سند دعای ندبه
کتب منبع برای دعای ندبه
دعای ندبه با محتوایی مستدل، فصیح، عاطفی و حماسی دارای مضامین عالی و حقایق تابناکی است که حکایت از صدور آن از طرف امام معصوم دارد و ما را از ارائۀ هرگونه سند و منبع بی‌نیاز می‌کند، چراکه چنین دقایق درخشانی هرگز از هیچ منبعی، جز سرچشمۀ زلال ولایت صادر نمی‌شود. ولی برای یقین بیشتر به بررسی منابع دعای ندبه می‌‌پردازیم. این دعا در سه کتاب معروف و معتبر قدیمی و نیز در کتاب شریف بحارالانوار آمده است:
- کتاب "مزار کبیر"، تألیف محدّث و دانشمند معروف قرن ششم محمد بن جعفر المشهدی، ایشان دعا را به امام زمان (ع) نسبت داده است[۱].
- کتاب مزار قدیم که مؤلف آن ظاهرا قطب راوندی از دانشمندان معاصر مرحوم طبرسی نویسندۀ کتاب احتجاج از قرن ششم است.
- کتاب مصباح الزائر تألیف سید رضی الدین بن طاووس که از زهّاد و بزرگان محدّثان قرن هفتم است[۲]. ایشان در بخش اعمال عید سعیدِ فطر بدون اشاره به سند دعای ندبه میگوید: در عیدهای چهارگانه فطر، قربان، غدیر و روز جمعه خوانده شود[۳].
- مرحوم مجلسی هم در بحار الانوار از این کتاب‌ها نقل کرده است و در هر سه کتاب، دعا از محمد بن علی بن یعقوب بن اسحاق بن ابی قره و او از محمد بن حسین بن سفیان البزوفری که در زمان غیبت صغری می‌زیسته و به وسیلۀ مکاتبه از طریق نوّاب با امام (ع) تماس گرفته و از حضرت مهدی صاحب الامر (ع) نقل می‌کند که دستور دادند این دعا را بخوانید. البته علامه مجلسی در کتاب زاد المعاد میگوید: "دعای ندبه که مشتمل بر عقاید حقّه و تأسّف بر غیبت قائم (ع) است، به سند معتبر از امام جعفر صادق (ع) نقل شده است"[۴].[۵]
رجال سند دعای ندبه
در مورد سند دعای ندبه، کتاب بحار از کتاب مزار علی بن طاووس نقل می‌کند که: «ذَکَرَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا قَالَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی قُرَّةَ نَقَلْتُ مِنْ کِتَابِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سُفْیَانَ الْبَزَوْفَرِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ دُعَاءَ النُّدْبَةِ» و دعا را تا آخر نقل کرده است[۶]. در بررسی افرادی که در سند دعای ندبه واقع شده‌اند روشن می‌‌شود تمام آنها از افراد مورد وثوق هستند:
نفر اول: "ابو الفرج محمد بن علی بن یعقوب بن اسحاق بن ابی قره قنائی" از بزرگان قرن پنجم، معاصر نجاشی و از رجال شیعه که ثقه و مورد اطمینان است و شیخ محمد بن مشهدی در کتاب المزار از او زیاد نقل کرده و دارای تألیفات متعددی چون: کتاب عمل یوم الجمعه، کتاب عمل الشهور، و کتاب معجم رجال ابی مفضل و کتاب التهجد است.
نفر دوم: "ابو جعفر محمد بن حسین بن سفیان بن بَزَوفری" از اساتید شیخ مفید است که مورد تأیید خاص او قرار گرفته و شیخ مفید روایت‌های زیادی از وی نقل و به نیکی از او یاد کرده و برایش طلب رحمت نموده است که این نشانه مورد وثوق و اطمینان بودن اوست. شیخ طوسی وی را در طریقش به احمد بن ادریس آورده است[۷]. حاجی نوری به وثاقت و جلالت قدر او شهادت داده است[۸].
بنابراین در سند دعا افرادی وجود دارند که همه ثقه و شناخته شده‌اند و هیچ شخص مجهول و ضعیفی وجود ندارد[۹] و مطمئنا این دعا در کتاب بزوفری با سند بوده و پس از اینکه از کتاب او نقل شده است، از روی مسامحه سند آن را نقل نکرده‌اند و یا اینکه آنقدر معروف و مشهور بوده است که بزوفری هم خود را از ذکر سند آن بی‌نیاز شمرده است.
