات]] و [[شئون پیامبر]] برای [[ائمه]] بعد از ایشان، مگر مقامات خاصی مانند [[نبوت]] و افضلیت”<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۲۵، ص۳۵۲؛ ج۳۵، ص۲۵۷.</ref>، به ویژه با ضمیمه [[روایات]] [[نزول]] و ورود [[فرشتگان]] بر [[ائمه اطهار]] {{عم}}، این شأن برای امام نیز به اثبات می‌رسد<ref>[[محمد تقی یارمحمدیان|یارمحمدیان، محمد تقی]]، [[ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت (کتاب)|ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت]]، ص ۱۵۱-۱۸۶.</ref>.

[[روایات]] بر [[فراگیری علوم]] توسط [[ائمه]] {{عم}} به روش‌های مختلف دلالت دارند و مؤید کامل نبودن و افزایش‌پذیری [[علوم]] ائمه‌اند؛ زیرا در صورت تام بودن علوم آنان، تأکید بر فراگیری علوم توسط ائمه {{عم}} از [[پیامبر]] {{صل}}، دریافت [[الهام]]، [[تأیید]] به [[روح القدس]]، [[تحدیث فرشتگان]]، همراه داشتن و مطالعه کتاب‌های ویژه و... ، تکرار دانشی موجود نزد آنان خواهد بود که گرچه در برخی موارد فوایدی دارد و مطلوب است، تکرار پیوسته آنها در طول [[زندگی]] مطلوب نیست. ظاهر روایات نیز جدید بودن علوم عطاشده به آنان و [[ناآگاهی]] پیشین ائمه {{عم}} به آن علوم را می‌رساند.

در روایات یادشده، به [[صراحت]] از [[آموزش]] علوم توسط پیامبر {{صل}} به امیرالمؤمنین {{ع}} سخن به میان آمده است. ظاهر این روایات این است که امیرالمؤمنین {{ع}} این علوم را نمی‌دانستند و پیامبر {{صل}} به ایشان آموختند؛ نه آنکه امیرالمؤمنین {{ع}} می‌دانستند و پیامبر آن را برای ایشان تکرار کرده باشند. دست برداشتن از ظاهر این روایات، بسیار دشوار است. تعابیری مانند:{{متن حدیث|علم رسول الله‌{{صل}} عليا {{ع}}، أَمَرَهُ أَنْ يُعَلِّمَهُ عَلِيّاً {{ع}}، أَسَرَّهُ مُحَمَّدٌ {{صل}} إِلَى عَلِيٍّ، عَلَّمَنِيهِ وَ حَفِظْتُهُ وَ...}} که پیش‌تر بیان شد، [[ظهور]] روشنی در همین مطلب دارد.

گفته شد که [[امام حسن]]، امام حسین و امام سجاد {{عم}}، از طریق فراگیری از پیامبر {{صل}} و [[امامان]] پیشین مطالبی را دریافتند. همچنین شیوه‌های دیگری که برای دریافت علوم توسط آنان بیان شد، مؤید آن است که علوم آنان افزایش‌پذیر بوده است.

[[روایات]] این دو [[امام]] بزرگوار در این موضوع، حجم قابل توجهی دارند. به همین دلیل، این روایات را در دو دسته به بحث می‌گذاریم: دسته اول، روایاتی‌اند که از آنها این‌گونه برداشت می‌شود که [[ائمه]] {{عم}} به تمام حقایقی که [[علم]] به آنها ممکن است، آگاه‌اند؛ دسته دوم روایات و شواهدی‌اند که بر افزایش‌پذیری [[دانش]] آنان دلالت دارند. ابتدا شواهد مؤید هر دیدگاه را نقل می‌کنیم؛ سپس به جمع‌بندی آنها می‌پردازیم:

