توسل در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

[[توسل]] در اصطلاح به معنای رغبت داشتن و طلب نزدیکی به خداست که با واسطه قرار دادن [[اسماء و صفات]] [[الهی]]، [[قرآن]]، مقام و ذات [[اولیای الهی]] و [[شفیع]] قرار دادن ایشان<ref>تفسیر موضوعی، ج ۲، ص۵۹۶، «توحید در قرآن».</ref>، [[ایمان به خدا]] و [[رسول]] وی، [[جهاد]] و عباداتی مانند [[نماز]] و [[روزه]]<ref>تفسیر القرآن الکریم، ج ۴، ص۳۷۴.</ref> انجام می‌‌شود. البته [[هدف]] از توسل به معنای مزبور معمولاً رسیدن به حاجاتی چون [[آمرزش گناهان]]، کسب [[کمالات معنوی]]، دستیابی به [[امور مادی]] مورد نیاز<ref> تفسیر موضوعی، ج ۸، ص۲۹.</ref> و [[نجات]] از [[شداید]] و گرفتاری‌هاست<ref>مناظرات فی العقائد والاحکام، ج ۲، ص۲۴، ۳۷ - ۳۸.</ref>.

افزون بر آیات یاد شده از مضمون آیات دیگری نیز می‌‌توان به نحوی معنای توسل را به دست آورد؛ نظیر [[فرمان]] به خواندن خداوند به وسیله اسمای حسنای وی: {{متن قرآن|وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا وَذَرُوا الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي أَسْمَائِهِ سَيُجْزَوْنَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ}}<ref>«و خداوند را نام‌های نیکوتر است، او را بدان‌ها بخوانید! و آنان را که در نام‌های خداوند کژاندیشی می‌کنند وانهید، به زودی بدانچه می‌کرده‌اند کیفر می‌بینند» سوره اعراف، آیه ۱۸۰.</ref>، [[دستور خداوند]] به چنگ زدن به [[ریسمان الهی]]: {{متن قرآن|وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ}}<ref>«و همگان به ریسمان خداوند بیاویزید و مپرا کنید و نعمت‌های خداوند را بر خود فرا یاد آورید که دشمنان (همدیگر) بودید و خداوند دل‌های شما را الفت داد و به نعمت او با هم برادر شدید و در لبه پرتگاهی از آتش بودید که شما را از آن رهانید؛ بدین‌گونه خداوند آیات خود را برای شما روشن می‌گوید باشد که شما راهیاب گردید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.</ref>، [[استغفار پیامبر]] {{صل}} برای گناهکارانی که به حضور وی رفته، به وسیله او از خداوند [[آمرزش]] بطلبند: {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِيمًا}}<ref>«و ما هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر برای آنکه به اذن خداوند از او فرمانبرداری کنند و اگر آنان هنگامی که به خویش ستم روا داشتند نزد تو می‌آمدند و از خداوند آمرزش می‌خواستند و پیامبر برای آنان آمرزش می‌خواست خداوند را توبه‌پذیر بخشاینده می‌یافتند» سوره نساء، آیه ۶۴.</ref>، وسیله قرار دادن [[برادران یوسف]]، [[یعقوب]] را برای آمرزش و تقاضای [[استغفار]] از وی: {{متن قرآن|قَالُوا يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِينَ}}<ref>«گفتند: ای پدر! برای ما از گناهانمان آمرزش بخواه که ما بی‌گمان گنهکار بوده‌ایم» سوره یوسف، آیه ۹۷.</ref> و [[پذیرش توبه]] [[حضرت آدم]] {{ع}} از سوی [[پروردگار]] بر اثر توسل به کلماتی که از ناحیه وی تلقی کرد: {{متن قرآن|فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ}}<ref>«آنگاه آدم از پروردگارش کلماتی فرا گرفت و (پروردگار) از او در گذشت که او بسیار توبه‌پذیر بخشاینده است» سوره بقره، آیه ۳۷.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی، سید رضا]]، [[توسل - اسحاق‌نیا تربتی (مقاله)|مقاله «توسل»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۹]]، ص ۱۷۳-۱۷۴.</ref>

گفتنی است که یکی از راه‌های توسل به پیامبر {{صل}} [[درود فرستادن]] بر ایشان است، چنان که خداوند پس از درود فرستادن خود و [[ملائکه]] به [[مؤمنان]] فرمان می‌‌دهد تا بر وی [[درود]] بفرستند: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا}}<ref>«خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند، ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید» سوره احزاب، آیه ۵۶.</ref>، از این‌رو باید گفت پیامبر {{صل}} با وجود [[درود خدا]] و ملائکه بر وی نیازی به درود [[مردم]] ندارد، بلکه این مردم هستند که به پیامبر {{صل}} محتاج‌اند،؛ چراکه خداوند او را بابی قرار داده که تنها از آن طریق [[بندگان]] را می‌‌پذیرد و درود فرستادن بر وی را وسیله [[قرب]] و نزدیکی به خویش قرار داده است<ref>بحار الانوار، ج ۹۱، ص۴۳.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی، سید رضا]]، [[توسل - اسحاق‌نیا تربتی (مقاله)|مقاله «توسل»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۹]]، ص ۱۷۴-۱۷۶.</ref>

