افضلیت اهل بیت پیامبر خاتم

معناشناسی

در اینکه افضلیت چیست دو احتمال وجود دارد:

افضلیت در امور دنیوی مانند: نَسب و حَسب و... ؛
افضلیت در امور اخروی و صفات انسانی مانند علم، تقوا و ورع، شجاعت و زهد^[۱].

و اهل البیت در مورد خاندان پیامبر (ص) به کار می‌‌رود و نزد شیعه و اهل سنت مسلم است که اصحاب کساء یعنی پیامبر (ص)، امام علی، فاطمه زهرا، امام حسن و امام حسین (ع) و امامان معصوم از نسل سیدالشهدا مشمول عنوان اهل بیت هستند^[۲].

برتری امامان از اهل بیت بر پیامبران

با توجّه به مبنای قرآنی امامیه از تعریف امامت؛ امامت مقام الهی مافوق نبوت است و به تبع آن امامان شیعه نیز به عنوان امام از دیگر پیامبران ـ جز پیامبر اسلام ـ افضل و برتر خواهند بود. اهل سنت نیز با توجّه به مبنای خود از امامت "تعریف سطحی و نازل از امامت و تطبیق آن بر حکومت و حاکم دینی" عقیده شیعه مبنی بر برتری امامان از پیامبران جز حضرت محمد (ص) را منکر و بر آن خدشه وارد می‌‌کنند^[۳].^[۴]

در تحلیل این شبهه نکات ذیل قابل تأمل است:

عنوان امامت مثبت افضلیت

بعد از اینکه شیعه با دلیل قرآنی ثابت نمود مقام امامت از مقام نبوت بالاتر است و از سوی دیگر نصوص دینی "آیات و روایات نبوی" بر تعیین حضرت علی (ع) و یازده امام دیگر به عنوان امام و جانشین پیامبر اسلام (ص) دلالت می‌‌کنند، رهاورد دو مقدمه فوق (برتری امامت بر نبوت و نصب دوازده معصوم به مقام امامت توسط قرآن و سنت) برتری و افضلیت امامان شیعه بر پیامبرانی می‌‌شود که دارای مقام امامت صرف و فاقد مقام امامت بودند^[۵].

وجود نصوص خاص بر افضلیت ائمه (ع)

در جریان مباهله^[۶] خداوند از پیامبرش خواست با اهل‌ بیت خود به مباهله و دعا دست بزنند: ﴿فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءكُمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَةَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ ﴾^[۷]. همه مفسران و اهل تاریخ بالاتفاق ذکر کرده‌اند که پیامبر (ص) در مباهله تنها دختر خویش حضرت زهرا (س) و امام حسن و امام حسین و امام علی (ع) را به همراه خود به مباهله برد^[۸]. در این آیه حضرت علی (ع) مصداق ﴿أَنفُسَنَا﴾ است و این دلیل بر آن است که غیر از حضرت علی (ع) احدی در صفات و کمالات مانند وی برای پیامبر نیست و چون پیامبر اسلام برترین انسان‌ها و پیامبران است، هم ردیف و هم نفس وی یعنی حضرت علی (ع) نیز مانند پیامبر بر دیگر پیامبران برتر خواهد بود^[۹].^[۱۰]

روایات از پیامبر (ص)

پیامبر اسلام (ص) در موارد مختلف به افضلیت دوازده امام معصوم و در موارد خاص به برتری حضرت علی (ع) نسبت به همه انسان‌ها و پیامبران تأکید و تصریح داشته است مانند:

