آیا آیه تطهیر به اهل کساء اختصاص دارد؟ (پرسش)

آیا آیه تطهیر به اهل کساء اختصاص دارد؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث امامت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی امامت مراجعه شود.

آیا آیه تطهیر به اهل کساء اختصاص دارد؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ امامت
مدخل اصلی	امامت
تعداد پاسخ	۱ پاسخ

پاسخ نخست

علی ربانی گلپایگانی

حجت الاسلام و المسلمین علی ربانی گلپایگانی در کتاب «امامت اهل بیت» در این‌باره گفته‌ است:

«علاوه بر شیعه که بر اختصاص آیه تطهیر به اهل کساء اجماع دارند، بسیاری از عالمان اهل‌سنت نیز این نظریه را برگزیده‌اند. ابوبکر نقاش و ابن حجر مکی گفته‌اند: اکثر مفسران بر این عقیده‌اند که آیه در شأن علی، فاطمه، حسن و حسین نازل شده است. ابوبکر حضرمی نیز گفته است: به اعتقاد اکثر علما و مطابق دلایل بسیار، مقصود از اهل بیت در آیه، علی، فاطمه و دو فرزندان آنان است، و اختصاص آیه به آنان از جانب پیامبر (ص) جز به امر خداوند و وحی الهی نبوده است. ابوجعفر طحاوی مصری، ابن صباغ مالکی، حافظ گنجی شافعی، حاکم نیشابوری، محب الدین طبری، شیخ مؤمن شبلنجی شافعی و حافظ سلیمان قندوزی حنفی آیه تطهیر را مخصوص اصحاب کساء دانسته‌اند.

دلیل این نظریه احادیث بسیاری است که در ارتباط با آیه تطهیر از صحابه پیامبر (ص) نقل شده که بر اختصاص آن به اصحاب کساء دلالت دارد. محدثان اهل سنّت این احادیث را از بیش از چهل طریق از امّ سلمه، عایشه، علی بن أبی طالب، ابوسعید خدری، عبد الله بن عباس، سعد بن أبی وقاص، أبو حمراء، واثلة بن اسقع، حکیم بن سعید، عبدالله بن جعفر، ابو هریره، عمر بن أبی‌سلمه، عبدالله بن وهب بن زمعه، شهر بن حوشب و دیگران روایت کرده‌اند.

احادیث مرتبط با آیه تطهیر از سه جهت بر اختصاص آیه به اصحاب کساء و عدم شمول آن نسبت به همسران پیامبر دلالت می‌کنند:

