تواضع در معارف و سیره سجادی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث تواضع است. تواضع از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تواضع در قرآن - تواضع در حدیث - تواضع در اخلاق اسلامی - تواضع در معارف دعا و زیارات - تواضع در معارف و سیره سجادی - تواضع در معارف و سیره نبوی - تواضع در جامعه‌شناسی اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
واژه تواضع از ریشه وضع است، به معنای پایین بودن یا پستی یا پایین بردن و پست کردن. تواضع یعنی این که آدمی خودش را، با اراده و علم و آگاهی، در پیش مردم یا در پیش نفس خود کوچک کند و خویش را بالاتر از کسی نبیند[۱]. امام سجاد (ع) در نیایش بیستم صحیفه که درباره مکارم اخلاق و اعمال پسندیده است به همین معنا اشاره می‌فرماید: «خدایا بر محمد و آل محمد درود فرست و مرا به درجه و مرتبه‌ای نزد مردم بلند مکن مگر آنکه به همان اندازه نزد خودم پست گردانی؛ و عزّت آشکاری (در میان مردم) برایم ایجاد مکن مگر آنکه به همان اندازه کوچکی کنی».
همچنین، امام (ع) در نیایش سوم صحیفه در وصف فرشتگان می‌فرماید: «آنها در برابر عظمت و بزرگی کبریایی تو فروتن هستند». در این جمله امام صفت فروتنی را از ویژگی‌های مهم و بارز فرشتگان می‌داند. او در نیایش بیست‌وششم هم که درباره همسایه‌ها و دوستان است از خداوند می‌خواهد: «...وَ أُلِينُ جَانِبِي لَهُمْ تَوَاضُعاً»؛»مرا چنان کن که با فروتنی در کنار آنها نرم‌خو باشم».
در آموزه‌های امام سجاد (ع) تواضع و فروتنی جایگاه ممتازی دارد. ایشان در قسمتی از نامه خود به محمد بن مسلم شهاب زهری که از کارگزاران حکومتی بود می‌نویسد: «اگر شیطان تو را وسوسه کرد که گمان کنی بر یکی از اهل قبله برتری، با خود بنگر، اگر آن کس از تو بزرگ‌تر است بگو: او در ایمان و عمل صالح از من باسابقه‌تر است، پس از من بهتر و برتر است. و در مورد آنکه از تو کوچک‌تر است بگو: سابقه من در ارتکاب گناهان و نافرمانی‌های حضرت حق از او بیشتر است؛ پس او از من بهتر است، و در مورد آنکه هم‌سنِ توست بگو: من در مورد گناهان خود یقین دارم اما درباره گناهان او تردید دارم، پس چرا یقینم را بر تردیدم ترجیح دهم؟ او از من بهتر و برتر است»[۲].
در سخنان پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) نیز نکات و معارف عالی درباره فروتنی به چشم می‌خورد که چراغ راه هدایت انسان است. پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «هر که برای خدا فروتنی کند خداوند او را بالا می‌برد پس او در نظر خودش ناچیز ولی در چشم مردم بزرگ است؛ و هرکه بزرگی فروشد خداوند او را پست می‌کند، پس او در چشم مردم کوچک ولی در نظر خودش بزرگ است. برترین مردم در بندگی خداوند کسی است که در عین بزرگی فروتنی کند». امام علی (ع) نیز می‌فرماید: «بر شما باد فروتنی؛ زیرا فروتنی از بزرگ‌ترین عبادت‌هاست و ثمره فروتنی دوستی و ثمره تکبّر ناسزا شنیدن است و با فروتنی کارها به سامان می‌رسد».
امام هفتم حضرت کاظم (ع) فرمود: به راستی که زراعت در خاک نتیجه می‌دهد نه روی تخته سنگ. حکمت نیز چنین است؛ در دل انسان فروتن و متواضع می‌روید نه در دل انسان متکبّر و گردنکش، زیرا خداوند فروتنی را ابزار خرد و تکبّر را از ابزار جهل قرار داده است[۳].[۴].[۵]
منابع
پانویس
- ↑ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم.
- ↑ کلمة الامام زین‌العابدین، موسوعة الکلمة، ص۱۹۳.
- ↑ منتخب میزان الحکمه، ص۵۹۶.
- ↑ التحقیق فی کلمات القران الکریم، حسن مصطفوی، بیروت دارالکتب العلیة؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی؛ منتخب میزان الحکمة، محمد محمدی ری‌شهری، سیدحمید حسینی، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث (ج ۵، ۱۳۸۵)؛ موسوعة الکلمة، شهید سیدحسن شیرازی، بیروت دارالکتب العلمیة.
- ↑ برادری، احمد، مقاله «فروتنی»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۵۱.