حسن بن علی بن زکریا بزوفری عدوی: تفاوت میان نسخه‌ها

جناب مامقانی هنگام شرح حال [[حسن بن علی بن زکریا]] به نتیجه روشنی نمی‌رسد؛ ولی در [[حسین بن علی بن زکریا]] سخنی اظهار می‌کند که دلیلی مشترک برای اعتبار این [[راوی]] و راوی مورد گفتوگو، یعنی حسن بن علی بن زکریا شمرده می‌شود. وی پس از نقل [[کلام]] جناب [[وحید]]، تضعیف ابن غضائری را ناپذیرفتنی و [[توثیق]] [[شیبانی]] را پذیرفته می‌داند: {{عربی|أقول: لا وثوق بتضعیف ابن الغضائری، کما بیناه غیر مرة و الذی یثبت بالروایة المذکورة کونه ثقة فی الحدیث}}<ref>تنقیح المقال، ج۲۲، ص۳۲۱، ش۶۳۲۵.</ref>. بر این پایه، راوی نزد وی [[ثقه]] و معتبر شمرده می‌شود.

[[علامه شوشتری]] راوی را با [[أبو سعید بصری]] [[متحد]] دانسته و او را [[ضعیف]] معرفی کرده است: {{عربی|و حينئذ فالرجل عامي كذاب وضاع. و وروده في أخبارنا، لأنه روي لأمير المؤمنين{{ع}} فضائل. و حينئذ فليلحظ أخباره. فإن كان لها شاهد من رواية غيره تقبل، مثل ما نقله الذهبي من روايته عن جابر أن نعرض أولادنا علي حب علي بن أبي طالب فإنه خبر مستفيض صنف في طرقه كتاب، و مثل ما نقله عنه من روايته عن أبي هريرة مرفوعا النظر إلي وجه علي عبادة فانه أيضاً خبر مستفيض رواه الخاصة و العامة. و ما ليس كذلك يتوقف فيه، مثل ما نقلها الذهبي أيضاً عنه من روايته عن سلمان عن النبي{{صل}} قال: كنت أنا و علي نورا يسبح الله و يقدسه قبل أن يخلق آدم بأربعة آلاف عام}}<ref>قاموس الرجال، ج۳، ص۳۰۶، ش۱۹۶۷.</ref>.

#[[ابوالمفضل شیبانی]] از [[محدثان]] [[کثیر الروایه]] و معروف [[شیعه]]<ref>رجال الطوسی، ص۴۴۷، ش۶۳۶۰: {{عربی|محمد بن عبدالله بن المطلب الشیبانی، أبو المفضل، کثیر الروایة إلا أنه ضعفه قوم، أخبرنا عنه جماعة}}. الفهرست، طوسی، ص۴۰۱، ش۶۱۱: {{عربی|کثیر الروایة، حسن الحفظ، غیر أنه ضعفه جماعة من أصحابنا}}. رجال النجاشی، ص۳۹۶، ش۱۰۵۹: {{عربی|محمد بن عبدالله بن محمد بن عبیدالله بن البهلول... کان فی أول أمره ثبتا ثم خلط، و رأیت جل أصحابنا یغمزونه و یضعفونه. له کتب کثیرة، منها:...، رأیت هذا الشیخ و سمعت منه کثیرا، ثم توقفت عن الروایة عنه إلا بواسطة بینی و بینه}}.</ref>، پس از گزارش روایتی از [[حسن بن علی بن زکریا عدوی]] چنین می‌نویسد: {{عربی|کان من أصحاب الحدیث، إلا أنه کان ثقة فی الحدیث و کثیرا ما کان یروی من فضائل أهل البیت{{عم}}}}<ref>کفایة الأثر، ص۹۱.</ref>.

#این راوی، در سند [[تفسیر علی بن إبراهیم قمی]] قرار دارد و بر پایه گفتار صاحب تفسیر در مقدمه آن، [[راویان]] یاد شده در آن موثق‌اند<ref>عبارت نویسنده کتاب در مقدمه آن (ج ۱، ص۴): {{عربی|نحن ذاکرون و مخبرون بما ینتهی إلینا و رواه مشایخنا و ثقاتنا عن الذین فرض الله طاعتهم -و أوجب ولایتهم و لا یقبل عمل إلا بهم- و هم الذین وصفهم الله -تبارک و تعالی- و فرض سؤالهم و الأخذ منهم. فقال: {{متن قرآن|فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ}}}}.</ref>. پیشتر به پیشامد تصحیف در نام راوی و تبدیل حسن به حسین اشاره و روشن گردید شخص معروف در [[اسناد روایات]]، همان [[حسن بن علی بن زکریا بن عاصم]] است، از این رو عنوان درست در سند [[تفسیر القمی]] [[الحسن بن علی بن زکریا]] است.