1. از احادیثی که از امّ‌سلمه روایت شده به دست می‌آید که وی بسیار علاقمند بود که با پیامبر (ص)، امیرمؤمنان، فاطمه زهرا و حسنین (ع) داخل در کساء گردد، و چند بار به گونه‌های مختلف این علاقه و خواست قلبی خود را اظهار کرد، ولی پیامبر (ص) از قبول درخواست او امتناع ورزید، و با بیان این مطلب که تو راه خیر را می‌پویی و سرانجامت به خیر خواهد بود، از او دلجویی کرد. پاسخ‌های پیامبر (ص) به این پرسش ام‌سلمه که آیا من با شما هستم عبارتند از: «إِنَّكِ‏ عَلَى‏ خَيْرٍ»، «أَنْتِ‏ عَلَى‏ مَكَانِكِ‏ وَ أَنْتِ‏ عَلَى‏ خَيْرٍ»، «إِنَّكِ‏ عَلَى‏ خَيْرٍ وَ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي»، «أَهْلُ‏ بَيْتِي‏ أَحَقُّ‏»، « قومي يا تنحّي‏ عن‏ أهل‏ بيتي‏»، «إِنَّكِ‏ مِنْ‏ أَزْوَاجِ‏ النَّبِيِّ»؛ ام‌ّسلمه می‌گوید یک بار دامن عبا را بالا بردم تا در کنار آنان قرار گیرم، ولی پیامبر عبا را از دستم کشید و فرمود: «إِنَّكِ‏ عَلَى‏ خَيْرٍ». شایان ذکر است که در حدیثی از ام‌سلمه آمده است که پیامبر (ص) در پاسخ این سؤال أمّ سلمه که آیا من از اهل تو نیستم، جواب مثبت داد و به او اجازه داد تا داخل کساء شود. ولی در این حدیث آمده است که پاسخ مثبت پیامبر (ص) به امّ‌سلمه و اجازه داخل شدن در کساء از اتمام دعای پیامبر (ص) در حق اهل بیت خود بود: «اللَّهُمَّ‏ هَؤُلَاءِ أَهْلُ‏ بَيْتِي‏ فَأَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِيراً». بنابراین، مفاد این حدیث آن است که امّ‌سلمه از آن نظر که همسر پیامبر است اهل او می‌باشد، ولی در زمره اهل بیت خاص او که آیه تطهیر در شأن آنان نازل شده است نمی‌باشد. سخن پیامبر به أمّ سلمه که فرمود: «أَنْتِ‏ مِنْ‏ أَهْلِي‏» مانند سخن او است که فرمود: «أَنْتِ‏ مِنْ‏ أَزْوَاجِ‏ النَّبِيِ‏». أمّ سلمه می‌گوید: از پیامبر پرسیدم آیا من از اهل بیت هستم؟ پیامبر (ص) فرمود: برای تو نزد خداوند خیر است: «إن لک عند الله خیرا»، و من دوست داشتم که پیامبر به این سؤال من پاسخ مثبت بدهد، این پاسخ از آنچه که در شرق و غرب جهان است، بهتر بود: وددت أنه قال نعم، فكان أحب إلی مما تطلع عليه الشمس و تغرب. در حدیث دیگری از أمّ سلمه آمده است که پیامبر (ص) در دعای خود برای اهل‌بیت گفت: «اللَّهُمَّ إِلَيْكَ‏ لَا إِلَى‏ النَّارِ أَنَا وَ أَهْلُ‏ بَيْتِي‏»، من گفتم: من نیز مشمول این دعا هستم، پیامبر فرمود: آری. روشن است که این حدیث أم سلمه با احادیثی که بر اختصاص آیه به اهل کساء دلالت می‌کنند، منافات ندارد؛ زیرا آنچه در اینجا مطرح شده نجات از دوزخ است که ام سلمه را هم شامل می‌شود، نه نزول آیه تطهیر در حق اهل بیت که وی مشمول آن نیست.
2. پیامبر (ص) پس از آنکه امیر مؤمنان، فاطمه زهرا و حسنین (ع) را زیر کساء قرار داد، آیه شریفه تطهیر را تلاوت کرد و عرضه داشت: «اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ‏ بَيْتِي‏ وَ أَهْلُ‏ بَيْتِي‏ أَحَقُّ». در روایت دیگری آمده است که پیامبر اکرم (ص)، علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) را زیر عبای خود جای داد، سپس دستش را از عبا بیرون آورد و به سوی آسمان بلند کرد و گفت: «اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ‏ بَيْتِي‏ وَ خَاصَّتِي‏ فَأَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِيراً» آن حضرت این کار را پس از نزول آیه تطهیر انجام داد. اگر چه عبارت «هَؤُلَاءِ أَهْلُ‏ بَيْتِي‏» به خودی خود بر حصر و اختصاص دلالت نمی‌کند، ولی به قرینه فعل پیامبر که آنان را زیر عبا قرار داد و عبا را دور آنان پیچید، به گونه‌ای که برای فرد دیگری راه داخل شدن در کساء باقی نمانده بود، به ویژه آنکه وقتی ام سلمه پرسید: «وَ أَنَا مَعَكُمْ‏ يَا رَسُولَ‏ اللَّهِ‏» پیامبر (ص) پاسخ داد: «إِنَّكِ إِلَى خَيْرٍ»، و نفرمود تو نیز با ما هستی، بر حصر و اختصاص دلالت می‌کند. بدین جهت است که ابوجعفر طحاوی پس از نقل این روایت گفته است: فكان في هذا الحديث أن المراد بما في هذه الآية هم رسول الله (ص) و علي و فاطمه و حسن و حسين (ع). بنابراین، مقصود از اهل بیت، معنای خاص آن است؛ معنایی که اذهاب رجس و طهارت خاص از ویژگی‌های آن به شمار می‌رود و فضیلت ویژه‌ای را در بر دارد؛ به گونه‌ای که امّ سلمه بسیار مشتاق بود مشمول آن گردد. بر این اساس جمله «اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ‏ بَيْتِي‏»، با توجه به قراین یاد شده بر اختصاص اهل بیت در آیه تطهیر به اهل کساء دلالت می‌کند.
3. در احادیث بسیاری آمده است که پیامبر (ص) پس از نزول آیه تطهیر مدتی طولانی، هنگامی که برای اقامه نماز صبح (و در برخی از روایات: برای نمازهای پنجگانه) رهسپار مسجد بود، مقابل خانه علی (ع) می‌ایستاد و او و فاطمه و امام حسن و امام حسین (ع) را با عنوان «اهل‌البیت» مخاطب قرار می‌داد، به آنان درود می‌فرستاد و به نماز فرا می‌خواند، آنگاه آیه تطهیر را تلاوت می‌کرد. انس بن مالک مدت این رفتار پیامبر (ص) را شش ماه، ابوالحمراء هفت یا هشت ماه، و ابن عباس نُه ماه نقل کرده‌اند. این تفاوت ناشی از آن است که هر یک از افراد یاد شده مشاهده خود از رفتار پیامبر (ص) را گزارش کرده است، و نشانه اضطراب در متن احادیث نخواهد بود. اما حتی یک بار هم گزارش نشده است که پیامبر (ص) این کار را در مورد همسران خود انجام داده باشد. این رفتار پیامبر (ص) دلیل روشنی بر اختصاص آیه تطهیر به اهل کساء می‌باشد. ابوجعفر طحاوی پس از نقل روایت انس و ابوالحمراء درباره این که پیامبر (ص) به هنگام نماز نزد خانه زهرا (س) می‌ایستاد و می‌گفت: «السَّلَامُ‏ عَلَيْكُمْ‏ يَا أَهْلَ‏ الْبَيْتِ‏، ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾»، گفته است: في هذا أيضاً دليل على أن هذه الآية فيهم؛ این رفتار و گفتار پیامبر (ص) نیز دلیل بر این است که آیه تطهیر در مورد آنان نازل شده است».