بحث:چرا انتظار فرج افضل اعمال است؟ (پرسش)

۴. حجت الاسلام و المسلمین جعفری؛

جواد جعفری حجت الاسلام و المسلمین جواد جعفری در مقاله «معناشناسی تطبیقی انتظار و زمینه‌سازی قیام امام مهدی در اندیشه فریقین» در این‌باره گفته است: «شارحان حدیث دلیل برترین عبادت بودن انتظار را چند امر دانسته‌اند: حسن ظن به خدا و ناامید نبودن از رحمت الهی بیان کرده‌اند. پذیرفتن حکم و قضای الهی. روی آوردن کامل به خداوند و تنها از او انتظار گشایش داشتن و قطع علاقه از سایر اسباب. واگذار کردن امور به خداوند. همچنین گفته‌اند از این که در ابتدای روایت به درخواست از خداوند دستور داده شده و سپس می‌‌فرماید انتظار برترین عبادت است، نقش کلیدی دعا در انتظار روشن می‌‌شود؛ زیرا دعاکننده انتظار دارد دعایش به هدف اجابت برسد و این انتظار اجابت، روحیه خضوع و تذلل را در فرد افزایش می‌‌دهد».

۱. آقای مهری؛

آقای سید محمد جواد مهری، در مقاله «انتظار فرج» در این‌باره گفته است: «در روایتی از حضرت رسول(ص) نقل شده است که فرمود: "بهترین عبادت‌ها انتظار فرج است". و در روایتی امام زین‌العابدین(ع) می‌فرماید: "انتظار فرج از بزرگ‌ترین کارها است". در روایت دیگری از حضرت رسول(ص) آمده است که "انتظار فرج عبادت است. بهترین کارهای امت من انتظار فرج از سوی خداوند است". انتظار فرج که بهترین عبادت و بهترین عمل در لسان معصومین معرفی شده است، همان ایمان کامل به امام منتظر است و ایمانی که عمل در آن نباشد، کامل نیست. و عمل نیز تا در تمام احکام نباشد ارزش ندارد. مگر ممکن است کسی نماز بخواند ولی حج نرود یا جهاد را نپذیرد؟ پس انتظار فرج هم ایمان را معنی می‌‌دهد و هم عمل دربردارد. ایمان به ولایت که باید پس از ایمان به خدا و رسول(ص) باشد و عمل صالحی که لازمه ایمان است. و چقدر جالب است که حضرت، انتظار را تنها با ایمان ‌‌ذکر نمی‌کند بلکه درضمن اینکه انتظار عبادت است، عمل نیز می‌باشد. آنان که انتظار را جمود و سازش و سکوت بر ظلم می‌‌دانند، چگونه این روایت‌ها را تأویل می‌‌کنند. و از آن گذشته، در روایت‌های زیادی با تعبیرهای مختلف،انتظار فرج را مانند شمشیر زدن در خدمت پیامبر یا در راه خدا می‌‌دانند. در یک جا دارد: "منتظر فرج مانند کسی است که در زیر پرچم حضرت قائم(ع) بوده است" حضرت امیر(ع) می‌فرماید: "منتظر فرج مانند کسی است که در راه خدا در خون خود می‌غلطد". حضرت سیدالشهدا(ع) چنین کسی را مانند آن ‌‌کس می‌داند که با شمشیر در رکاب پیامبر(ص) جهاد می‌کند. و از امام صادق(ع) چندین روایت به همین مضمون آمده است که نیاز به مقاله مفصلی دارد. ولی آنچه از مجموع این روایت‌ها درمی‌‌یابیم این است که منتظران فرج را با پیکارگران و مجاهدان در راه خدا و شمشیرزنان در رکاب حضرت رسول(ص) معرفی می‌‌کنند چرا که انتظار چیزی جز این نیست».