[[توسل]] [[اعرابی]] به [[قبر پیامبر]] {{صل}} بنابر نقل عتبی و روا شدن [[حاجت]] وی نمونه‌ای از موارد پرشماری است که در عصر [[صحابه]] و [[تابعان]] اتفاق افتاده و جواز آن نیز با [[انکار]] از سوی احدی روبه رو نشده است؛<ref>المجموع، ج ۸، ص۲۷۴؛ المغنی، ج ۳، ص۵۸۸ - ۵۸۹؛ کشاف القناع، ج ۲، ص۵۹۹ - ۶۰۰.</ref> همچنین [[سیره]] مستمر [[مسلمانان]] بر این بوده که از دور و نزدیک پیامبر {{صل}} را مخاطب قرار داده، بر وی [[سلام]] می‌‌کنند<ref>فتح الوهاب، ج ۱، ص۲۵۷؛ مغنی المحتاج، ج ۱، ص۵۱۲؛ المقنعه، ص۴۰۳؛ فتح العزیز، ج ۳، ص۵۰۹ - ۵۱۰.</ref>، چنان که تحیّت بر پیامبر {{صل}} در [[نماز واجب]] است<ref>تذکرة الفقهاء، ج ۳، ص۲۳۱؛ حواشی الشروانی، ج ۴، ص۶۳.</ref> و این با [[گمان]] معدوم شدن ایشان بعد از رحلت ناسازگار است، از این رو پیشوایان اهل سنت مانند [[شافعی]] افزون بر [[توسل]] به پیامبر {{صل}}، توسل به [[خاندان]] ایشان را نیز جایز شمرده، خود به آنان در موارد متعددی [[متوسل]] می‌‌شده<ref>الانتصار، ج ۵، ص۱۱۶؛ الدرر السنیه، ص۲۸؛ شواهد الحق، ص۱۶۷.</ref> و ابراز [[محبت]] شدید وی به پیامبر {{صل}} و خاندان او زبانزد بوده است<ref>دیوان الامام الشافعی، ص۲۵؛ الصواعق المحرقه، ج ۲، ص۵۲۴ - ۵۲۵؛ ینابیع الموده، ج ۲، ص۴۶۸؛ فی ظلال التوحید، ص۶۵۱ - ۶۵۲.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی، سید رضا]]، [[توسل - اسحاق‌نیا تربتی (مقاله)|مقاله «توسل»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۹]]، ص ۱۷۶-۱۷۸.</ref>

بر اساس نقل [[ابن کثیر]]، [[ابن تیمیه]] خود نیز در رساله‌ای که درباره [[استغاثه]] نگاشته به جواز استغاثه به [[پیامبر]] {{صل}} در محدوده مقدورات [[خلق]] قائل بوده است<ref>البدایة والنهایه، ج ۱۴، ص۵۱؛ ارغام المبتدع الغبی، ص۳ - ۵.</ref>. گفتنی است برخی از [[مخالفان]] توسل به پیامبر و [[اهل بیت]] {{عم}}، آن را نوعی [[امتحان الهی]] برای سنجش [[توحید]] [[بندگان]] دانسته و در عین حال برای جواز [[توسل]] به [[اعمال]] به [[حدیث]] [[غار]] [[تمسک]] جسته‌اند که بر اساس آن، سه نفر با توسل به [[اعمال صالح]] خویش از درون غاری که در آن [[حبس]] شده بودند [[نجات]] یافتند<ref>التوسل المشروع والتوسل الممنوع، ص۱۸، ۲۴.</ref>. اینان توضیح نداده‌اند که چگونه توسل به پیامبر {{صل}} [[شرک]] و وسیله [[امتحان]]، ولی توسل به اعمال عین توحید است و آیا [[ارزش اعمال]] نزد [[خدا]] بیشتر از پیامبر {{صل}} و بندگان [[صالح]] اوست؟<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی، سید رضا]]، [[توسل - اسحاق‌نیا تربتی (مقاله)|مقاله «توسل»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۹]]، ص ۱۷۸-۱۸۰.</ref>

آیه {{متن قرآن|وَمَا كَانَ اسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ إِلَّا عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَهَا إِيَّاهُ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلَّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لَأَوَّاهٌ حَلِيمٌ}}<ref>«و آمرزش خواهی ابراهیم برای پدرش جز بنا به وعده‌ای نبود که به وی داده بود و چون بر او آشکار گشت که وی دشمن خداوند است از وی دوری جست؛ بی‌گمان ابراهیم دردمندی بردبار بود» سوره توبه، آیه ۱۱۴.</ref> هم به [[استغفار]] [[ابراهیم]] {{ع}} برای [[آزر]] اشاره کرده که تأثیر دعای [[پیامبران]] را درباره دیگران [[تأیید]] می‌‌کند<ref>نمونه، ج ۴، ص۳۶۶.</ref>. البته در صورتی که شخص با عمل به [[تکالیف]] و [[پیروی]] از [[دستورات الهی]] [[شایستگی]] آمرزش پیدا نکند [[استغفار پیامبر]] {{صل}} نیز برایش سودی نخواهد داشت. {{متن قرآن|سَوَاءٌ عَلَيْهِمْ أَسْتَغْفَرْتَ لَهُمْ أَمْ لَمْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ لَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ}}<ref>«برای آنان برابر است چه برایشان آمرزش بخواهی چه نخواهی هرگز خداوند آنان را نمی‌آمرزد؛ بی‌گمان خداوند نافرمانان را راهنمایی نمی‌کند» سوره منافقون، آیه ۶.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی، سید رضا]]، [[توسل - اسحاق‌نیا تربتی (مقاله)|مقاله «توسل»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۹]]، ص ۱۸۰-۱۸۲.</ref>