علاوه براین، بر فرض مجهول بودن سند دعا، براساس "قاعده تسامح در ادله سنن" یعنی در عین اینکه در سند روایات مربوط به احکام واجب و حرام باید سخت‌‌‌گیری و موشکافی زیاد کرد، در ادلۀ مستحبات لازم نیست سخت‌‌‌گیری شود؛ احتیاج چندانی به بررسی سندی ادعیه مستحبّ نیست، بلکه قرائت دعاها به قصد رجا و امید مطلوبیّت کافی است و از قوت متن و الفاظ و مضامین دعا می‌‌توان پی به اعتبار آن برد؛ زیرا این مضامین در آیات و روایات معتبر نیز وارد شده و از طرفی علمای بسیاری چون شیخ عباس قمی، سید محسن امین، شیخ محمد باقر فقیه ایمانی، میرزا محمد تقی موسوی اصفهانی، میرزا حسین نوری، صدرالاسلام همدانی، سید محمد طباطبایی یزدی و سید حیدر کاظمی دعای ندبه را در کتاب‌های ارزشمند خود نقل کرده‌اند و این نیز می‌تواند دلیلی بر مستند بودن آن باشد[۱۰].
نتیجه‌گیری
بنابراین، در هر صورت طبق مدارک فوق دعای ندبه دارای سند معتبر و همه راویان آن ثقه و شناخته شده‌اند. علاوه بر اینکه این دعا آنچنان از نظر محتوا غنی و هماهنگ با قرآن و سنت قطعی است که ما را از بررسی سندی بی‌نیاز می‌‌نماید.
پرسش‌های وابسته
منابع
شوشتری، محمد تقی، دعای ندبه در اسناد
مجتبی تونه‌ای، موعودنامه
موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان
پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها
صافی گلپایگانی، لطف‌الله، فروغ ولایت در دعای ندبه
اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی
سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت
رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات
پانویس
- ↑ «قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی قُرَّةَ: نَقَلْتُ مِنْ کِتَابِ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سُفْیَانَ الْبَزَوْفَرِیِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ هَذَا الدُّعَاءَ، وَ ذَکَرَ فِیهِ أَنَّهُ الدُّعَاءُ لِصَاحِبِ الزَّمَانِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ عَجَّلَ فَرَجَهُ وَ فَرَجَنَا بِهِ، وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یُدْعَی بِهِ فِی الْأَعْیَادِ الْأَرْبَعَةِ: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ، وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ نَبِیِّهِ وَ آلِهِ، وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً...»، ابن مشهدی، مزار کبیر، ص۵۷۳، دعای۱۰۷.
- ↑ "ثُمَّ قَالَ السَّیِّدُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ ذَکَرَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا قَالَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی قُرَّةَ نَقَلْتُ مِنْ کِتَابِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سُفْیَانَ الْبَزَوْفَرِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ دُعَاءَ النُّدْبَةِ وَ ذَکَرَ أَنَّهُ الدُّعَاءُ لِصَاحِبِ الزَّمَانِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یُدْعَی بِهِ فِی الْأَعْیَادِ الْأَرْبَعَةِ وَ هُوَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ نَبِیِّهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیما..."، ابن طاووس، سید رضی الدین، مصباح الزائر، ص ۴۴۶؛ اقبال الاعمال، ص۲۹۵-۲۹۹.
- ↑ ابن طاووس، سید رضی الدین، اقبال الاعمال، ج۱، ص۵۰۴؛ بحارالانوار، ج۹۹، ص۱۰۴.
- ↑ مجلسی، محمدباقر، زاد المعاد، ص ۴۸۸ و۳۰۳.
- ↑ ر.ک: صافی گلپایگانی، لطف‌الله، فروغ ولایت در دعای ندبه، سلسله مباحث امامت و مهدویت، ج۱، ص۳۸۲ ـ ۳۸۵؛ موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص۳۵۳-۳۵۵؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۱۱؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۲۲۹ ـ ۲۳۱؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص۳۰۹؛ اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص۸۱ – ۸۳.
- ↑ ر.ک: شوشتری، محمد تقی، دعای ندبه در اسناد، ص۲۱.
- ↑ ر.ک: خوئی، معجم الرجال، ج۱۶، ص۹.
- ↑ ر.ک: طوسی، امالی، ص۵۶ و ۱۶۷.
- ↑ ر.ک: موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص۳۵۳-۳۵۵.
- ↑ ر.ک: موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص۳۵۳-۳۵۵؛ اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص۸۱ ـ ۸۳؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۴۹۰؛ صافی گلپایگانی، لطف‌الله، فروغ ولایت در دعای ندبه، سلسله مباحث امامت و مهدویت، ج۱، ص۳۸۲ ـ ۳۸۵؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۱۱.