۲. آقای موسوی کاشمری؛

آقای سید مهدی موسوی کاشمری، در مقاله « امام خمینی و احیاء انتظار فرج» در این‌باره گفته است: «انتظار مکتب عمل: در حدیثی پیامبر اکرم(ص) می‌‌فرماید: برترین عمل امت من انتظار فرج داشتن است. پیامبر در این بیان خود "انتظار فرج" را عمل به حساب آورده است، درحالی‌ که‌‎ دست روی دست گذاشتن و خود را بی‌خاصیت و مهمل بارآوردن، در گوشه خانه خزیدن و‌‎ ‎تن به ظلم دادن و در آرزوی ظهور امام زمان به سر بردن تا آن حضرت با نیروی غیبی امور را‌‎ ‎اصلاح کند نه‌تنها انتظار نیست بلکه خود ضد انتظار است. گذشته از این،در این حدیث "انتظار فرج" برترین عمل شمرده شده و سر آن هم این‌‎ ‎است که "انتظار فرج" حرکت و عمل در جهت ایجاد جامعه و حکومتی مبتنی بر دین و‌‎ ‎ارزش‌های اسلامی و عدالت اجتماعی است و چنین اقدامی برترین عمل‌هاست زیرا مقدمه و‌‎ ‎تلاش برای تحقق حکومت و نظام اسلامی و ولایت امامان معصوم(ع) است. و‌‎ ‎بر طبق روایت از امام این خود افضل اعمال است، زیرا وسیله آن است که سایر فرایض و‌‎ ‎احکام الهی عینیت یافته و عملی می‌‌گردد. و در حقیقت "انتظار فرج" برای ما که در عصر‌‎ ‎غیبت واقعیم نوعی آماده‌سازی و مهیا شدن برای یاری رساندن به نهضت جهانی حضرت‌‎ ‎مهدی(ع) و این جز با مبارزه و تلاش مستمر و جهاد بی‌امان با مظاهر شرک و طاغوت و‌‎ ‎ایجاد آمادگی صد در صد و همیشگی میسّر نیست».

جایگاه ویژه انتظار

• از باورهای اساسی و بالنده و زیبای جهان اسلام، اعتقاد به ظهور مصلحی بزرگ از جانب خالق هستی و فیض مطلق است. مصلحی که تلاش‌های شبانه روزی دیگر مصلحان و مشعل‌داران هدایت را به ثمر برساند و انسان را که گرفتار کج‌روی‌ها و دلخوشی‌های زود گذر و فریبنده شده است و در هاله‌ای از اضطراب و حیرت به سر می‌برد نجات بخشد. مقصود از انتظار فرج، انتظار دگرگونی مثبت و گسترده در زندگی بشر و زدوده شدن ناکامی‌‏ها و نابسامانی‏‏‌ها از چهرۀ غمزدۀ جامعۀ انسانی است و پیروزی حکومت عدالت‌‏گستر و معنویت‌‏گرای مهدوی بر دولت‏‏‌های شرک و کفر و ستم است.
• باید توجه داشت وظیفۀ اصلی منتظر "تقویت دائم جبهۀ حق و تلاش برای مشخّص‌تر کردن مرز حق و باطل" برای به ثمر رسیدن آن نبرد عظیم جهانی خواهد بود. بدین معنا، انتظار، هم به لحاظ فردی و هم به لحاظ اجتماعی نه تنها حالت سلبی نیست، بلکه فعل ایجابی است که بر تمام افعال ما سایه می‌افکند و بدین سبب، افضل اعمال شمرده شده است.
• انتظار فرج، به معنای انتظار برچیده شدن ظلم و ستم مطلق از جهان هستی و حاکمیت عدل مطلق الهی در جهان هستی است. به عبارت دیگر انتظار فرج ایمان به غیب است که انسان را به عمل صالح وامی‌دارد و او را بر صحیح‌ترین اعتقاد استوار نگه می‌دارد. روایات شریف با اهتمامی زایدالوصف بر عظمت آثار و نتایج انتظار فرج به صورت کلی تأکید می‌کند؛ خصوصاً و به عنوان بارزترین مصداق، ظهور حضرت مهدی(ع) و انتظار آن را نیز شامل می‌گردد. برخی از این روایات چنین انتظاری را از برترین عبادت‌های مؤمن دانسته‌اند که در حدیثی از حضرت امیر المؤمنین(ع) آمده است: «"اَفضَلُ عِبادةِ الْمُؤْمِنِ اِنتِظارُ فَرَجِ اللّهِ"» پس اگر انتظار فرج با نیت خالص و به قصد تعبد انجام شده و مشوب به هیچ انگیزۀ مادی و دنیوی نباشد، از میان همۀ عباداتِ بافضیلت برترینِ آنهاست و به همین سبب می‌تواند از بهترین راه‌های تقرب به خداوند متعال قرار گیرد. انتظار فرج، از همه عبادت‌های فردی و اجتماعی برتر است، چرا که در عبادت‌های فردی پاداش آن فقط به خود شخص می‌رسد و عبادت‌های اجتماعیِ دیگر به پایۀ این عبادت نمی‌رسد؛ زیرا انتظار، اعتراف به حق و اعلام حق را دربردارد و آن در قلمرو حکومت‌های باطل چیز آسانی نیست.
• با توجه به احادیث و روایات، افضل الاعمال بودن انتظار فرج را از بررسی ملزومات، آثار و نتایجی که برای آن وجود دارد می‌‌توان تشخیص داد، لذا در دو بخش به بررسی انتظار فرج می‌‌پردازیم.