=== شواهد تام بودن [[علوم ائمه]] {{عم}} ===

=== شواهد افزایش‌پذیری [[علوم ائمه]] {{عم}} ===

چنان که گفته شد، تمام روایاتی که در بحث روش‌های [[علم‌آموزی ائمه]] {{عم}} بیان شدند، [[ظهور]] در آن دارند که [[ائمه]] {{عم}} این [[علوم]] را به روش‌های یادشده فراگرفته‌اند. مرور بر روایات [[فراگیری دانش]] از حجت پیشین، دریافت از [[روح القدس]]، [[الهام]] و... به روشنی ظهور در این مطلب دارند که ائمه {{عم}} این علوم را نمی‌دانستند و فراگرفته‌اند؛ نه آنکه می‌دانستند و برای آنان تکرار شده است.

== افزایش‌پذیری علوم برگزیدگان در [[علوم حادث]] ==

از [[روایات]] به دست می‌آید که [[علوم ائمه]] {{عم}}، در قلمرو [[احکام دینی]] – دست‌کم پس از رسیدن به [[مقام امامت]] - اقتضای آن را دارد که کامل باشد. به نظر می‌رسد برخی روایاتی که [[علوم]] کاملی را به [[ائمه]] {{عم}} نسبت می‌دهند، با توجه به این نکته، مربوط به علوم دینی‌اند. مثلاً در روایتی از [[محمد بن مسلم]]، از آن [[حضرت]] نقل شده است: {{متن حدیث|إِنَّ عِنْدَنَا صَحِيفَةً مِنْ كُتُبِ عَلِيٍّ طُولُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعاً فَنَحْنُ نَتَّبِعُ مَا فِيهَا لَا نَعْدُوهَا}}<ref>محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۱۴۳. سند این روایت، صحیح است.</ref>؛ «نزد ما صحیفه‌ای از کتاب‌های علی {{ع}} است که طول آن هفتاد ذراع است و ما از محتوای آن [[پیروی]] می‌کنیم و از آن [[تجاوز]] نمی‌کنیم». محمد بن مسلم می‌گوید: سپس از [[میراث علمی]] ائمه {{عم}} پرسیدم که آیا علومی کلی است یا [[تفسیر]] هر چیز در آن آمده است؛ مانند [[طلاق]] و میراثی که [[مردم]] از آن سخن می‌گویند. [[امام]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ عَلِيّاً كَتَبَ الْعِلْمَ كُلَّهُ الْقَضَاءَ وَ الْفَرَائِضَ فَلَوْ ظَهَرَ أَمْرُنَا لَمْ يَكُنْ شَيْ‌ءٌ إِلَّا فِيهِ نُمْضِيهَا}}<ref>محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۱۴۳.</ref>؛ «همانا علی {{ع}} تمام [[علم]] را نوشت؛ [[قضاوت]] و [[میراث]] را. اگر امر ما آشکار شود ([[حکومت]] به ما برسد)، چیزی نیست مگر آنکه در آن است و ما آن را [[اجرا]] می‌کنیم». [[شاهد]] بر نکته‌ای که گفتیم، مثال بیان شده در این [[روایت]] است؛ یعنی مباحث قضاوت و [[فرایض]] (میراث)، که مربوط به امور دینی‌اند؛ زیرا در غیر این صورت، جمع کردن تمام حوادث و علوم [[جهان]] به طور جزئی در یک کتاب، به طور عادی ممکن نیست.

== افزایش‌پذیری علوم برگزیدگان در [[کمالات معنوی]] ==

با توجه به این گونه روایات، احتمال دارد روایاتی که از [[تحول]] و افزایش علوم ائمه {{عم}} سخن می‌گویند، ناظر به امور متغیر و علوم کمال آفرین باشند و روایاتی که از تمامیت علوم ائمه {{عم}} سخن می‌گویند، ناظر به علوم ثابت مانند علوم [[حلال و حرام]] و [[آگاهی]] اجمالی از حوادث [[جهان]] باشند.

* [[افزایش علم فاطمه زهرا]] {{س}}.

{{پایان پرسش وابسته}}

== منابع ==