احسان در معارف و سیره نبوی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث احسان است. احسان از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: احسان در قرآن - احسان در حدیث - احسان در نهج البلاغه - احسان در معارف دعا و زیارات - احسان در معارف و سیره نبوی - احسان در معارف و سیره سجادی - احسان در معارف و سیره رضوی - احسان در فقه سیاسی - احسان در جامعه‌شناسی اسلامی - احسان در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
در سیره پیامبر اسلام (ص) آمده است که حضرت همواره بد مردم را با نیکی جزا می‌داد[۱].
اگر انسان بدی مردم را با خوبی و نیکی پاسخ گوید، بی‌تردید وجدان خفته شخص بیدار می‌شود و او بعد از محکومیت در دادگاه درونی خود زود تصمیم می‌گیرد تا تغییر موضع داده، به جای بدی، نیکی کند. قرآن کریم به این حقیقت اشاره نموده است: هرگز نیکی و بدی یکسان نیست، بدی را با نیکی دفع کن، ناگاه خواهی دید همان کس که میان تو و او دشمنی است، گویی دوست گرم و صمیمی است ﴿وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ﴾ [۲].
خداوند می‌فرماید: یکی از صفات اولوالالباب (خردمندان) این است که آنها در برابر بدی‌های مردم نیکی می‌کنند ﴿وَيَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ أُولَئِكَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ﴾[۳]. در سوره مؤمنون نیز مضمون همین آیه آمده است که دستور داده شده تا بدی مردم را با خوبی پاسخ بگوییم ﴿ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا يَصِفُونَ﴾[۴]
حضرت فرمود: با کسی که سزاوار نیکی است و نیز آنکه شایسته نیکی نیست، نیکی کن؛ زیرا اگر نیکی تو شایسته اوست، چه بهتر و اگر نیکی تو به اهل آن نرسید، بدان تو خود سزاوار نیکی هستی: « اصْنَعِ الْمَعْرُوفَ إِلَى مَنْ هُوَ أَهْلُهُ، وَإِلَى غَيْرِ أَهْلِهِ، فَإِنْ أَصَبْتَ أَهْلَهُ أَصَبْتَ أَهْلِهِ، وَإِنْ لَمْ تُصِبْ أَهْلِهِ، كُنْتَ أَنْتَ أَهْلِهِ »[۵].[۶]
پی‌آمدهای نیکی در سخنان پیامبر اعظم(ص)
- طولانی شدن عمر: رفتار نیک در جامعه سبب طول عمر انسان]] می‌شود: «نیکی کردن به دیگران و صله رحم عمر را طولانی می‌کند».[۷]
- فراوانی نعمت و روزی: رفتار نیک در جامعه موجب زیادتی اموال و سرمایه می‌گردد: «نیکی و صله رحم موجب فزونی سرمایه می‌شود».[۸]
- آبادی شهرها: رفتار نیک در جامعه موجب آبادانی شهرها می‌شود: «رفتار نیک و صله رحم باعث آبادانی شهرها می‌گردد».[۹]
- مانع سقوط: پیامبر اسلام(ص) فرمود: اعمال نیک انجام دهید که از سقوط‌های بد جلوگیری می‌کند: « عَلَيْكُمْ باصطناعِ الْمَعْرُوفِ ، فَإِنَّهُ يَمْنَعُ مَصَارِعَ السَّوْءِ »[۱۰].
- دریا دلی: در حدیث نبوی آمده است که حضرت فرمود: با مردم نیکی نما که نیکوکار دوست دارد، مردم در خیر و فراوانی باشند: « عَلَيْكَ بِالْبِرِّ فَإِنَّ صَاحِبَ الْبِرِّ يُعْجِبُهُ أَنْ يَكُونَ النَّاسُ بِخَيْرٍ وَ فِي خَصَبَ »[۱۱].
- محبوب شدن نیکوکار: در حدیث نبوی آمده است: به اقتضای فطرت، دل‌ها این‌گونه است که هر کس به آنها نیکی کند، او را دوست دارند و هر کس به آنها بدی کند، وی را دشمن دارند: «جُبِلَتِ الْقُلُوبُ عَلَى حُبِّ مَنْ أَحْسَنَ إِلَيْهَا وَ بُغْضِ مَنْ أَسَاءَ إِلَيْهَا»[۱۲]. همچنین پیامبر اسلام فرمود: انجام دادن کار نیک و گشاده‌رویی موجب محبت می‌شود: «صَنَائِعُ الْمَعْرُوفِ وَ حُسْنُ الْبِشْرِ يَكْسِبَانِ الْمَحَبَّةَ»[۱۳].
- هر چه بکاری همان بدروی: پیامبر اعظم می‌فرماید: هر که خیری بکارد سود برد و هر کس شری بکارد، همان بدرود: «مَنْ يَزْرَعْ خَيْراً يَحْصُدْ زُعْبَهُ وَ مَنْ يَزْرَعْ شَرّاً يَحْصُدْهُ»[۱۴].
پرسش مستقیم
منابع
پانویس
- ↑ منتهی الآمال، ج۱، ص۶۰.
- ↑ «نیکی با بدی برابر نیست؛ به بهترین شیوه (دیگران را از چالش با خود) باز دار، ناگاه آن کس که میان تو و او دشمنی است چون دوستی مهربان می‌گردد» سوره فصلت، آیه ۳۴.
- ↑ «و به نیکی، بدی را دور می‌دارند؛ فرجام (نیک) آن سرای است» سوره رعد، آیه ۲۲.
- ↑ «بدی را با روشی که نیکوتر است دور کن؛ ما به آنچه وصف می‌کنند داناتریم» سوره مؤمنون، آیه ۹۶.
- ↑ نهج الفصاحه، حدیث ۳۲۰.
- ↑ برهانی، محمد جواد، سیره اجتماعی پیامبر اعظم، ص ۶۶.
- ↑ « إِنَّ الْبِرُّ وَ الصِّلَةُ يستطيلان الْأَعْمَارِ »؛ نهج الفصاحه، ح۶۱۴.
- ↑ « إِنَّ الْبِرُّ وَ الصِّلَةُ يكثّران الْأَمْوَالِ »؛ نهج الفصاحه، ح۶۱۴.
- ↑ «إنّ البرّ و الصّلة...يعمّران الدّيار»؛ نهج الفصاحه، ح۶۱۴.
- ↑ نهج الفصاحه، ح۱۹۸۱.
- ↑ نهج الفصاحه، ح۱۹۶۰.
- ↑ نهج الفصاحه، ح۱۳۰۳.
- ↑ اصول کافی، باب حسن البشر، ح۵.
- ↑ نهج الفصاحه، ح۲۸۱۱.