دیدگاه‌های علمای معاصر درباره ریشه اختیاری عصمت چیست؟ (پرسش)
| دیدگاه‌های علمای معاصر درباره ریشه اختیاری عصمت چیست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ عصمت |
| مدخل بالاتر | عصمت |
| مدخل اصلی | منشأ عصمت امام |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
دیدگاه‌های علمای معاصر درباره ریشه اختیاری عصمت چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث عصمت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی عصمت مراجعه شود.
پاسخ نخست
آقای صفرزاده در کتاب «عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی» در این‌باره گفته است:
«اولین نظریه در ریشه عصمت، به اراده و انتخاب توجه داشت که مورد قبول ما نیز هست.
نظریه دوم مربوط به آیت‌الله مصباح بود که، یکی از عوامل عصمت را علم و اراده بیشتر و قوی می‌داند که از جانب خدا به آنان داده شده است. لکن کلام ایشان دارای چند اشکال اساسی است:
- این علم و اراده که منشأ عصمت است، اگر از جانب خداوند به آنان داده شود اگرچه موجب عصمت می‌گردد، اما این عصمت، هیچ مکرمت و فخری نخواهد داشت، چون مجبورند تحت دو عامل علم و اراده قوی عمل کنند.
- از ظاهر کلام ایشان دریافت می‌شود که عصمت، مخصوص انبیا و امامان است و دیگران حظّی از آن ندارند، حال اینکه ثابت شد عصمت برای عموم انسان‌ها ممکن است و عصمت عملی جز با تلاش و مجاهدت به دست نمی‌آید.
آیت‌الله سبحانی یکی از عوامل عصمت و شاید یگانه عامل مورد قبول ایشان در پیدایش عصمت را حب و عشق الهی می‌داند. البته باید قبول کنیم این عشق، بدون مقدمه حاصل نمی‌شود و هیچ حبی به تنهایی منشأ اجتناب از گناه نیست، بلکه محتاج به انتخاب مسیر و اراده و عزم بر اطاعت و ترک گناه است. اگر این عشق و محبت الهی اکتسابی نباشد هیچ فخری برای معصوم نیست و اگر اکتسابی باشد به مقدماتی احتیاج دارد که آن مقدمه، معرفت و انتخاب و اراده است.
علامه طباطبایی منشأ عصمت را علم موهوب الهی به معصومین می‌داند که موجب عشق به خدا و عصمت می‌شود، اما کلامشان چند اشکال دارد:
- ظاهر کلام ایشان این است که عصمت، مختص به انبیا و امامان است و دیگران را نصیبی نیست و این امر با ظاهر آیات و روایات که تمام انسان‌ها را دعوت به عصمت می‌کنند سازگار نیست.
- این علم و معرفت را موهوب الهی معرفی کرده‌اند و می‌دانیم که چنین علمی در اختیار هر کسی که قرار بگیرد به عصمت می‌رسد؛ در حالی که چنین عصمتی باعث افتخار نیست و پاداشی ندارد، چون بر فرض تساوی انسان‌ها در دو جهت خیر و شر، پاداش به اهل خیر داده می‌شود، نه در صورت تبعیض و جبر.
- آنچه که معصومین را از دیگر مردم جدا می‌کند، عصمت مطلقه است که لازمه نبوت و امامت است؛ آن هم برای امت و به جهت انقیاد امت. لکن در عصمت عملی همه انسان‌ها در کسب آن با معصومین شریک‌اند.
یکی دیگر از عوامل و ریشه‌های عصمت از دیدگاه برخی روان‌شناسان و متکلمین، وراثت، تربیت و علل ناشناخته است، که آن هم دارای اشکال است، زیرا:
- وراثت و تربیت در مورد حضرت آدم نادرست است.
- عوامل ناشناخته هم، چون قابل اثبات نیستند، پس قابل قبول نیست، چون ادعایی بی‌دلیل است.
آیت‌الله مصباح یکی از عوامل عصمت را استعداد خاص معرفی کرده‌اند که این نظریه هم چند اشکال دارد:
- ایشان استعداد خاص معصومین و انبیا را موهوب الهی دانسته‌اند و این خود موجب جبر است؛ چون استعداد برتری که از علم و معرفت و تربیت مدام الهی کسب می‌شود در هر کسی باشد موجب عصمت است، در این صورت انبیا با داشتن چنین عصمتی چه برتری و مزیتی بر دیگران دارند.
- عصمت عملی حتی برای انبیا با تلاش و مجاهدت کسب می‌شود، و طبق کلام قرآن و احادیث برای همه ممکن است، لذا فرض استعداد برتر به عنوان عامل عصمت برای معصومین نمی‌تواند مقبول باشد»[۱].