تفسیر ابوالفتوح رازی (کتاب)
تفسیر ابوالفتوح رازی کتابی است به زبان عربی که مشتمل بر تأویل ابعاد مختلف آیات قرآن می‌باشد. این کتاب اثر جمال‌الدین حسین بن علی بن محمد بن احمد خزاعی معروف به ابوالفتوح رازی است و انتشارات بنیاد پژوهش‌های اسلامی انتشار آن را به عهده داشته است.[۱]
| تفسیر ابوالفتوح رازی | |
|---|---|
 | |
| زبان | عربی |
| نویسنده | جمال‌الدین حسین بن علی بن محمد بن احمد خزاعی معروف به ابوالفتوح رازی |
| ناشر | انتشارات بنیاد پژوهش‌های اسلامی |
| وابسته به | آستان قدس رضوی |
| محل نشر | مشهد، ایران |
| سال نشر | ۱۳۷۶ ش |
| تعداد جلد | ۱۵ |
| فهرست جلدها | جلد اول، جلد دوم، جلد سوم، جلد چهارم، جلد پنجم، جلد ششم، جلد هفتم، جلد هشتم، جلد نهم، جلد دهم، جلد یازدهم، جلد دوازدهم، جلد سیزدهم، جلد چهاردهم، جلد پانزدهم |
دربارهٔ کتاب
تفسیر ابوالفتوح رازی، از مهم‌ترین و کهن‌ترین تفاسیر شیعه به زبان فارسی به قلم ابوالفتوح رازی از عالمان بزرگ شیعه، به نام روض الجنان و روح الجنان است. نویسنده جمال‌الدین حسین بن علی بن محمد بن احمد خزاعی در شهر ری در خاندانی معروف از علمای امامیه که هر یک از آنها صاحب تألیفاتی ارزشمند بودند، متولد شد. ابوالفتوح رازی در بیشتر علوم زمان خود مهارت داشت و تفسیر او بیانگر تبحر وی در نحو و فقه و تاریخ و ادبیات است. در بیشتر کتب رجال و تذکره، او را عالم و واعظ و مفسر دین نامیده‌اند. او به دلیل علاقه، بیشتر به وعظ و خطابه می‌پرداخت. این دلبستگی، تأثیر آشکاری بر سبک تفسیری او نهاده است. مجالس وعظ وی در دوره جوانی در شهر ری با استقبال عظیم مردم مواجه بوده است. از فرزندان ابوالفتوح دو تن در شمار عالمان دین بودند: "صدرالدین علی" که از وی با تعبیر فقیه دین یاد شده است و "تاج‌الدین ابوجعفر محمد" که از او با عنوان فاضل ورع باد شده است.
از جمله منابع مفسر، تفسیر طبری، تفسیر علی بن ابراهیم، معانی الاخبار صدوق، اخبار ابویکر مردویه، کتاب العین، این تفسیر، تفسیری واعظانه و برای ارشاد و راهنمایی مردم است. این ویژگی و نیز جامعیتی که ابوالفتوح در کار خود به آن توجه داشته اصلی‌ترین ویژگی محتوایی تفسیر وی را می‌سازند.
ابوالفتوح بخش بزرگی از کتاب را به بیان احکام فقهی مورد نیاز مخاطبان خود اختصاص داده است. این که ابوالفتوح کمتر به مباحث کلامی پرداخته و چون در آن وارد شده به مباحثی همچون جبر و اختیار و قضا و قدر توجه کرده احتمالاً برای رعایت حال و نیاز مخاطبان عام فارسی زبان بوده است. خصلت شیعی تفسیر و شهرت آن باعث شده که برخی از مخالفان شیعه، مطالب آن را در جهت مقاصد خود به نحو نادرستی گزارش کنند.
ابوالفتوح رازی به عرفان اسلامی نیز گرایش بسیاری داشت و گاهی در تفسیر برخی آیات به مشرب عرفا، که آنان را اهل معانی و اهل اشارت می‌خواند، رفتار کرده و مباحثی را درباره اخلاص و توکل، ذکر، فقر، صدق به مذاق ایشان آورده است. وی در تفسیر هر یک از سوره‌ها اطلاعاتی درباره نام آن سوره و شماره آیات و حروف و مکی و مدنی و ناسخ و منسوخ بودن و فواید و نظرهای قراء درباره آیات و شأن نزول آنها و امثال این مسائل عرضه می‌کند. سپس ترجمه آیات و معانی تحت اللفظی هر آیه را می‌آورد. گاه ذیل آیات، مسائل فقهی و کلامی را بیان می‌کند و بر اساس آن، فتوا می‌دهد؛ همچنین گاهی به ذکر روایات می‌پردازد و عین روایت را نقل می‌کند و گاهی هم ضمن نقل روایات، معلوم می‌دارد که از قول کیست. مفسر، گاهی نیز به مباحث لغوی می‌پردازد و به تفسیر جنبه علمی می‌بخشد.
تفسیر روض الجنان، مهم‌ترین و معروف‌ترین کتاب ابوالفتوح رازی است که به دلیل فارسی بودن مورد توجه ایرانیان و دانشمندان پارسی زبان قرار گرفته است. این تفسیر در شمار اولین تفسیرهای کامل قرآن است که به فارسی روان تألیف شده و باب فارسی نویسی را در علوم شرعی و دانش‌های قرآنی گشوده است. تفسیر ابوالفتوح نسبت به تفسیرهای دیگر عالمان شیعه همچون مجمع البیان از لحاظ معانی و توجیه و روشنگری آیات رجحان دارد؛ به‌ویژه این که ضمن تفسیر هر آیه، حکایات و داستان‌های مربوط به آن را با شیوایی درج کرده است که نسبت به تفسیر مجمع البیان (که جامع‌تر می‌باشد) تأثیر گذارتر شده است. کامیابی او، در تفسیر نگاری چندان است که برخی تفسیر او را روی هم رفته بر تفاسیر بزرگی چون تبیان و مجمع البیان ترجیح می‌دهند. تردیدی نیست که اگر تفسیر ابوالفتوح به عربی نوشته شده بود آوازه‌ای بس بلندتر از آنچه دارد می‌یافت. از دیگر امتیازات این تفسیر احاطه ابوالفتوح رازی به مفردات و اصطلاحات زبان فارسی است که معادل درست مفردات عربی می‌باشد، مانند فسوس به عنوان معادل کلمه استهزا و دیو برای شیطان و پیمان برای کلمه میثاق و خداوندان علم در برابر اولوا العلم.
نثر این تفسیر از نمونه‌های ممتاز نثر مرسل فارسی و دارای ویژگی‌های واژگانی و دستوری قابل توجهی است که مورد عنایت زبان‌شناسان و ادیبان قرار گرفته است. این تفسیر از دیرباز تاکنون مورد توجه و عنایت بزرگان و اندیشمندان بوده و هست. عبدالجلیل رازی در النقض همه مردم را دوستدار تفسیر ابوالفتوح دانسته و گفته است: خواجه امام ابوالفتوح بیست مجلد از تفسیر قرآن تصنیف اوست که ائمه و علمای همه طوایف طالب و راغبند.
علامه مجلسی در مقدمه بحارالانوار، ابوالفتوح رازی را محقق نحریر خوانده است[۲]. علامه نوری در خاتمه مستدرک، رئیس المفسرین و صاحب ریاض و روضات و دیگران او را ترجمان کلام الله می‌دانند. قاضی نورالله شوشتری درباره تفسیر ابوالفتوح می‌نویسد: این تفسیر از بهترین تفاسیر و ناشی از قریحه و استعداد سرشار این بزرگوار است و در روانی الفاظ و معانی در بین کتب تفسیر بی‌نظیر است. علامه شعرانی می‌نویسد: کتاب او از بزرگ‌ترین نمونه‌های نثر فصیح فارسی است و آن لطف تحریر و عذوبت بیان که در آن است در تفاسیر دیگر نیست. محمد هادی معرفت در معرفی این تفسیر گران‌سنگ آورده است: ابوالفتوح رازی دانشمندی بصیر و آگاه به احوال راویان و محدثان بود و در سراسر دنیای اسلام شهرت داشت و پیشاهنگان علم و طالبان حدیث به محضر وی می‌شتافتند و از وی بهره بردند. این تعابیر، نشانگر شخصیت این مفسر و به طور غیر مستقیم گویای اهمیت این تفسیر بزرگ است[۳][۴]
فهرست کتاب
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
دربارهٔ پدیدآورنده
پانویس
- ↑ کتابخانه مدرسه فقاهت
- ↑ بحارالانوار، ج۱، ص۲۲.
- ↑ روض الجنان و روح الجنان، ابوالفتوح رازی (قرن ۶ق.)، تحقیق محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، مشهد، انتشارات بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۶۵ - ۱۳۷۶ش.
- ↑ کوشا، محمد علی، مقاله «تفسیر ابوالفتوح رازی»، دانشنامه معاصر قرآن کریم.
- ↑ پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه