سلام در معارف و سیره نبوی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث سلام است. سلام از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سلام در لغت - سلام در قرآن - سلام در حدیث - سلام در معارف و سیره نبوی - سلام در فقه اسلامی - سلام در معارف دعا و زیارت - سلام در جامعه‌شناسی اسلامی - سلام در حقوق اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

سلام در لغت به معانی گوناگون آماده که یکی از آنها «تحیت» است. قرآن کریم می‌فرماید: وَالسَّلَامُ عَلَى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدَى.

در میان جوامع مختلف از الفاظ یا رفتار‌های مختلفی برای این منظور استفاده می‌شود. در برخی جوامع، مردم به جای سلام خم می‌شوند یا کلاه خود را بر می‌دارند یا دست خود را به سینه می‌گذارند و... که در اعمال همه آنها نوعی ذلت و خواری دیده می‌شود، اما شارع مقدس کلمه سلام را به عنوان تنها کلمه‌ای که احکام خاصی را به دنبال خود دارد، قرار داده است.

در اسلام، روابط اجتماعی با سلام آغاز می‌گردد و به آن سفارش زیادی شده است. سلام چراغ سبزی است که برای آغاز یک برادری و ارتباط انسانی روشن می‌شود. شخص با سلام کردن خود در واقع به طرف اعلام می‌کند که وی خواستار برقرار کردن روابط دوستانه با اوست و اگر طرف مقابل هم واکنش عاطفی خوب نشان دهد، این روابط به مرحله جدیدی کشانده می‌شود و صمیمی‌تر و عمیق‌تر خواهد شد. هرگاه کسی شما را ستایش کند، شما نیز باید به ستایشی مثل آن یا بهتر پاسخ دهید... .

شیعه معتقد است احکام اسلام از روی مصالح و مفاسد جعل گردیده است؛ لذا امری که در اسلام واجب یا مستحب است، مصلحت ذاتی دارد. رسیدن به علت و فلسفه احکام اسلام به طور کامل میسر نیست، مگر اینکه از ناحیه خود شارع به آن تصریح شده باشد؛ از این‌رو برخی مصالح و مفاسد را فی‌الجمله عقل‌های انسان‌ها می‌فهمد. سلام نیز از این قاعده مستثنا نیست.

سیره پیامبر اکرم (ص) در سلام

عدم تبعیض در ادای سلام: در سیره پیامبر گرامی اسلام (ص) آمده است که حضرت به هر کس می‌رسید سلام می‌کرد، چه توانگر، چه درویش و فقیر و چه کودک و بزرگ: «وَ يُسَلِّمُ عَلَى مَنِ اسْتَقْبَلَهُ مِنْ غَنِيٍّ وَ فَقِيرٍ وَ كَبِيرٍ وَ صَغِيرٍ».

سلام به کودکان: در زمان پیامبر (ص) به کودکان سلام نمی‌کردند یا کمتر اتفاق می‌افتاد که به آنها سلام کنند. اما پیامبر گرامی اسلام (ص) پیوسته به کودکان سلام می‌کرد و می‌فرمود: من هرگز از سلام کردن به کودکان تا هنگام مرگ دست برنمی‌دارم، تا اینکه بعد از من سنت گردد. در روایتی از انس آمده است که وی می‌گوید: ما در حال بازی بودیم که پیامبر از کنار ما گذشت و فرمود: «السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا صِبْيَانٍ»؛ سلام، بر شما ای بچه‌ها.

سلام قبل از هر کلام: در حدیث نبوی آمده است که اگر کسی قبل از سلام سخن بگوید، و جواب او را ندهید: «مَنْ بَدَأَ بِالْكَلَامِ قَبْلَ السَّلَامِ فَلَا تُجِيبُوهُ».

سبقت گرفتن در سلام: در حدیث نبوی برای سبقت گرفتن در سلام سفارش زیادی شده است و آمده است که حضرت فرمود سزاوار‌ترین مردم به خدا و رسول خدا کسی است که با سلام بر دیگران سبقت گیرد: «رَسُولُ اللَّهِ (ص): إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ مَنْ بَدَأَ بِالسَّلَامِ». همچنین سلام به عنوان یکی از نشانه‌های آدم متواضع آمده و ثواب بیشتری برای سلام‌کننده در نظر گرفته شده است.

واجب بودن جواب سلام: جواب سلام در اسلام واجب شمرده شد و در حدیث نبوی آمده است: «السَّلَامُ تَطَوُّعٌ وَ الرَّدُّ فَرِيضَةٌ».

ادای جواب بهتر از سلام: مستحب است جواب سلام بهتر از سلام باشد: وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا...؛ این امر باعث می‌شود ارتباط دو طرف صمیمی شود. در سیره پیامبر اسلام (ص) آمده است که هرگاه یکی از مسلمانان بر حضرت سلام می‌کرد و می‌گفت: سَلَامٌ عَلَيْكَ حضرت جواب سلام او را این‌گونه می‌داد: «وَ عَلَيْكَ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ» و اگر کسی این‌گونه سلام می‌کرد: السَّلَامُ عَلَيْكِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ آن‌گاه حضرت در پاسخ می‌فرمود: «عَلَيْكَ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ».

پرسش مستقیم

• سیره اجتماعی پیامبر خاتم در سلام کردن چه بوده است؟ (پرسش)

منابع

1. برهانی، محمد جواد، سیره اجتماعی پیامبر اعظم