عدم قیاس احدی به امامان: مقام و رتبه شخص پیامبر (ص) و امامان (ع) در عالم امکان چنان بلند مرتبه و در نقطه اوج است که به فرموده شخص پیامبر (ص) احدی در حدی نیست که با آنان مقایسه گردد: «نَحْنُ لَا يُقَاسُ‏ بِنَا أَحَدٌ‏»^[۱۱]. از امام علی (ع) نیز روایات مختلف به این مضمون وارد شده است، مانند: "احدى قابل قياس با ما اهل بيت نيست"^[۱۲]. طبق این روایت احمد بن حنبل از بزرگان اهل سنت فتوا داده است، وقتی عبدالله فرزندش از برترین مردم پرسید؟ او جواب داد: ابوبکر، عمر و عثمان سپس ساکت شد، عبدالله می‌گوید سپس پرسیدم پس جایگاه علی بن ابی طالب کجاست؟ احمد در جواب گفت: «هو من اهل البیت لایقاس به هؤلاء‏»^[۱۳]
تصریح به افضلیت حضرت علی (ع):
1. پیامبر (ص) در میان جمعی از انصار و مهاجر خطاب به حضرت علی (ع) فرمود: ای علی! اگر احدی عبادت خدا را به کمال انجام دهد، سپس در افضلیت تو و اهل بیتت بر مردم شک و تردید نماید، در آتش خواهد بود"^[۱۴].
2. روایت صریح و شفاف که بر افضلیت امامان بر همه مردم حتی پیامبران پیشین دلالت می‌کند، روایت علی (ع) است که در کتب فریقین آمده است. آن حضرت از پیامبر پرسید شما افضل هستید یا جبرئیل؟ پیامبر (ص) با تصریح به افضلیت پیامبران بر فرشتگان فرمود: "اى علىّ! خداوند ـ تبارك و تعالى ـ پيامبران مرسل خود را بر ملائكه مقرّب خود برترى داده است و مرا بر تمام انبياء و مرسلين برترى داده است، و فضيلت، بعد از من براى تو و امامان بعد از تو است و ملائكه كمك كار ما و دوستان ما هستند"^[۱۵].^[۱۶]
3. از حدیث ثقلین نیز برتری اهل بیت پیامبر (ص) بر دیگران نیز به روشنی به دست می‌آید، زیرا پیامبر (ص) آنان را در کنار قرآن قرار داده است، قرآن را ثقل اکبر و اهل بیت را ثقل اصغر نامیده است و فرد دیگری را در ردیف قرآن قرار نداده است. بنابراین همان‌گونه که قرآن کریم که کلام الهی است، بر مسلمانان برتری دارد، اهل بیت نیز که در کنار قرآن و ملازم با آن هستند، بر دیگران برترند^[۱۷].

روایات از ائمه (ع)

علاوه بر روایات نبوی از خود امامان شیعه روایات متعددی بر افضلیت خودشان بر همه مردم حتی پیامبران وارد شده است. شاید اینجا شبهه دور به نظر رسد که ما افضلیت امامان را با احادیث خود امامان ثابت می‌کنیم و این استدلال حجت نخواهد بود. در پاسخ باید گفت ما بیش از اثبات افضلیت امامان نخست امامت و صفات لازمه آن مانند عصمت، مرجعیت دینی و حجیت اقوالش را ثابت و به عنوان مبنا و پیش‌فرض می‌پذیریم، آن‌گاه با مراجعه به این منبع یعنی منبع عصمت و حجت الهی در مقام سؤال از برترین انسان‌ها جواب خودمان را از آنان دریافت می‌کنیم:

امیرالمؤمنین (ع) در زمینه برتری اهل بیت (ع) می‌‌فرماید: "کسی از این امّت را هم‌سنگ و هم‌تراز آل پیامبر نتوان دید و نیز خوشه‌چین خرمن اهل‌بیت با آنان برابر نیست. دودمان پاک پیامبر سنگ بنای دین و پشتوانه یقین‌اند. تندروان به میزان آنان بازگردند و کندروان سرانجام خود را بدان‌جا رسانند که راهی جز آن نیابند. ویژگی‌های رهبری از آنِ اهل‌بیت است و وصیّت پیامبر پیامبر درباره آنان و میراث آن حضرت مخصوص ایشان. اینک حق به حق‌دار رسید و به جایگاه اصلی‌اش پر کشید"^[۱۸].^[۱۹]
امام باقر (ع) فرمود: "ما در كنار خداونديم و ما برگزيدۀ خداونديم و ما منتخب الهى هستيم"^[۲۰].^[۲۱]

