مقام ابراهیم در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث مقام ابراهیم است. مقام ابراهیم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مقام ابراهیم در قرآن - مقام ابراهیم در حدیث - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

﴿وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى﴾. ﴿فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ...﴾.

اعراب مقام ابراهیم

در آیه ۱۲۵ سوره بقره ﴿مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ﴾ جار و مجرور و مضاف و مضاف الیه و متعلق به عامل مقدر و مفعول به دوم مقدم ﴿اتَّخِذُوا﴾. در آیه ۹۷ سوره آل عمران ﴿مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ﴾: مضاف و مضاف الیه و بدل بعض از کل آیات (ابراهیم به جهت علمیت و عجمیت غیر منصرف بوده و در حال مجروری، مفتوح می‌شود).

حدود مقام ابراهیم

«در این که: منظور از ﴿مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ﴾ خصوص آن نقطه‌ای می‌باشد که هم اکنون سنگ مخصوصی در آن قرار دارد و اثر پای ابراهیم(ع) بر آن نمایان است، یا منظور از آن تمام «حرم مکه» و یا «تمام مواقف حج» است، در میان مفسران گفتگو است ولی در روایتی که از امام صادق(ع) در کتاب «کافی» نقل شده اشاره به همان احتمال اول شده است». به هر حال ناگفته نماند که از عبارت ﴿مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ﴾ فهمیده می‌شود که خود خانه کعبه، یا قسمتی از آن جایگاه عبادت کردن ابراهیم بوده است آری! نشانه‌های روشن خانه کعبه «آیات بینات» یکی مقام ابراهیم است و دیگر امنیت آن و سوم واجب شدن حج برای توانگر است.

موضوع قابل ذکر

«موضوعی که در اینجا قابل توجه است اینکه نفرموده صَلّوا فِي مقام إبراهيم (در مقام ابراهیم نماز بخوانید) بلکه فرموده ﴿وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى﴾ (از مقام ابراهیم محلی برای نماز انتخاب کنید) دستور و فرمان را مستقیماً متوجه «نماز مقابل ابراهیم» نکرد بلکه متوجه به «جا گرفتن در مقام ابراهیم» قرار داد.

نقل چهارم قول

در سطور پیشین به حدود مقام ابراهیم اشارتی رفت. در اینجا جهت توضیح بیشتر یادآوری می‌شود «درباره مقام ابراهیم چهار قول است:

1. طبق روایتی از امام صادق(ع) آن همان نقطه‌ای است که در مسجد الحرام به آن معروف است.
2. ابن عباس آن را تمامی نقاطی که اعمال حج از قبیل طواف و سعی و وقوف و ذبح در آنها انجام می‌شود دانسته است.
3. عطا آن را عبارت از عرفه، مزدلفه و محلی که در آن رمی جمرات می‌کنند دانسته.
4. مجاهد می‌گویند: همه حرم مقام ابراهیم است، قول اول روشن‌تر و صحیح‌تر به نظر می‌رسد زیرا مردم از مقام ابراهیم همان نقطه را می‌شناسند. همین عقیده در بالا نیز از نظر خواننده محترم گذشت.

سرگذشت مقام ابراهیم

مقام ابراهیم(ع) که در قرآن کریم به عنوان یکی از نشانه‌های روشن آمده، از کهن‌ترین آثار موجود در مسجد الحرام است. این مکان مربوط به زمانی است که ابراهیم(ع) دیوارهای کعبه را بالا می‌برد، آنگاه که دیوار بالا رفت، به حدی که دست بدان نمی‌رسد، سنگی آوردند و ابراهیم(ع) بر روی آن ایستاد. و سنگ‌ها را از دست اسماعیل گرفت و دیوار کعبه را بالا برد... بر روی این سنگ، اثر پای ابراهیم(ع) مشخص است اما اثری از انگشتان آن حضرت نیست از ابن عباس نقل شده که چیزی از بهشت در زمین، جز حجر الاسود و مقام ابراهیم(ع) نیست و آن دو، از گوهرهای بهشت‌اند.

ابعاد و رنگ

سنگی که حضرت ابراهیم خلیل(ع) هنگام بنای کعبه بر آن ایستاد سمت شرقی کعبه و جایگاه نماز طواف می‌باشد. آن حضرت هنگام تجدید بنای کعبه، روی این سنگ قرار می‌گرفت تا قسمت‌های بالای دیوار کعبه را تکمیل کند و به اراده الهی، جای پاهای ایشان روی آن باقی مانده است. این سنگ به شکل مربع و خاکستری رنگ است اکنون ۱۴متر با در کعبه فاصله دارد و در محفظه‌ای قرار داده شده تا از آسیب‌های احتمالی محفوظ بماند این محفظه در زمان مهدی عباسی با طلا پوشانده شد درباره علت انتقال این سنگ از کنار کعبه به مکان فعلی اختلاف نظر وجود دارد، برخی علت آن را وقوع سیلی می‌دانند که مقام ابراهیم را جابه‌جا کرد دسته‌ای هم دلیل این جابه‌جایی را، مانع نبودن مقام ابراهیم برای طواف کنندگان می‌دانند. گرچه صاحب مطالب بالا یعنی؛ سنگ مقام ابراهیم را به شکل مربع و خاکستری رنگ می‌داند، در مقابل، برخی پژوهشگران می‌گویند: این سنگ به شکل تقریبی مربع با طول و عرض ۴۰ سانتی متر و ارتفاع تقریبی ۵۰ سانتی متر است رنگ آن، رنگی میانه زرد و قرمزی متمایل به سفید است». و در نهایت برخی نویسندگان می‌نویسند: رنگ این سنگ میان زردی و سرخی و با ابعاد ۳۸* ۳۶ سانتی متر، به صورت مکعب است. از مجموع آنچه که گفته شد مشخص می‌شود که مقام ابراهیم در سمت شرقی کعبه قرار دارد.

منابع

1. فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن