امام سجاد در معارف و سیره حسینی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام سجاد است. امام سجاد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: امام سجاد در کلام اسلامی - امام سجاد در تاریخ اسلامی - امام سجاد در معارف و سیره حسینی - امام سجاد در معارف دعا و زیارات - امام سجاد در معارف و سیره سجادی - امام سجاد در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط نداردامام سجاد (ع) فرزند امام حسین (ع)، پنجم شعبان سال ۳۸ ﻫ. در مدینه به دنیا آمد و در حادثه کربلا حضور داشت اما به دلیل بیماری در جنگ شرکت نکرد. سجاد (ع) و زین‌العابدین از القاب و ابوالحسن و ابومحمد کنیه ایشان است. دارای خُلق و خویی الهی و انسانی و از آشکارترین ویژگی‌های اخلاقی ایشان عبادت و طاعت فراوان است، لذا معروف به زین‌العابدین است.
بیان حقایق دین در قالب دعا؛ حفظ دستاوردهای قیام عاشورا و جلوگیری از وقوع انحرافات اساسی در اصول و مبانی فرهنگ اسلام و پاسخ‌گویی به شبهات از جمله فعالیت‌های ایشان است. صحیفه سجادیه و رساله حقوق از جمله آثار حضرت است. سرانجام امام در روز ۱۲ یا ۲۵ محرم سال ۹۵ه در ۵۷ توسط ولید بن عبدالملک مسموم و به شهادت رسید و در قبرستان بقیع مدینه دفن شد.
ولادت، نسب و حضور در کربلا
امام سجاد (ع)، علی بن الحسین، زین العابدین (ع)، در سال ۳۸ هجری در مدینه و در روز جمعه، پنجم شعبان، به دنیا آمد. به دلیل اینکه او میان علیِ اکبر و علیِ اصغر قرار داشت، علیِ اوسط (وَسَطی) نیز نامیده شده است. مشهورترین کنیه‌های ایشان، ابو الحسن، و مشهورترین القاب ایشان، زین العابدین، سید العابدین[۱] و سجاد است.
ایشان فرزند سید الشهدا (ع) و مادرش شهربانو دختر یزدگرد است که در حادثه کربلا حضور داشت و به علّت بیماری در خیمه بستری بود و همراه با اهل بیت، پس از شهادت امام حسین (ع) به اسیری رفت و با حالتی دشوار و غم‌بار، که غل و زنجیر به دست و گردن آن حضرت بسته بودند، به کوفه و از آنجا به شام برده شد. در کاخ یزید هم خطبه بسیار مهمی ایراد کرد که چهره یزید افشا شد و مردم شام نسبت به ماهیّت حادثه کربلا آگاه شدند.
در حادثه کربلا حدود ۲۴ سال داشت، پس از شهادت پدر نیز مدّت ۳۵ سال امامت کرد. ایشان، با فاطمه، ام عبدالله دختر امام حسن (ع)، ازدواج کرد و دارای سه فرزند به نام‌های حسین، محمد (امام باقر (ع)) و عبدالله شد. فرزند خردسال ایشان، امام باقر (ع) هم در کربلا بود[۲]. نقش عمده آن حضرت در نهضت عاشورا، پیام رسانی خون شهیدان کربلا و حفظ دستاوردهای آن انقلاب خونین و اهداف پدر، از تباه شدن و تحریف گشتن بود. این رسالت، در قالب ایراد خطبه‌ها توسّط آن حضرت و عمّه‌اش زینب (س) انجام گرفت.
سخنان امام سجاد (ع) در بارگاه یزید، چنان او را به خشم آورد که دستور کشتنش را داد، امّا حضرت زینب (س)، جان خود را سپر بلا قرار داد و نگذاشت. در دفن اجساد شهدای اهل بیت در کربلا، به یاری طایفه بنی اسد آمد و پس از خاک‌سپاری پیکر سید الشهدا (ع) روی قبر آن حضرت نوشت: «هذا قَبْرُ الحُسَيْنِ بنِ عَلِيِّ بنِ أبي طالِب اَلَّذِي قَتَلُوهُ عَطْشاناً غَريباً»[۳].[۴]
امام پس از عاشورا
پس از عاشورا، حضرت سجاد (ع) دوران بسیار سخت و خفقان باری را با خلفای اموی سپری کرد. ولید بن عبد الملک و هشام بن عبد الملک، از خلفای معاصر او بودند.
داستان زیارت آن حضرت و بوسیدنش حجر الأسود را و شعر‌های بلند فرزدق در ستایش او («هَذَا الَّذِي تَعْرِفُ الْبَطْحَاءُ وَطْأَتَهُ...»)معروف است. "صحیفه سجّادیه" مجموعه‌ای از دعا‌های آن حضرت است که اینک در دست ما به عنوان گنجینه‌ای از معارف دینی موجود است[۵].
شهادت
ایشان، در ۵۷ یا ۵۸ سالگی، در روز دوازدهم یا بیست و پنجم محرم سال ۹۴ یا ۹۵ هجری به وسیله ولید بن عبدالملک، مسموم شد و به شهادت رسید. امام زین العابدین (ع)، در قبرستان بقیع، در کنار قبر عمویش امام حسن (ع) به خاک سپرده شد[۶].[۷]
چند روایت درباره امام سجاد (ع)
- در کتاب علل الشرائع به نقل از ابن عباس، از پیامبر خدا (ص) چنین آمده است: "چون روز قیامت می‌شود، ندا دهنده‌ای ندا می‌دهد: «کجاست زینت عابدان؟» و گویی فرزندم علی بن حسین بن علی بن ابی طالب را می‌نگرم که میان صف‌ها گام می‌نهد"[۸].
- همچنین در کتاب إثبات الوصیة آمده است: حسین (ع) با جهانْ شاه، ازدواج کرد و امیر مؤمنان (ع)، به حسین (ع) فرمود: «او را نگاه دار و به او نیکی کن، که بهترینِ ساکنان زمین پس از تو را برایت به دنیا می‌آورد» و او علی بن الحسین (ع) را به دنیا آورد[۹].
- در کتاب کافی به نقل از ابو بصیر، از امام صادق (ع) آمده است: علی بن الحسین (ع)، در پنجاه و هفت سالگی، در سال نود و پنج هجری در گذشت. او سی و پنج سال پس از امام حسین (ع) زندگی کرد»[۱۰].
- و نیز در کتاب الطبقات الکبری سفیان از جعفر بن محمد [صادق](ع) نقل کرده است که «علی بن الحسین (ع)، در پنجاه و هشت سالگی در گذشت». محمد بن عمر می‌گوید: این اطلاع تاریخی، دلیل بر آن است که زین العابدین (ع)، در بیست و سه ـ چهار سالگی با پدرش [در کربلا] بوده است و بر اثر بیماری نجنگیده است، نه کمیِ سن، آن گونه که برخی گفته و او را بالغ هم ندانسته‌اند؛ زیرا چگونه می‌شود او در آن زمان، بالغ نشده باشد، در حالی که ابوجعفر محمد بن علی باقر (ع) برایش به دنیا آمده بود؟![۱۱].[۱۲]
منابع
پانویس
- ↑ در تذکرة الخواص آمده است: پیامبر (ص) او را «سید العابدین» نامید.
- ↑ اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۳۵.
- ↑ حیاه الامام زین العابدین، ص۱۶۶.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۲۳۲؛ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین، ص ۹۴.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۲۳۲؛ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین، ص ۹۴.
- ↑ برای مطالعه بیشتر ر. ک: الإمام زین العابدین، عبدالرزاق المقرم؛ حیاة الامام زین العابدین، باقر شریف القرشی؛ سیرة الائمّه الاثنی عشر، هاشم معروف الحسنی؛ بحار الأنوار، ج۴۶؛ زندگانی زین العابدین، سید جعفر شهیدی و...
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۲۳۲؛ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین، ص ۹۴.
- ↑ «إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ يُنَادِي مُنَادٍ أَيْنَ زَيْنُ الْعَابِدِينَ فَكَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى وَلَدِي عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ يَخْطُو بَيْنَ الصُّفُوفِ»؛ علل الشرائع، ص۲۳۰، ح۱.
- ↑ «تَزَوَّجَ الحُسَينُ (ع) بِجَهانشاهَ، فَقالَ أميرُ المُؤمِنينَ (ع) لِلحُسَينِ (ع): اِحتَفِظ بِها وَ أحسِن إلَيها، فَسَتَلِدُ لَكَ خَيرَ أهلِ الأَرضِ بَعدَكَ، فَوَلَدَت عَلِيَّ بنَ الحُسَينِ (ع)»؛ إثبات الوصیة، ص۱۸۱.
- ↑ «قُبِضَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ (ع) وَ هُوَ ابْنُ سَبْعٍ وَ خَمْسِينَ سَنَةً فِي عَامِ خَمْسٍ وَ تِسْعِينَ عَاشَ بَعْدَ الْحُسَيْنِ(ع) خَمْساً وَ ثَلَاثِينَ سَنَةً»؛ الکافی، ج۱، ص۴۶۸، ح۶؛ بحارالأنوار، ج۴۶، ص۱۵۲، ح۱۴.
- ↑ «ماتَ عَلِيُّ بنُ حُسَينٍ (ع) وَ هُوَ ابنُ ثَمانٍ وَ خَمسينَ سَنَةً. قالَ مُحَمَّدُ بنُ عُمَرَ: فَهذا يَدُلُّكَ عَلى أنَّ عَلِيَّ بنَ حُسَينٍ (ع) كانَ مَعَ أبيهِ، وَ هُوَ ابنُ ثَلاثٍ أو أربَعٍ وَ عِشرينَ سَنَةً، وَ لَيسَ قَولُ مَن قالَ: إنَّهُ كانَ صَغيرا، وَ لَم يَكُن أنبَتَ بِشَيءٍ، وَ لكِنَّهُ كانَ يَومَئِذٍ مَريضا فَلَم يُقاتِل، وَ كَيفَ يَكونُ يَومَئِذٍ لَم يُنبِت، وَ قَد وُلِدَ لَهُ أبو جَعفَرٍ مُحَمَّدُ بنُ عَلِيٍّ (ع)»؛ الطبقات الکبری، ج۵، ص۲۲۱؛ تاریخ دمشق، ج۴۱، ص۴۱۵.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین، ص ۹۴.