پرسش‌های وابسته

آیا امامان شیعه بر دیگر پیامبران برتری دارند؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

↑ مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص۹۳.
↑ جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ج ۱، ص ۱۰۹؛ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۴۵.
↑ ابوالحسن اشعری، مقالات الاسلامی‌ین، ص ۴۷؛ عبدالقاهر بغدادی، کتاب اصول الدین، ص ۱۵۷.
↑ محمد حسن قدردان قراملکی، امامت، ص۹۷ - ۱۰۶.
↑ محمد حسن قدردان قراملکی، امامت، ص۹۷ - ۱۰۶.
↑ مباهله آن است که پیروان دو دین مختلف بعد از ناامیدی از اثبات علمی‌ و استدلالی حقانیت مکتب خود توافق می‌‌کنند که در زمان و مکان خاصی جمع شده و از خداوند بخواهند که عذاب خود را بر پیرو دین رقیب نازل کند
↑ بنابراین، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد؛ بگو:بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم آنگاه (به درگاه خداوند) زاری کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم؛ سوره آل عمران، آیه:۶۱.
↑ مسند احمد، ج ۱، ص ۱۸۵؛ تفسیر کبیر، ج ۸، ص ۸۱.
↑ ر.ک: فاضل مقداد، اللوامع الالهیه، ص ۳۸۳.
↑ محمد حسن قدردان قراملکی، امامت، ص۹۷ – ۱۰۶؛ ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «اهل بیت»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱ ص ۵۳۹-۵۴۹.
↑ «هيچ كس با ما قابل قياس نيست‏»؛ فرائد السمطین، ج۱، ص ۴۵؛ کنزالعمال، ج۱۲، ص ۱۰۴؛ ینابیع الموده، ج۲، ص ۱۱۷؛ ابن حجر، زهرالفردوس، ج۴، ص ۱۲۱؛ دیلمی، الفردوس، ج۴، ص ۲۸۳ و نیز: موسوعه الامامه، ج ۴، ص ۲۲.
↑ «نَحْنُ أَهْلَ الْبَيْتِ لَا يُقَاسُ‏ بِنَا أَحَدٌ‏»؛ تاریخ مدینه دمشق، ج۳۰، ص ۳۶۱؛ حلیه الأولیاء، ج۷، ص ۲۰۱؛ ابن الطریق، الوحی المبین، ص ۲۲۵؛ نهج البلاغه، خطبه ۲؛ موسوعه الامامه، ج۴، ص ۲۴.
↑ ینابیع الموده، ج۲، ص ۲۹۸.
↑ «يا علي لو أنّ أحدا عبد اللّه حق عبادته ثم يشك فيك و أهل بيتك أنكم افضل الناس كان في النار‏»؛ الموده فی القربی، ص ۱۳۲۰؛ ینابیع الموده، ج۳، ص ۲۹۸.
↑ «يَا عَلِيُّ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فَضَّلَ أَنْبِيَاءَهُ‏ الْمُرْسَلِينَ‏ عَلَى‏ مَلَائِكَتِهِ‏ الْمُقَرَّبِينَ‏ وَ فَضَّلَنِي عَلَى جَمِيعِ النَّبِيِّينَ وَ الْمُرْسَلِينَ وَ الْفَضْلُ بَعْدِي لَكَ يَا عَلِيُّ وَ لِلْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِكَ وَ إِنَّ الْمَلَائِكَةَ لَخُدَّامُنَا وَ خُدَّامُ مُحِبِّينَا»؛ ینابیع الموده، ج۳، ص ۳۷۷، باب ۷۳.
↑ محمد حسن قدردان قراملکی، امامت، ص۹۷ - ۱۰۶.
↑ ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «اهل بیت»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۵۳۹-۵۴۹ و امامت اهل بیت، ص ۱۶۶.
↑ «لَا یُقَاسُ بِآلِ مُحَمَّدٍ ص مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ أَحَدٌ وَ لَا یُسَوَّی بِهِمْ مَنْ جَرَتْ نِعْمَتُهُمْ عَلَیْهِ أَبَداً هُمْ أَسَاسُ الدِّینِ وَ عِمَادُ الْیَقِینِ إِلَیْهِمْ یَفِی‏ءُ الْغَالِی وَ بِهِمْ یُلْحَقُ التَّالِی وَ لَهُمْ خَصَائِصُ حَقِّ الْوِلَایَةِ وَ فِیهِمُ الْوَصِیَّةُ وَ الْوِرَاثَةُ الْآنَ إِذْ رَجَعَ الْحَقُّ إِلَی أَهْلِهِ وَ نُقِلَ إِلَی مُنْتَقَلِه‏»؛ نهج البلاغه، خطبه ۲.
↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص ۱۵۵.
↑ «نَحْنُ جَنْبُ اللَّهِ وَ نَحْنُ صَفْوَةُ اللَّهِ وَ نَحْنُ خِيَرَتُه»؛ فرائد السمطین، ج۲، ص ۲۵۳، نقل از موسوعه الأمامه، ج۳، ص ۲۷۴.
↑ محمد حسن قدردان قراملکی، امامت، ص۹۷ - ۱۰۶.