#راوی در چند سند [[کامل الزیارات]] قرار دارد. نویسنده این کتاب، [[ابن قولویه]] در مقدمه آن به دریافت [[احادیث]] از مسیری [[موثق]] و اطمینان‌آور تصریح کرده است<ref>کامل الزیارات، مقدمه، ص۴.</ref>.

#شماری از [[راویان]] و [[محدثان]] معتبر، موثق و [[کثیر الروایه]]، از وی گزارش کرده و [[شاگرد]] [[حدیثی]] اویند؛ مانند: [[ابو علی محمد بن همام اسکافی]]، [[محمد بن عبدالله بن جعفر حمیری قمی]]، [[هارون بن موسی تلعکبری]]، و [[محمد بن ابراهیم بن إسحاق طالقانی]]<ref>الأمالی، مفید، ص۳۲۸، ح۱۲؛ [[کامل الزیارات]]، ص۵۲، ح۱۲؛ کفایة الأثر، ص۱۶؛ [[من لا یحضره الفقیه]] (مشیخة)، ج۴، ص۵۳۱. [[رجال النجاشی]]، ص۳۷۹، ش۱۰۳۲: {{عربی|محمد بن أبیبکر همام بن سهیل الکاتب الإسکافی شیخ أصحابنا و متقدمهم. له منزلة عظیمة، کثیر الحدیث}}. رجال الطوسی، ص۴۳۸ - ۴۳۹، ش۶۲۷۰: {{عربی|محمد بن همام البغدادی، یکنی أبا علی، و همام یکنی أبا بکر، جلیل القدر ثقة}}.

