سنت حضور و به عهده گرفتن رهبری الهی

سنت حضور و به عهده گرفتن رهبری الهی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سنت حضور و به عهده گرفتن رهبری الهی در قرآن - سنت حضور و به عهده گرفتن رهبری الهی در حدیث - سنت حضور و به عهده گرفتن رهبری الهی در جامعه‌شناسی اسلامی - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

• در قرآن کریم، سنت حضور به معنای سرپرستی فعلی و مستقیم رهبری الهی بر مردم است؛ در آن هنگام که مردم دعوت و فراخوان رهبر الهی برای یاری حق و اقامه عدل بر روی زمین را لبیک گفته و در صحنه جهاد حضور یابند و از دستورات او پیروی کرده و از رهبری او فرمان‌برداری کنند.
• سنت حضور بدین معنا، یکی از افراد قانون الهی است که در قرآن از آن این‌گونه تعبیر شده است: وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِن شَكَرْتُمْ لأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ.
• این آیه پس از آیاتی قرار گرفته که به سنت رهبری الهی - که یکی از مصادیق آن، حضرت موسی است- اشاره دارد. خداوند می‌فرماید: وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ * وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اذْكُرُواْ نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ أَنجَاكُم مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ وَيُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءكُمْ وَفِي ذَلِكُم بَلاء مِّن رَّبِّكُمْ عَظِيمٌ.
• سنت حضور رهبری در جامعه به سنت رحمت الهی برمی‌گردد؛ سنتی که پروردگار ما این‌گونه به آن اشاره می‌کند: وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ.
• البته استمرار و دوام این رحمت بر اساس سنت دیگری است که قرآن - چنان‌که گفته شد - از آن این‌گونه تعبیر می‌کند: "اگر واقعاً سپاس‌گزارى کنید، نعمت شما را افزون خواهم کرد، و اگر ناسپاسى نمایید، قطعاً عذاب من سخت خواهد بود".
• معنای آیه این است که سنت رحمت واسعه الهی بر مردم جریان می‌یابد و به موجب این رحمت، نعمت الهی بر مردم شروع می‌شود و خداوند بزرگ‌ترین نعمتش را با فرستادن رهبری الهی برای رسیدن به سعادت و کمال آغاز می‌کند. اگر مردم نسبت به این نعمت سپاس‌گزاری کردند این نعمت استمرار می‌یابد و خداوند با یاری، پیروزی، تأیید و پشتیبانی بر آن نعمت می‌افزاید. اما اگر مردم نسبت به آن نعمت کفران ورزیدند، دچار "سنت غیبت" می‌شوند که در ادامه از آن سخن می‌گوییم.
• سنت حضور دو طرف دارد:
• طرف اول، رهبر الهی است. حضور او بین مردم، این‌گونه آغاز می‌شود؛ او مردم را به یاری‌اش دعوت می‌کند و آنان را به‌گونه‌ای تربیت می‌کند که شایستگی به عهده گرفتن خلافت الهی بر زمین برای اقامه عدل، آبادانی، رشد و پیشرفت را داشته باشند.
• طرف دیگر، امتی است که برای جانشینی خدا روی زمین پرورش یافته است.
• هر زمان رهبر الهی در مقام دعوت به خدا حاضر شود و مردم را به پیروی از خدا و اقامه عدل الهی بر روی زمین فرا خواند، مردم اجابت کرده و او را یاری کنند و عدل را اقامه نمایند؛ در این صورت مقدمات نصرت الهی نسبت به آن امت کامل می‌شود. چنین مردمی مستحق دریافت نشان افتخار جانشینی خدا هستند. امداد الهی با یاری و تأیید خدا بر آنان نازل می‌شود و در جایگاه شایسته خود جای می‌گیرند؛ جایگاهی که قرآن از آن به "شهادت بر سایر امت‌ها" تعبیر می‌کند. اگر مردم چنین حضوری را حفظ کنند نعمت تامّ الهی بر آنان پایدار می‌ماند، اما اگر مردم کنار کشند بازگردند و رهبر الهی‌شان را یاری نکنند، نعمت الهی به همان اندازه کاهش می‌یابد.
• امیرالمؤمنین علی بر اساس سنت حضور می‌فرماید: « أَمَا وَ الَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَوْ لَا حُضُورُ الْحَاضِرِ وَ قِيَامُ الْحُجَّةِ بِوُجُودِ النَّاصِرِ وَ مَا أَخَذَ اللَّهُ عَلَى الْعُلَمَاءِ أَلَّا يُقَارُّوا عَلَى كِظَّةِ ظَالِمٍ وَ لَا سَغَبِ مَظْلُومٍ لَأَلْقَيْتُ حَبْلَهَا عَلَى غَارِبِهَا وَ لَسَقَيْتُ آخِرَهَا بِكَأْسِ أَوَّلِهَا وَ لَأَلْفَيْتُمْ دُنْيَاكُمْ هَذِهِ أَزْهَدَ عِنْدِي مِنْ عَفْطَةِ عَنْزٍ».
• حضور جمعیِ مردم و اعلام آمادگی برای پیروی از رهبر الهی و یاری او پس از کنار کشیدن و بازگشتن، موجبات بازگشت رهبر برای حضور فعلی در عرصه سیاسی و به دست گرفتن رهبری مردم را فراهم می‌سازد. این بازگشت، بر اساس سنت حضور است؛ چرا که سنت حضور بر رهبر الهی واجب می‌کند تا به مردمی که دور شده بودند ولی هم‌اکنون برگشته و اعلام حضور، یاری، پیروی و ولایت می‌کنند، لبیک بگوید، همان‌گونه که امیرالمؤمنین فرمود: "اگر حضور فراوان بیعت‌کنندگان نبود و یاران حجت را بر من تمام نمی‌کردند و... مهار شتر خلافت را بر کوهان آن انداخته، رهایش می‌ساختم"».

منابع

• اراکی، محسن، مهدویت و سنت‌های رهبری الهی در قرآن