[1] مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص۹۳.

[2] جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ج ۱، ص ۱۰۹؛ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۴۵.

[3] ابوالحسن اشعری، مقالات الاسلامی‌ین، ص ۴۷؛ عبدالقاهر بغدادی، کتاب اصول الدین، ص ۱۵۷.

[4] محمد حسن قدردان قراملکی، امامت، ص۹۷ - ۱۰۶.

[5] محمد حسن قدردان قراملکی، امامت، ص۹۷ - ۱۰۶.

[6] مباهله آن است که پیروان دو دین مختلف بعد از ناامیدی از اثبات علمی‌ و استدلالی حقانیت مکتب خود توافق می‌‌کنند که در زمان و مکان خاصی جمع شده و از خداوند بخواهند که عذاب خود را بر پیرو دین رقیب نازل کند

[7] بنابراین، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد؛ بگو:بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم آنگاه (به درگاه خداوند) زاری کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم؛ سوره آل عمران، آیه:۶۱.

[8] مسند احمد، ج ۱، ص ۱۸۵؛ تفسیر کبیر، ج ۸، ص ۸۱.

[9] ر.ک: فاضل مقداد، اللوامع الالهیه، ص ۳۸۳.

[10] محمد حسن قدردان قراملکی، امامت، ص۹۷ – ۱۰۶؛ ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «اهل بیت»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱ ص ۵۳۹-۵۴۹.

[11] «هيچ كس با ما قابل قياس نيست‏»؛ فرائد السمطین، ج۱، ص ۴۵؛ کنزالعمال، ج۱۲، ص ۱۰۴؛ ینابیع الموده، ج۲، ص ۱۱۷؛ ابن حجر، زهرالفردوس، ج۴، ص ۱۲۱؛ دیلمی، الفردوس، ج۴، ص ۲۸۳ و نیز: موسوعه الامامه، ج ۴، ص ۲۲.

[12] «نَحْنُ أَهْلَ الْبَيْتِ لَا يُقَاسُ‏ بِنَا أَحَدٌ‏»؛ تاریخ مدینه دمشق، ج۳۰، ص ۳۶۱؛ حلیه الأولیاء، ج۷، ص ۲۰۱؛ ابن الطریق، الوحی المبین، ص ۲۲۵؛ نهج البلاغه، خطبه ۲؛ موسوعه الامامه، ج۴، ص ۲۴.