رجال النجاشی، ص۴۳۹، ش۱۱۸۴: {{عربی|هارون بن موسی بن أحمد بن سعید بن سعید، أبو محمد، التلعکبری من بنی شیبان. کان وجها فی أصحابنا، ثقة، معتمدا لا یطعن علیه}}. رجال الطوسی، ص۴۴۹، ش۶۳۸۶: {{عربی|هارون بن موسی التلعکبری، یکنی أبا محمد، جلیل القدر، عظیم المنزلة، واسع الروایة، عدیم النظیر، ثقة}}. [[محمد بن ابراهیم بن اسحاق الطالقانی]] از معروفترین و پرروایتترین [[استادان]] حدیثی جناب [[صدوق]] است که تقریباً هر جا از او یاد کرده، به همراه نامش یکی از این سه عبارت را به کار برده است: {{عربی|رحمه الله، رضی الله عنه، رضوان الله علیه}}. شاید کمتر کسی باشد که جناب صدوق چنین [[رفتاری]] با او کرده باشد و این نشانه آن است که در میان استادان فراوان ایشان این [[راوی]]، نزد وی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در [[تنقیح المقال]] به نقل از [[وحید بهبهانی]] (ج ۲ (رحلی)، ص۵۵) هنگام بیان جایگاه این راوی چنین آمده است: {{عربی|محمد بن إبراهیم بن إسحاق الطالقانی: قد أکثر الصدوق من الروایة عنه مترضیا و مترحما و منه یظهر حسن حاله بل جلالة شأنه و یحتمل أن یکون من مشایخه رحمه الله و سیجیء عن المفید رحمه الله عند ذکر طریق الصدوق رحمه الله إلی أحمد بن محمد بن سعید أنه روی عن الحسین بن روح رحمه الله ما ینبئ عن کونه مقبولا عندهم هذا}}. [[روایت]] یادشده از سوی [[وحید]] از [[حسین بن روح نوبختی]] ([[نائب خاص]] [[حضرت حجت]]{{ع}}) در [[کمال الدین]]، ج۲، ص۵۰۷ - ص۵۰۹، ح۳۷: {{متن حدیث|حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ الطَّالَقَانِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ الشَّيْخِ أَبِي الْقَاسِمِ الْحُسَيْنِ بْنِ رَوْحٍ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ مَعَ جَمَاعَةٍ فِيهِمْ عَلِيُّ بْنُ عِيسَى الْقَصْرِيُّ فَقَامَ إِلَيْهِ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أَسْأَلَكَ عَنْ شَيْءٍ فَقَالَ لَهُ سَلْ عَمَّا بَدَا لَكَ فَقَالَ الرَّجُلُ أَخْبِرْنِي عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ{{ع}} أَ هُوَ وَلِيُّ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ قَالَ أَخْبِرْنِي عَنْ قَاتِلِهِ أَ هُوَ عَدُوُّ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ قَالَ الرَّجُلُ فَهَلْ يَجُوزُ أَنْ يُسَلِّطَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَدُوَّهُ عَلَى وَلِيِّهِ فَقَالَ لَهُ أَبُو الْقَاسِمِ الْحُسَيْنُ بْنُ رَوْحٍ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ افْهَمْ عَنِّي مَا أَقُولُ لَكَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا يُخَاطِبُ النَّاسَ بِمُشَاهَدَةِ الْعِيَانِ وَ لَا يُشَافِهُهُمْ بِالْكَلَامِ وَ لَكِنَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ يَبْعَثُ إِلَيْهِمْ رُسُلًا مِنْ أَجْنَاسِهِمْ وَ أَصْنَافِهِمْ بَشَراً مِثْلَهُمْ وَ لَوْ بَعَثَ إِلَيْهِمْ رُسُلًا مِنْ غَيْرِ صِنْفِهِمْ وَ صُوَرِهِمْ لَنَفَرُوا عَنْهُمْ وَ لَمْ يَقْبَلُوا مِنْهُمْ فَلَمَّا جَاءُوهُمْ وَ كَانُوا مِنْ جِنْسِهِمْ يَأْكُلُونَ {{متن قرآن|الطَّعَامَ وَيَمْشُونَ فِي الْأَسْوَاقِ}} قَالُوا لَهُمْ أَنْتُمْ بَشَرٌ مِثْلُنَا وَ لَا نَقْبَلُ مِنْكُمْ- حَتَّى تَأْتُونَّا بِشَيْءٍ نَعْجِزُ أَنْ نَأْتِيَ بِمِثْلِهِ فَنَعْلَمَ أَنَّكُمْ مَخْصُوصُونَ دُونَنَا بِمَا لَا نَقْدِرُ عَلَيْهِ فَجَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُمُ الْمُعْجِزَاتِ الَّتِي يَعْجِزُ الْخَلْقُ عَنْهَا فَمِنْهُمْ مَنْ جَاءَ بِالطُّوفَانِ بَعْدَ الْإِنْذَارِ وَ الْإِعْذَارِ فَغَرِقَ جَمِيعُ مَنْ طَغَى وَ تَمَرَّدَ وَ مِنْهُمْ مَنْ أُلْقِيَ فِي النَّارِ فَكَانَتْ بَرْداً وَ سَلَاماً وَ مِنْهُمْ مَنْ أَخْرَجَ مِنَ الْحَجَرِ الصَّلْدِ نَاقَةً وَ أَجْرَى مِنْ ضَرْعِهَا لَبَناً وَ مِنْهُمْ مَنْ فُلِقَ لَهُ الْبَحْرُ وَ فُجِّرَ لَهُ مِنَ الْحَجَرِ الْعُيُونُ وَ جُعِلَ لَهُ الْعَصَا الْيَابِسَةُ ثُعْبَاناً {{متن قرآن|تَلْقَفُ مَا يَأْفِكُونَ}} وَ مِنْهُمْ مَنْ أَبْرَأَ الْأَكْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ وَ أَحْيَا الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللَّهِ وَ أَنْبَأَهُمْ بِمَا يَأْكُلُونَ وَ مَا يَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِهِمْ وَ مِنْهُمْ مَنِ انْشَقَّ لَهُ الْقَمَرُ وَ كَلَّمَتْهُ الْبَهَائِمُ مِثْلُ الْبَعِيرِ وَ الذِّئْبِ وَ غَيْرِ ذَلِكَ فَلَمَّا أَتَوْا بِمِثْلِ ذَلِكَ وَ عَجَزَ الْخَلْقُ عَنْ أَمْرِهِمْ وَ عَنْ أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِهِ كَانَ مِنْ تَقْدِيرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لُطْفِهِ بِعِبَادِهِ وَ حِكْمَتِهِ أَنْ جَعَلَ أَنْبِيَاءَهُ{{ع}} مَعَ هَذِهِ الْقُدْرَةِ وَ الْمُعْجِزَاتِ فِي حَالَةٍ غَالِبِينَ وَ فِي أُخْرَى مَغْلُوبِينَ وَ فِي حَالٍ قَاهِرِينَ وَ فِي أُخْرَى مَقْهُورِينَ وَ لَوْ جَعَلَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي جَمِيعِ أَحْوَالِهِمْ غَالِبِينَ وَ قَاهِرِينَ وَ لَمْ يَبْتَلِهِمْ وَ لَمْ يَمْتَحِنْهُمْ لَاتَّخَذَهُمُ النَّاسُ آلِهَةً مِنْ دُونِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَمَا عُرِفَ فَضْلُ صَبْرِهِمْ عَلَى الْبَلَاءِ وَ الْمِحَنِ وَ الِاخْتِبَارِ وَ لَكِنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ أَحْوَالَهُمْ فِي ذَلِكَ كَأَحْوَالِ غَيْرِهِمْ لِيَكُونُوا فِي حَالِ الْمِحْنَةِ وَ الْبَلْوَى صَابِرِينَ وَ فِي حَالِ الْعَافِيَةِ وَ الظُّهُورِ عَلَى الْأَعْدَاءِ شَاكِرِينَ وَ يَكُونُوا فِي جَمِيعِ أَحْوَالِهِمْ مُتَوَاضِعِينَ غَيْرَ شَامِخِينَ وَ لَا مُتَجَبِّرِينَ وَ لِيَعْلَمَ الْعِبَادُ أَنَّ لَهُمْ{{ع}} إِلَهاً هُوَ خَالِقُهُمْ وَ مُدَبِّرُهُمْ فَيَعْبُدُوهُ وَ يُطِيعُوا رُسُلَهُ وَ تَكُونُ حُجَّةُ اللَّهِ ثَابِتَةً عَلَى مَنْ تَجَاوَزَ الْحَدَّ فِيهِمْ وَ ادَّعَى لَهُمُ الرُّبُوبِيَّةَ أَوْ عَانَدَ أَوْ خَالَفَ وَ عَصَى وَ جَحَدَ بِمَا أَتَتْ بِهِ الرُّسُلُ وَ الْأَنْبِيَاءُ{{عم}} {{متن قرآن|لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَنْ بَيِّنَةٍ وَيَحْيَى مَنْ حَيَّ عَنْ بَيِّنَةٍ}} قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ فَعُدْتُ إِلَى الشَّيْخِ أَبِي الْقَاسِمِ بْنِ رَوْحٍ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ مِنَ الْغَدِ وَ أَنَا أَقُولُ فِي نَفْسِي أَ تَرَاهُ ذَكَرَ مَا ذَكَرَ لَنَا يَوْمَ أَمْسِ مِنْ عِنْدِ نَفْسِهِ فَابْتَدَأَنِي فَقَالَ لِي يَا مُحَمَّدَ بْنَ إِبْرَاهِيمَ لَأَنْ أَخِرَّ مِنَ السَّمَاءِ فَتَخْطَفَنِي الطَّيْرُ أَوْ تَهْوِي بِيَ {{متن قرآن|الرِّيحُ فِي مَكَانٍ سَحِيقٍ}} أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ أَقُولَ فِي دِينِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِرَأْيِي أَوْ مِنْ عِنْدِ نَفْسِي بَلْ ذَلِكَ عَنِ الْأَصْلِ وَ مَسْمُوعٌ عَنِ الْحُجَّةِ}}.</ref>.

#[[تضعیف]] [[اهل تسنن]] از دیگر نشانه‌های اعتبار [[راوی]] است. [[نقل روایات]] متقن، [[استوار]] و هماهنگ با دیگر [[روایات شیعه]] در [[فضائل]] [[امیر مؤمنان]]{{ع}} سبب [[تضعیف راوی]] از سوی مخالفان [[مذهب تشیع]] شده است. [[رجالیان]] و راویشناسان اهل تسنن با عبارتهای گزنده و گزاره‌های [[ناپسند]] به تضعیف وی پرداخته‌اند:

##[[دارقطنی]]: {{عربی|متروك}}<ref>سؤالات حمزه، ص۲۴، ش۲۱.</ref>، {{عربی|و سألت الدارقطنی عن الحسن بن علی العدوی فقال: کتب و سمع و لکنه وضع أسانید و متونا}}<ref>سؤالات حمزه، ص۲۰۰، ش۲۵۴.</ref>؛ {{عربی|کذاب علی رسول الله{{صل}} یقول علی رسول الله{{صل}} ما لم یقل}}<ref>سؤالات حمزه، ص۲۱۱، ش۲۸۴.</ref>.

##[[ابن حبان]]: {{متن حدیث|کان ببغداد فی أحیاء أیامنا، فأردت السماع منه للإحتبار فأخذت جزءا من حدیثه فرأیته حدث عن... عن عروة عن أبی بکر الصدیق، قال: قال رسول الله{{صل}}: النظر إلی وجه علی{{ع}} عبادة و هذا شیء لایشك عوام أصحاب الحدیث أنه موضوع... و روی عن... عن جابر قال: أمرنا رسول الله{{صل}} أن نفرض أولادنا علی حب علی بن أبی طالب، و هذا أنه أیضاً باطل، ما أمر رسول الله{{صل}} بهذا مطلقا و لا جابر قاله... فالمستمع لایشک أنه موضوع، فلم أذهب إلی هذا الشیخ و لا سمعت منه شیئا، ثم تتبعت علیه ما حدث به فلقیته قد حدث عن الثقات بالأشیاء الموضوعات ما تزید علی ألف حدیث عن سوی المقلوبات، أکره ذکرها کراهیة التطویل}}<ref>المجروحین، ج۱، ص۲۴۱.</ref>.

##[[ابن عدی]]: {{عربی|یضع الحدیث و یسرق الحدیث و یلزقه علی قوم آخرین و یحدث عن قوم لا یعرفون و هو متهم فیهم إن الله لم یخلقهم حدث عن خراش عن أنس عن النبی{{صل}} بأربع [[عشر]] حدیثا و الصباح بن عبدالله أبو بشر و إبراهیم بن سلیمان السلمی جمیعا عن شعبة و لؤلؤ بن عبدالله و الحجاج بن النعمان و غیرهم و هؤلاء لا یعرفون و حدث عنهم عن الثقات بالبواطیل و یضع علی أهل بیت رسول الله {{صل}} و [[حدث]] عن من لم یرهم}}<ref>الکامل، ابن عدی، ج۲، ص۳۳۸ - ۳۳۹، ش۱۰۵/ ۴۷۴.</ref>؛ {{عربی|و للعدوی علی أهل البیت أحادیث قد وضعها غیر ما ذکرت و عامة ما حدث به العدوی إلا القلیل موضوعات و کنا نتهمه بل نتیقنه أنه هو الذی وضعها علی أهل البیت و غیرهم}}<ref>الکامل، ابن عدی، ج۲، ص۳۴۳.</ref>.

##[[خطیب بغدادی]]: {{عربی|کذاب علی رسول الله{{صل}} یقول علی النبی ما لم یقل}}<ref>تاریخ بغداد، ج۷، ص۳۹۳، ش۳۹۱۰.</ref>؛ {{عربی|أباسعید العدوی کان کذابا أفاکا وضاعا}}<ref>تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۵۰، ش۷۳۹۱.</ref>.

##[[ابن جوزی]] پس از گزارش سه [[حدیث]] که نام [[راوی]] با سه عنوان در آنها یاد شده، به تضعیفش می‌پردازد: {{عربی|و المتهم به أبو سعید الحسن بن علی بن زکریا بن صالح بن عاصم بن زفر العدوی، و إنما یدلسه الرواة لئلا یعرف، و هذه جنایة قبیحة منهم علی الإسلام، ففی الإسناد الأول الحسن بن صالح، و فی الثانی أبو سعید الحسن بن علی و فی الثالث الحسن بن علی بن زفر، و لقد کان جریئا علی الله -عز و جل-...}}<ref>الموضوعات، ج۱، ص۱۶۱.</ref>.

##[[ذهبی]]: {{عربی|الحسن بن علی أبو سعید العدوی بعد الثلاثمائة أیضاً کان یضع الحدیث}}<ref>المغنی فی الضعفاء، ج۱، ص۲۵۳، ش۱۴۴۸.</ref>؛ {{عربی|الحسن بن علی العدوی، أحد الکذابین}}<ref>تاریخ الإسلام، ج۲۳، ص۵۳۴ - ۵۳۵؛ تذکرة الحفاظ، ج۳، ص۸۰۳: {{عربی|و المحدث أبو سعید الحسن بن علی بن زکریا العدوی البصری، ببغداد و کان کذابا}}.</ref>.

##[[قیسی دمشقی]]: {{عربی|و الذئب لقب الحسن بن علی بن زکریا بن صالح، أبی سعید البصری، متروک فیما قاله الدارقطنی}}<ref>توضیح المشتبه، ج۴، ص۸۲.</ref>.

##[[ابن حجر]]: {{عربی|و قال مسلمة بن قاسم کان أبو خلیفة یصدقه فی روایته و یوثقه قلت لم یسمع من أحد من الأئمة ذلک}}<ref>لسان المیزان، ج۲، ص۲۳۱، ش۹۸۷.</ref>.

آنچه درباره جایگاه راوی یاد شد، اعتبار و [[وثاقت]] او را به دست می‌دهد.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 380-386.</ref>