اسماعیل بن ابی حکیم مدنی
اسماعیل بن ابی حکیم مدنی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اسماعیل بن ابی حکیم مدنی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
برخی او را از تیره بنوفُضَیل از قبیله مُزَینَه از عدنانیان دانسته‌اند[۱]. ابن حجر نسبت «مُزنی» را خطا می‌شمارد و گوید صحیح آن است که او اسماعیل بن ابی حکیم مدنی است و از مردی از بنوفضیل روایت کرده است. علت آن، این است که میان «مَدَنی» به «مُزَنی» و نیز "عن أحدِ بني فُضَيل" به "ثُمّ أحدُ بَني فُضَيل" تصحیفاتی صورت گرفته است[۲].
شاید بتوان نظر ابن حجر را با استشهاد به گزارش‌های خودش و ابن اثیر، ابن کثیر و سیوطی تقویت کرد. در شرح حال شخصی به نام «نظیر مزنی یا مدنی» می‌گویند: اسماعیل بن ابی حکیم از او روایت نقل کرده است[۳]. سیوطی[۴] به نقل از ابوموسی مدینی، سند این روایت را چنین آورده است: "عن اسماعيل بن ابي حكيم عن مطر المزني او المدني عن النبي قال...."؛ ضمن اینکه متن روایت نیز اندکی مفصل‌تر از روایت بالاست. ابن کثیر[۵] در همین سند به نقل از ابوموسی مدینی، پدر اسماعیل را «ابی کلثم»، و سند دیگری را چنین آورده است: "عن اسماعيل بن ابي حكيم حدثني فضيل سمعت رسول الله يقول.."؛ در اینجا احتمال تصحیف در "حدثني" به "احد بني فضيل"، با افزودن الف و جابه جایی نقطه، زیاد است.
وی روایتی از رسول خدا (ص) در فضیلت قرائت «سوره بینه» روایت کرده است: زهری از اسماعیل بن ابی حکیم مزنی، او از پیامبر شنید که فرمود: هر آینه خداوند می‌شنود تلاوت کسی را که سوره ﴿لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا﴾ را بخواند و می‌فرماید: بنده من، تو را بشارت باد، پس سوگند به عزتم! به درستی که آن قدر تو را در بهشت تمکن دهم تا راضی شوی»[۶].
همین روایت موجب شده است برخی نام وی را در فهرست صحابه رسول خدا (ص) بیاورند، اما با دیده تردید به آن پرداخته‌اند[۷]. ابونعیم[۸] سند این روایت را منقطع دانسته است و می‌گوید: هیچ یک از ائمه حدیث، اسماعیل را از صحابه رسول خدا (ص) نشمرده‌اند[۹]. ذهبی[۱۰] گوید: اگر بپذیریم که نسبت مزنی صحیح باشد، ابن شهاب زهری از نظر زمانی و طبقه، عادتاً نمی‌تواند از او روایت کرده باشد، و نیز به نقل از ابن منده گوید که او صحابی نیست.
ابن حجر[۱۱] می‌افزاید: اسماعیل بن ابی حکیم مدنی از تابعین معروف و از مشایخ یحیی بن سعید انصاری در الموطأ است[۱۲] و مانعی نیز در نقل روایت زهری از وی وجود ندارد.
جای بسی تعجب است که به سبب یک روایت مرسل، اسماعیل بن ابی حکیم را که از تابعین مشهور و از موالی آل زبیر[۱۳] و در طبقه چهارم اهل مدینه است و کارگزار یا کاتب عمر بن عبدالعزیز بوده که در سال ۱۳۰ وفات کرده[۱۴] نامش در فهرست صحابه قرار گیرد؟! برای او هشت مشیخه از جمله ابن مسیب و عروه، و پانزده راوی از جمله مالک، زهری و ابن اسحاق را نام می‌برند[۱۵]، وی را صدوق، صالح، ثقه و برادر اسحاق بن ابی حکم معرفی کرده‌اند. فرزندان او در مدینه بسیارند[۱۶][۱۷]
منابع
پانویس
- ↑ ابونعیم، ج۱، ص۳۵۰ و ۱۵۱؛ سیوطی، ج۶، ص۳۷۷.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۳۷۰.
- ↑ ابن اثیر، ج۵، ص۲۱؛ ابن حجر، الاصابه، ج۶، ص۳۴۴.
- ↑ سیوطی، ج۶، ص۳۷۷.
- ↑ ابن کثیر، ج۴، ص۵۷۴.
- ↑ «إنَّ اللَّهَ لَيَسْمَعُ قِراءَةَ ﴿لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا﴾ فَيَقُولُ: أبْشِرْ عَبْدِي فَوَعِزَّتِي وجَلالِي لِأُمَكِّنَنَّ لَكَ في الجَنَّةِ حَتّى تَرْضى»؛ ابونعیم، ج۱، ص۳۵۰ و ۱۵۱؛ سیوطی، ج۶، ص۳۷۷.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۳۷۰.
- ↑ ابونعیم، ج۱، ص۳۵۰ و ۳۵۱.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۷۹.
- ↑ تجرید، ج۱، ص۱۷.
- ↑ الاصابه، ج۱، ص۳۷۰.
- ↑ مالک، ج۲، ص۵۱۹.
- ↑ بخاری، ج۱، ص۳۵۰؛ دولابی، ص۳۵.
- ↑ ابن سعد، ج۵، ص۴۱۲؛ ابن حبان، ج۶، ص۳۶؛ دولابی، ص۳۵.
- ↑ ابن حبان، ص۳۶۶؛ ابن ابی حاتم، ج۲، ص۱۶۴.
- ↑ ابن حبان، ج۶، ص۳۶؛ ابن شاهین، ص۲۷؛ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۱، ص۲۵۳؛ مزی، ج۲، ص۱۵۳-۱۵۴؛ ذهبی، الکاشف، ج۱، ص۷۵.
- ↑ حیدری آقایی، محمود، مقاله «اسماعیل بن ابی حکیم مدنی»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص:۵۷.