[13] ینابیع الموده، ج۲، ص ۲۹۸.

[14] «يا علي لو أنّ أحدا عبد اللّه حق عبادته ثم يشك فيك و أهل بيتك أنكم افضل الناس كان في النار‏»؛ الموده فی القربی، ص ۱۳۲۰؛ ینابیع الموده، ج۳، ص ۲۹۸.

[15] «يَا عَلِيُّ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فَضَّلَ أَنْبِيَاءَهُ‏ الْمُرْسَلِينَ‏ عَلَى‏ مَلَائِكَتِهِ‏ الْمُقَرَّبِينَ‏ وَ فَضَّلَنِي عَلَى جَمِيعِ النَّبِيِّينَ وَ الْمُرْسَلِينَ وَ الْفَضْلُ بَعْدِي لَكَ يَا عَلِيُّ وَ لِلْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِكَ وَ إِنَّ الْمَلَائِكَةَ لَخُدَّامُنَا وَ خُدَّامُ مُحِبِّينَا»؛ ینابیع الموده، ج۳، ص ۳۷۷، باب ۷۳.

[16] محمد حسن قدردان قراملکی، امامت، ص۹۷ - ۱۰۶.

[17] ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «اهل بیت»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۵۳۹-۵۴۹ و امامت اهل بیت، ص ۱۶۶.

[18] «لَا یُقَاسُ بِآلِ مُحَمَّدٍ ص مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ أَحَدٌ وَ لَا یُسَوَّی بِهِمْ مَنْ جَرَتْ نِعْمَتُهُمْ عَلَیْهِ أَبَداً هُمْ أَسَاسُ الدِّینِ وَ عِمَادُ الْیَقِینِ إِلَیْهِمْ یَفِی‏ءُ الْغَالِی وَ بِهِمْ یُلْحَقُ التَّالِی وَ لَهُمْ خَصَائِصُ حَقِّ الْوِلَایَةِ وَ فِیهِمُ الْوَصِیَّةُ وَ الْوِرَاثَةُ الْآنَ إِذْ رَجَعَ الْحَقُّ إِلَی أَهْلِهِ وَ نُقِلَ إِلَی مُنْتَقَلِه‏»؛ نهج البلاغه، خطبه ۲.

[19] دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص ۱۵۵.

[20] «نَحْنُ جَنْبُ اللَّهِ وَ نَحْنُ صَفْوَةُ اللَّهِ وَ نَحْنُ خِيَرَتُه»؛ فرائد السمطین، ج۲، ص ۲۵۳، نقل از موسوعه الأمامه، ج۳، ص ۲۷۴.

[21] محمد حسن قدردان قراملکی، امامت، ص۹۷ - ۱۰۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

v t e فضائل امام علی (ع)
آیات	آیه ولایت • آیه اولی الامر • آیه تطهیر • آیه مباهله • آیه صادقین • آیه خیر البریة • آیه اکمال • آیه تبلیغ • آیه انذار • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه ود • آیه شراء • آیه انفاق • آیه نجوی • آیه شاهد
روایات	حدیث مدینة العلم • حدیث رایت • حدیث کسا • خطبه غدیریه • حدیث منزلت • حدیث یوم‌الدار • حدیث طیر مشوی • حدیث ولایت • لا فتی إلا علی • سلونی قبل أن تفقدونی • حدیث تشبیه
القاب	قسیم الجنة و النار • فاروق اعظم • صدیق اکبر • یعسوب‌ الدین • صالح المؤمنین • امیرالمؤمنین • ساقی کوثر
وقایع	مولود کعبه • لیلة المبیت • ازدواج امام علی • رد الشمس • واقعه غدیر • عید غدیر • مباهله • پنج تن • اصحاب کساء • خاتم‌بخشی • حدیث سد ابواب • ابلاغ آیات برائت • حدیث تهنیت
وابسته	دعای ناد علی • اولین مسلمان • برتری اهل بیت • لولا علی لهلک عمر