ولایت امام علی در حدیث

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

این مدخل مرتبط با مباحث پیرامون امام علی(ع) است. "امام علی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

امام علی در قرآن | امام علی در حدیث | امام علی در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام علی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

از جمله عناوین شکوهمندی که در روایات و بویژه در احادیث تفسیری درباره‌ علی(ع) به کار رفته است، عنوان "ولی" است^[۱]. در سخنان و آموزه‌های پیامبر خدا، عنوان "ولی" و "ولایت"، برای علی(ع) بسیار به کار رفته و این سخنان شکوهمند و تنبه‌آور، در موارد و مواضع بسیاری بیان شده است که نخستین آنها، مجمع کوچک، اما سرنوشت‌سازِ خویشاوندان پیامبر(ص) بود که از آن یاد کردیم^[۲].

احادیث ولایت

ولایت علی (ع)، ولایت خدا و پیامبر (ص) است‌

قرآن‌: ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾^[۳].
حدیث‌: الدر المنثور- به نقل از ابو رافع-: بر پیامبر خدا وارد شدم، در حالی که خواب وحی، او را در ربوده بود .... لَختی درنگ کردم. پیامبر (ص) بیدار شد، در حالی که می‌گفت: " "تنها ولی شما، خدا و پیامبر اوست و [نیز] مؤمنانی که نماز می‌گزارند و در حال رکوع، صدقه می‌دهند". سپاس، خدای را که نعمت‌هایش را بر علی تمام کرد. فضل خدا بر علی، گوارا باد!"^[۴]. امام علی (ع): در مسجد، نماز می‌گزاردم که مسکینی در آمد و چیزی درخواست کرد. من در رکوع بودم انگشترم را از انگشتم [در آوردم و] به او دادم و خداوند- تبارک و تعالی- درباره من، چنین نازل کرد: "تنها ولی شما، خدا و پیامبر اوست و [نیز] مؤمنانی که نماز می‌گزارند و در حال رکوع، صدقه می‌دهند"^[۵]. امام صادق (ع)‌- درباره گفته خدای متعال: "تنها ولی شما، خدا و پیامبر اوست و [نیز] مؤمنانی که ..."-: مقصود [از "ولی شما"]، این است که خدا، پیامبر او، و مؤمنان (یعنی: علی (ع) و آن فرزندانش که امام هستند)، تا روز قیامت، به شما و کارها و جان‌ها و دارایی‌هایتان اولویت دارند^[۶].

علی (ع)، مولای هر کسی است که پیامبر (ص)، مولای اوست‌: پیامبر خدا (ص): هر که من مولای اویم، علی مولای اوست^[۷]. پیامبر خدا (ص): هر که من مولای اویم، همانا علی مولای اوست^[۸]. مسند ابن حنبل‌- به نقل از بُرَیده-: در یمن، همراه علی (ع) می‌جنگیدم که از او سختگیری‌ای دیدم. چون به نزد پیامبر خدا آمدم، از علی گِله کردم و بر او خُرده گرفتم. دیدم که چهره پیامبر خدا دگرگون شد و فرمود: "ای بریده! آیا من به مؤمنان، از خود آنها سزاوارتر نیستم؟". گفتم: چرا، ای پیامبر خدا! فرمود: "هر که من مولای اویم، علی مولای اوست"^[۹]. اسد الغابة- به نقل از زر بن حبیش-: علی (ع) از دار الحکومه بیرون آمد. دسته‌ای اسب‌سوارِ شمشیر حمایل کرده، به نزد او آمدند و گفتند: سلام بر تو، ای امیر مؤمنان! سلام بر تو و رحمت و برکات خدا [بر تو]، ای مولای ما! علی (ع) فرمود: "از اصحاب پیامبر (ص)، چه کسی این‌جاست؟". دوازده تن برخاستند، از جمله: قیس بن ثابت بن شماس، هاشم بن عتبه و حبیب بن بدیل‌ بن ورقا، و شهادت دادند که شنیده‌اند پیامبر (ص) می‌فرمود: "هر که من مولای اویم، پس علی مولای اوست"^[۱۰].
ولایت او، از سوی خدا واجب شده است‌: الکافی‌- به نقل از ابو بصیر-: نزد امام باقر (ع) نشسته بودم که مردی به او گفت: به من بگو که آیا ولایت علی، از سوی خداست، یا از سوی پیامبرش؟ حضرت، خشمگین شد. سپس فرمود: "وای بر تو! پیامبر خدا خداترس‌تر از آن بود که چیزی را بگوید که خدا بدان، فرمانش نداده باشد. بله، خداوند، خود، آن را واجب کرد، همان‌گونه که نماز و زکات و روزه و حج را واجب کرد"^[۱۱].
برکت‌های ولایت او: پیامبر خدا (ص)‌- به نقل از جبرئیل (ع)، از میکائیل (ع)، از اسرافیل (ع)، از لوح، از قلم-: خدای- تبارک و تعالی- می‌گوید: "ولایت علی بن ابی طالب، دِژ من است. هر کس به دِژ من داخل شود، از آتشم ایمن مانَد"^[۱۲]. پیامبر خدا (ص): هر که می‌خواهد در مرگ و زندگی‌اش چون من باشد و در آن بهشت جاودانی که پروردگارم وعده‌ام داده، ساکن شود، پس علی بن ابی طالب را ولی خود گیرد، که او شما را از [راه‌] هدایت، بیرون نمی‌برد و به ضلالت، وارد نمی‌کند^[۱۳]^[۱۴]^[۱۵].

پرسش‌های وابسته

منابع

محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین.

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ تردیدی نیست که در ادبیات عرب، استعمال ماده «وَلَی» در معنای سرپرست، زعیم و پیشوا، بسی شایع بوده است، که به این نکته در تحلیل حدیث غدیر، اشاره خواهیم کرد.
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۱۰۶.
↑ «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.
↑ الدر المنثور، ج ۳، ص ۱۰۶.
↑ الإمام علی (ع): «إنی کنتُ اصَلی فِی المَسجِدِ، فَجاءَ سائِلٌ فَسَأَلَ وأنَا راکعٌ، فَناوَلتُهُ خاتَمی مِن إصبَعی، فَأَنزَلَ اللهُ تَبارَک وتَعالی‌ فِی: «إِنمَا وَلِیکمُ اللهُ وَرَسُولُهُ وَالذِینَ ءَامَنُواْ الذِینَ یقِیمُونَ الصلَوةَ وَیؤْتُونَ الزکوةَ وَهُمْ رَاکعُونَ»» (الخصال، ص ۵۸۰، ح ۱).
↑ الإمام الصادق (ع)- فی قَولِهِ تَعالی‌: «إِنما وَلِیکمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ الذِینَ آمَنُوا»-: «إنما یعنی: أولی‌ بِکم؛ أی أحَق بِکم، وبِامورِکم، وأنفُسِکم، وأموالِکم، اللهُ ورسولُهُ وَالذینَ آمَنوا؛ یعنی عَلِیاً وأولادَهُ الأَئِمةَ (ع) إلی‌ یومِ القِیامَةِ» (الکافی، ج ۱، ص ۲۸۸، ح ۳).
↑ رسول الله (ص): «مَن کنتُ مَولاهُ فَعَلِی مَولاهُ» (سنن الترمذی، ج ۵، ص ۶۳۳، ح ۳۷۱۳).
↑ عنه (ص): «مَن کنتُ مَولاهُ فَإِن عَلِیاً مَولاهُ» (فضائل الصحابة، ابن حنبل، ج ۲، ص ۵۹۳، ح ۱۰۰۷).
↑ مسند ابن حنبل، ج ۹، ص ۷، ح ۲۳۰۰۶.
↑ اسد الغابة، ج ۱، ص ۶۷۲ ش ۱۰۳۸.
↑ الکافی عن أبی بصیر عن الإمام الباقر (ع): «کنتُ عِندَهُ جالِساً، فَقالَ لَهُ رَجُلٌ: حَدثنی عنَ وِلایةِ عَلِی، أمِنَ اللهِ، أو مِن رَسولِهِ؟! فَغَضِبَ، ثُم قالَ: وَیحَک، کانَ رَسولُ اللهِ (ص) أخوَفَ للهِ مِن أنَ یقولَ ما لَم یأمُرهُ بِهِ اللهُ!! بَلِ افتَرَضَهُ کمَا افتَرَضَ اللهُ الصلاةَ وَالزکاةَ وَالصومَ وَالحَج» (الکافی، ج ۱، ص ۲۹۰، ح ۵).
↑ «عن جبرئیل عن میکائیل عن إسرافیل عن اللوح عن القلم: یقولُ اللهُ تَبارَک وتَعالی‌: وِلایةُ عَلِی بنِ أبی طالِبٍ حِصنی، فَمَن دَخَلَ حِصنی أمِنَ ناری» (الأمالی، صدوق، ص ۳۰۶، ح ۳۵۰).
↑ «رسول الله (ص): مَن یریدُ أن یحیا حَیاتی، ویموتَ مَوتی، ویسکنَ جَنةَ الخُلدِ التی وَعَدَنی رَبی، فَلیتَوَل عَلِی بنَ أبی طالِبٍ؛ فَإِنهُ لَن یخرِجَکم مِن هُدی، ولَن یدخِلَکم فی ضَلالَةٍ» (المستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص ۱۳۹، ح ۴۶۴۲).
↑ ر.ک: دانش‌نامه امیرالمؤمنین (ع)، ج ۲ (بخش سوم/ فصل هفتم/ برکت‌های ولایت او).
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۱۳۶-۱۳۹.

[1] تردیدی نیست که در ادبیات عرب، استعمال ماده «وَلَی» در معنای سرپرست، زعیم و پیشوا، بسی شایع بوده است، که به این نکته در تحلیل حدیث غدیر، اشاره خواهیم کرد.

[2] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۱۰۶.

[3] «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.

[4] الدر المنثور، ج ۳، ص ۱۰۶.

[5] الإمام علی (ع): «إنی کنتُ اصَلی فِی المَسجِدِ، فَجاءَ سائِلٌ فَسَأَلَ وأنَا راکعٌ، فَناوَلتُهُ خاتَمی مِن إصبَعی، فَأَنزَلَ اللهُ تَبارَک وتَعالی‌ فِی: «إِنمَا وَلِیکمُ اللهُ وَرَسُولُهُ وَالذِینَ ءَامَنُواْ الذِینَ یقِیمُونَ الصلَوةَ وَیؤْتُونَ الزکوةَ وَهُمْ رَاکعُونَ»» (الخصال، ص ۵۸۰، ح ۱).

[6] الإمام الصادق (ع)- فی قَولِهِ تَعالی‌: «إِنما وَلِیکمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ الذِینَ آمَنُوا»-: «إنما یعنی: أولی‌ بِکم؛ أی أحَق بِکم، وبِامورِکم، وأنفُسِکم، وأموالِکم، اللهُ ورسولُهُ وَالذینَ آمَنوا؛ یعنی عَلِیاً وأولادَهُ الأَئِمةَ (ع) إلی‌ یومِ القِیامَةِ» (الکافی، ج ۱، ص ۲۸۸، ح ۳).

[7] رسول الله (ص): «مَن کنتُ مَولاهُ فَعَلِی مَولاهُ» (سنن الترمذی، ج ۵، ص ۶۳۳، ح ۳۷۱۳).

[8] عنه (ص): «مَن کنتُ مَولاهُ فَإِن عَلِیاً مَولاهُ» (فضائل الصحابة، ابن حنبل، ج ۲، ص ۵۹۳، ح ۱۰۰۷).

[9] مسند ابن حنبل، ج ۹، ص ۷، ح ۲۳۰۰۶.

[10] اسد الغابة، ج ۱، ص ۶۷۲ ش ۱۰۳۸.

[11] الکافی عن أبی بصیر عن الإمام الباقر (ع): «کنتُ عِندَهُ جالِساً، فَقالَ لَهُ رَجُلٌ: حَدثنی عنَ وِلایةِ عَلِی، أمِنَ اللهِ، أو مِن رَسولِهِ؟! فَغَضِبَ، ثُم قالَ: وَیحَک، کانَ رَسولُ اللهِ (ص) أخوَفَ للهِ مِن أنَ یقولَ ما لَم یأمُرهُ بِهِ اللهُ!! بَلِ افتَرَضَهُ کمَا افتَرَضَ اللهُ الصلاةَ وَالزکاةَ وَالصومَ وَالحَج» (الکافی، ج ۱، ص ۲۹۰، ح ۵).

[12] «عن جبرئیل عن میکائیل عن إسرافیل عن اللوح عن القلم: یقولُ اللهُ تَبارَک وتَعالی‌: وِلایةُ عَلِی بنِ أبی طالِبٍ حِصنی، فَمَن دَخَلَ حِصنی أمِنَ ناری» (الأمالی، صدوق، ص ۳۰۶، ح ۳۵۰).

[13] «رسول الله (ص): مَن یریدُ أن یحیا حَیاتی، ویموتَ مَوتی، ویسکنَ جَنةَ الخُلدِ التی وَعَدَنی رَبی، فَلیتَوَل عَلِی بنَ أبی طالِبٍ؛ فَإِنهُ لَن یخرِجَکم مِن هُدی، ولَن یدخِلَکم فی ضَلالَةٍ» (المستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص ۱۳۹، ح ۴۶۴۲).

[14] ر.ک: دانش‌نامه امیرالمؤمنین (ع)، ج ۲ (بخش سوم/ فصل هفتم/ برکت‌های ولایت او).

[15] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۱۳۶-۱۳۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]