علل افضل الاعمال بودن انتظار فرج

ملزمات انتظار فرج

• ملزومات انتظار فرج: انتظار فرج، فراتر از انتظار معمولی است؛ یعنی انتظاری همراه با آگاهی، بصیرت، درایت، معنویت، آمادگی، حق‌‏گرایی، عدل‌‏خواهی و.... از این‌رو مستلزم برخی ویژگی هاست که عبارتند از:

انتظار و داشتن ایمان و اخلاص

• ایمان و اخلاص: امام جواد(ع) می‌فرماید: «... او را غیبتی است که روزهایش بسیار و مدتش طولانی خواهد بود در آن زمان، مخلصان انتظار فرجش را کشیده و اهل شک و تردید وی را انکار می‌کنند». از آنجا که انتظار فرج، ایمان به خداوند متعال و اخلاص در راه او و حسن ظن به حکمت آن ذات مقدس و رسیدگی او به امور بندگان را در انسان مؤمن تقویت می‌کند، عجیب نیست که روایات، از زبان مبارک پیامبر اکرم(ص) آن را: «"أحب الأعمال الی‌ الله"» و در نتیجه: «"أفضل أعمال أمتی"» بخوانند.

انتظار و اعتقاد به توحید

• اعتقاد به توحید: انتظار فرج، وابستگی و رابطۀ انسان را با خدای کریم و ایمانش را به اینکه خداوند عزوجل بر کار خویش چیره و مسلط بوده و بر هر چیزی قادر و تواناست و با حکمت و رحمت امر بندگانش را تدبیر می‌نماید، مستحکم می‌سازد. این از مهمترین نتایجی است که صلاح انسان و امکان طی مدارج کمال او در آن است و هدف از اکثر احکام شرعی و همۀ عبادات هم چیزی جز این نیست، بلکه این ایمان توحیدی شرط قبولی آنهاست و بدون آن، عبادات انسان، هیچ ارزشی نخواهد داشت. انتظار رسوخ دهندۀ این ایمان در قلب انسان است. این اثر مهمِ انتظار را در احادیث شریف این گونه می‌بینیم: امام صادق(ع) می‌فرمایند: «آیا شما را از اموری که خداوند عز و جل هیچ عبادتی را جز به واسطۀ آنها نمی‌پذیرد آگاه نکنم؟... شهادت به اینکه خداوندی جز الله نیست و اینکه محمد بنده و فرستاده او است، اقرار به آنچه خداوند به آن امر فرموده است، ولایت ما و بیزاری از دشمنان ما ـ فقط ائمه ـ و تسلیم در برابر آنان، ورع و سختکوشی، وقار و آرامش و انتظار قائم(ع)».
• انتظار، نشان دهندۀ بالاترین مرتبۀ توحید در انسان است و ارزش هر عملی در اسلام با معیار توحید سنجیده می‌شود. سخنی از امیر مؤمنان(ع) "انتظار فرج" را بالاترین عبادت مؤمن دانسته است: «"أفضلُ عبادةِ المؤمنِ انتظارُ فَرَجِ اللّه"» هر قدر اعتقاد به توحید در انسان قویتر باشد، انتظار فرج در او بیشتر و شدیدتر می‌شود، به همان اندازه که یأس از رحمت خداوند، مبغوض ذات مقدسش است، انتظار فرج، محبوب اوست. "فرج الله" یعنی "فرج من الله" گشایشی از جانب خداوند. بالاترین عبادت مؤمن، انتظار فرج از جانب خداوند است. این عبادت یک عمل قلبی است که ارزش آن از همۀ عبادات دیگر بیشتر است. ممکن است انسان عبادت‌های زیادی انجام دهد، ولی روح و اساس همۀ عبادت‌ها "توحید" و اعتقاد قوی به خداوند است که در گرفتاری‌ها عمق آن روشن می‌شود. این روایت، به خوبی و روشنی فرازمندی انتظار فرج و به طور مشخص و خاص، فرج حضرت مهدی (ع) را در معارف شیعه نشان می‌‌دهد و آن را یکی از شرایط قبولی اعمال نزد خداوند می‌‌شمارد. انتظار ظهور مهدی (ع) همچون توحید، نبوت و تولی و تبری و در شمار آنها نقش محوری و کلیدی در زندگی بنده مؤمن دارد. در همۀ کارهای عبادی او حضور و ظهور دارد و نبود آن به منزلۀ فقدان یکی از شرایط تحقق کار عبادی است، آن هم نه شرطی عادی، بلکه شرط قبول؛ یعنی شرطی که بدون وجود آن، عمل از درجه اعتبار و قبول نزد خداوند ساقط است و عبادت به شمار نمی‌رود و طاعت به حساب نمی‌آید و هیچ ارزشی از جهت استحقاق پاداش ندارد.

انتظار و تسلیم به قضای الهی

• تسلیم به قضای الهی: بی جهت نیست در مذهب اهل بیت(ع) بالاترین عبادت خدا، صبر و رضا نسبت به قضای الهی است. امام صادق(ع) در این باره فرموده‌اند: «"رَأْسُ طَاعَةِ اَللَّهِ اَلصَّبْرُ وَ اَلرِّضَا عَنِ اَللَّهِ فِیمَا أَحَبَّ اَلْعَبْدُ أَوْ کَرِهَ"». "سَر" در انسان شریف‌ترین و مهم‌ترین عضو است، زیرا حیات و بقای بقیۀ اعضاء، به بقا و حیات سر او بستگی دارد. حیات معنوای انسان نیز همین طور است. زندگی واقعی انسان، به ایمان و بندگی کردن او در پیشگاه خداوند است.
• هدف از خلقت انسان، بندگی کردن اوست. روح بندگی ـ که حیات معنوی انسان به وجود آن بستگی دارد ـ همانا صبر در گرفتاری‌ها و رضا نسبت به خداوند به خصوص در اموری است که برای انسان مکروه و ناپسند است. مؤمن موحد با همه وجودش معتقد است سر نخ همۀ گرفتاری‌ها به دست خداست و او خود بنده‌اش را به گرفتاری مبتلا می‌کند تا میزان بندگی او را بیازماید. همۀ ما باید امتحان بندگی خدا را بدهیم. باید معلوم شود هر کس چقدر واقعاً بنده است. بهترین بندگی خدا به این است که در گرفتاری‌ها انتظار فرج را از دست ندهیم بلکه هر چه گرفتاری شدیدتر می‌شود، انتظار فرج در ما بیشتر و شدیدتر گردد. روح بندگی خدا و رأس طاعات، همین عبادت قلبی است. پس می‌توانیم تصدیق کنیم برترین و بالاترین عبادت مؤمن، انتظار فرجی است که در گرفتاری‌ها از خدای متعال دارد و این عبادت قلبی، روح همه عبادات دیگر است. وقتی کسی از امام صادق(ع) می‌پرسد: «"بِأَیِّ شَیْ ءٍ یَعْلَمُ الْمُؤْمِنُ بِأَنَّهُ مُؤْمِنٌ"»: به چه چیزی معلوم می‌شود که شخص مؤمن است؟ حضرت در پاسخ می‌فرمایند: «"بِالتَّسْلیمِ للّهِ، وَالرِّضا فیما وَرَدَ عَلَیْهِ مِنْ سُرورٍ أَوْ سَخَطٍ"». اگر آنچه در زندگی برای انسان پیش می‌آید، همیشه شادی بخش باشد، راضی بودن از قضای الهی کار سختی نیست. ولی اگر اموری باعث ناراحتی انسان گردند، آن وقت حفظ رضا بسیار مشکل می‌شود.

انتظار و پذیرش ولایت

• پذیرش ولایت: امام صادق(ع) در خصوص انتظار فرج می‌فرمایند: «خوش به حال شیعیان قائم ما که در زمان غیبتش انتظار ظهورش را می‌کشند و در زمان ظهورش از او پیروی می‌کنند، چنین کسانی دوستان خدا هستند که هیچ ترس و اندوهی در ایشان راه ندارد». به همین جهت است که به تعبیر حضرت امام سجاد(ع) : «انتظار فرج خود "بزرگترین فرج" است»‌. منتظر فرج شایستگی وارد شدن در زمره اولیای الهی را پیدا می‌کند.
• انتظار، حلقۀ پیوند شیعه با امام معصوم است. "ولایت" و "امامت"، رکن اساسی مکتب تشیع است. اعتقاد به ضرورت وجود حجت خدا و امام معصوم در هر عصر و زمان، از مهم‌ترین نقاط تمایز این مکتب از دیگر مکتب‌هاست. از دیدگاه شیعه، پذیرش ولایت معصومین(ع) و به طور کلی، تسلیم در برابر امام و حجت عصر، سرآمد همۀ فضیلت‌ها و شرط اساسی پذیرش همۀ اعمال عبادی است. با توجه به این نکته‌ها در می‌یابیم که "انتظار" در زمان غیبت و حضور نداشتن ظاهری امام در جامعه، به نوعی اعلام پذیرش ولایت و امامت آخرین امام از سلسله امامان شیعه است. همین انتظار موجب می‌شود ارتباط شیعیان با امام‌شان، هر چند به صورت ارتباط قلبی و معنوی، حفظ شود و آنها در همۀ اعصار از فیض وجود امامشان برخوردار باشند. به عبارت روشن‏تر، انتظار فرج، شناخت حق و شناختن رهبر و امام حقّ و انتظار یاری رساندن به او است.

انتظار و داشتن آرمان و آروزی بزرگ

• آرمان و آرزوی بزرگ: انتظار، معیار ارزش انسان‌هاست. آرزوها و آمال انسان‌ها، معیار خوبی برای سنجش میزان رشد، کمال و تعالی آنهاست تا آنجا که برخی می‌گویند: "بگو چه آرزویی داری، تا بگویم کیستی." آرزوهای بلند، متعالی و ارزشمند از کمال روح و رشد شخصیت انسان‌ها و بلندای همت آنها حکایت می‌کند. به عکس، آرزوهای خرد، حقیر و بی‌ارزش، نشان از بی‌همتی و رشدنیافتگی افراد دارد. آرزوها انسان را به حرکت وامی‌دارد و به طور طبیعی هرچه همت، بلندتر و آرزو، ارزشمندتر باشد حرکت و تلاش انسان نیز از ارزش بیشتری برخوردار خواهد بود. امام علی(ع) در همین زمینه می‌فرماید: «ارزش مرد به اندازه همت اوست». و در جای دیگر می‌فرماید: «مرد را آن بهاست که در دیده‌اش زیباست». بدین ترتیب، می‌توان گفت چون انسان منتظر، برترین و ارزشمندترین آرزوهای ممکن را داراست، به طور طبیعی، از بهترین و والاترین ارزش‌ها نیز برخوردار است. آرزوی نهایی انسان منتظر، حاکمیت نهایی دین خدا و مذهب اهل بیت(ع) بر سراسر جهان، استقرار حکومت صالحان و مستضعفان در سراسر گیتی، کوتاه‌شدن دست ستم‌کاران و مستکبران از جهان، برقراری نظام قسط و عدالت بر پهنه زمین و گسترش امنیت و رفاه در همه جای کرۀ خاکی است؛ آرزویی که از ابتدای تاریخ تاکنون و در زمان هیچ پیامبری محقق نشده است. به یقین، چنین آرزوی بلندی از ارزش و فضیلتی وصف‌ناپذیر برخوردار است. البته به شرط آنکه "منتظر" به تناسب آرزوی بلند خود، از تلاش و کوشش برای تحقق هر چه زودتر این آرزو کوتاهی نکند.

انتظار و تلاش و حرکت مداوم

• تلاش و حرکت مداوم: انتظار فرج، در واقع نوعی آمادگی و استقبال از نیکی‏‌هاست. آمادگی برای تلاش و حرکتی مداوم و کوششی خستگی‌‏ناپذیر همراه با تهذیب نفس، پاک زیستن، حقّ‏‌خواهی و دور ماندن از زشتی‏‏‌ها و آلودگی‏‌ها... به همین جهت وقتی ابو بصیر از امام صادق(ع) پرسید: فرج کی خواهد بود؟ آن حضرت فرمود: «ای ابو بصیر! تو هم از کسانی هستی که دنیا را طلب می‌‏‏کنند؟ آن کس که قیام امام را بشناسد، برای او به جهت انتظارش فرج شده است». به صراحت می‌‏‏توان گفت: از مهم‏ترین رازهای نهفته بقای تشیع همین روح انتظاری است که کالبد شیعه را آکنده ساخته و پیوسته او را به تلاش، کوشش، جنبش و جوشش وامی‌‏دارد. پس اندیشه انتظار و انتظار کشیدن به مفهوم سازنده و پویای آن از اهمیت والایی برخوردار است که مقایسۀ آن با دیگر اعمال، دشوار خواهد بود و همین امر، پیروان امامان معصوم(ع) را استوار نگه داشته است به نحوی که هرگز خود را فراموش نکرده و در افکار دیگران هضم نشده‌اند.

انتظار و حاضر و ناظر دیدن امام

• امام زمان را حاضر و ناظر بر اعمال خود دیدن: در روایتی که از امام سجاد(ع) نقل شده است، آن حضرت با پیش بینی دوران غیبت دوازدهمین امام از سلسله جانشینان پیامبر اکرم(ص)، کسانی را که در زمان غیبت، امامت این امام را پذیرا می‌شوند و در انتظار او به سر می‌برند، برترین مردم همۀ زمان‌ها معرفی می‌کند. امام سجاد(ع) ، دلیل این برتری را این می‌داند که برای آنها غیبت و حضور هیچ تفاوتی ندارد و همسان وظایفی را که در زمان حضور باید انجام دهند، در زمان غیبت انجام می‌دهند: «غیبت دوازدهمین ولی خداوند صاحب عزت و جلال از سلسله جانشینان رسول خدا(ص) و امامان پس از او به درازا می‌کشد.‌ای اباخالد! آن گروه از مردم که در زمان غیبت او امامتش را پذیرفته و منتظر ظهور اویند، برترین مردم همه زمان‌ها هستند؛ زیرا خداوند که گرامی و بلندمرتبه است، چنان خرَد، درک و شناختی به آنها ارزانی داشته که غیبت [و حضور نداشتن امام] برای آنها همانند مشاهده [و حضور امام] است. خداوند، مردم این زمان را مانند کسانی قرار داده است که با شمشیر در پیش‌گاه رسول خدا(ص) جهاد می‌کنند. آنها مخلصان واقعی، شیعیان راستین ما و دعوت‌کنندگان به سوی دین خدا در پنهان و آشکار هستند». چنین شخصی در غیبت امام، چنان رفتار می‌‏‏کند که گویا در زمان ظهور و حضور او زندگی می‌‏‏کند. به همین جهت شیعه تمامی دشواری‏‏‌ها و کاستی‏‌ها را پشت سر نهاده و از خطر انقراض و زوال به دور مانده است. این نوع انتظار است که دارای فضیلت و ارزش بی‏شماری است.

انتظار و دوری از ناامیدی

• امیدواری و دوری از یأس: یأس به شرک منتهی می‌شود که مبغوض‌ترین عمل در پیشگاه خداوند است، انتظار فرج ـ که ضد آن است ـ محبوب‌ترین اعمال نزد او به شمار می‌آید. امیر مؤمنان(ع) فرموده‌اند: «"اِنتَظِرُوا الفَرَجَ. ولا تَیأسُوا مِن رَوحِ اللهِ فَإِنَّ اَحَبَّ الاَعمالِ اِلی اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ انتظارُ الفرجِ مادامَ عَلیهِ المَؤمِنُ"» "فرج" یعنی گشایش و راحتی و در گرفتاری‌ها معنا دارد. کسی که گرفتاری ندارد، فرج برایش بی‌معناست، چون فرج به معنای رفع گرفتاری است. انتظار فرج یعنی امید به رحمت خداوند در گرفتاری‌ها. بنابراین اگر "انتظار" را از مکتب شیعه بگیریم تفاوت چندانی میان این مکتب و دیگر مکاتب باقی نخواهد ماند؛ البته انتظار به همان مفهوم درست آن؛ یعنی امید به ظهور و قیام عدالت‌گستر دوازدهمین امام معصوم از خاندان پیامبر اکرم(صل الله علیه و آله)؛ هم او که در حال حاضر حجت خدا، واسطۀ فیض الهی، زنده و شاهد و ناظر اعمال شیعیان خود و فریادرس آنها در گرفتاری‌ها و ناملایمات است. امام صادق(ع) نیز حالات شیعیان در دوران غیبت و انتظار گشایش و فرج را چنین بازگو می‌‏‏فرماید: «نزدیک‏ترین جایی که خدای متعال به بندگانش هست‏ و نیز بیشترین زمانی که از ایشان راضی است، وقتی است که حجت الهی را از دست بدهند و او بر ایشان ظاهر نشود و جایش را ندانند؛ در عین حال یقین دارند آن حجّت باقی است و باطل نشده است. پس در آن هنگام، هرصبح و شام، منتظر فرج باشید».

انتظار فرج؛ آثار و نتایج

• آثار و نتایج انتظار واقعی: روایات تصریح می‌کنند آراستگی به انتظار حقیقی، منتظر را به مقاماتی نایل‌ می‌گرداند. که در زیر به آنها می‌‌پردازیم:

1. همراهی با حضرت صاحب: امام صادق(ع) فرموده‌اند: «هر کس از قرار گرفتن در زمرۀ اصحاب قائم شادمان می‌شود باید انتظار بکشد».
2. پاداش شرکت در جهاد: از دیگر مقامات منتظران اجر و پاداش شرکت در حرکت جهادی حضرت مهدی(ع) است. رسول اکرم(ص) فرمودند: «برترین جهاد امت من انتظار فرج است». و امام صادق(ع) می‌فرماید: «هر کدام از شما که با اعتقاد به این امر و در انتظار آن، از دنیا برود چون کسی است که در اردوگاه قائم(ع) حضور داشته است».
3. اجر شهید در راه خدا: به شخص منتظر اجر شهید داده می‌شود، حضرت علی(ع) می‌فرمایند: «هرکه امر ما ولایت ما را بپذیرد در قیامت با ما در حظیرة القدس است و کسی که منتظر امر ما باشد چون کسی است که در راه خدا به خون خود آغشته گردد». بلکه چنین شخصی به بالاترین مراتب شهدا و مجاهدین نایل خواهد شد که امام صادق(ع) فرموده‌اند: «هر کدام از شما که در انتظار این امر از دنیا برود چون کسی است که در اردوگاه قائم(ع) حضور داشته‌است. راوی گوید: آن حضرت مکثی کرده و سپس فرمودند: نه، بلکه چون کسی است که به همراه قائم شمشیر زده است سپس فرمود: نه، به خدا سوگند چنین کسی تنها به مانند کسانی خواهد بود که در رکاب پیامبر اکرم (صل الله علیه و آله) به شهادت رسیده‌اند». همچنین عبدالله بن بکیر گفته است: خدمت امام محمد باقر(ع) راجع به دوازدهمین وصی پیامبر و غیبت طولانی او و چگونگی انتظار، مطالب مختلفی مطرح شد. حضرت رو به جمع حاضر کرد و فرمود: «بدانید همانا کسی که انتظار فرج و ظهور قائم آل محمد (صل الله علیه و آله) را داشته باشد، برای او پاداش روزه‌دار و نمازگزار خواهد بود و هر کس توفیق درک فیض ظهورش را پیدا کند و او را همراهی نماید و دشمنان ما را به قتل برساند، برای او پاداش بیست شهید خواهد بود و چنانچه آن شخص در رکاب قائم ما به شهادت برسد به او ثواب ۲۵ شهید داده می‌شود».
4. پویایی و سازندگی: انتظار عامل پویایی و سازندگی فرد و اجتماع است. انتظار، انسان را برای رسیدن به آیندۀ مطلوب به حرکت وا می‌دارد، منتظر، ساکت و ساکن نمی‌ماند، بلکه کارها و تلاش‌های خود را در جهت زمینه‌سازی برای تحقّق ظهور انجام می‌دهد. چنین فردی در جامعه، نه تنها خود را از انحرافات اعتقادی و عملی به دور نگه می‌دارد؛ بلکه سعی در ساختن و اصلاح کردن جامعه دارد؛ بنابراین، انتظار، نه تنها یک عمل فردی که یک کار جمعی و تشکیلاتی است که به طور مداوم، جامعه و افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند ضامن سلامت فکری و عملی فرد و جامعه باشد. انتظار در سازندگی، پویایی و اصلاح فرد و جامعه در زمان غیبت، نقش مهمی دارد. اگر انسان منتظر به وظایفی که برای او شمرده شده است، عمل کند، به الگوی مطلوب انسان دین‌دار دست می‌یابد و از جایگاه و مرتبه والایی برخوردار می‌شود. به عبارت دیگر، انسان منتظر با رعایت همۀ شرایط انتظار به شأن و منزلت مورد انتظار دین اسلام می‌رسد و به بالاترین نقطه کمال دست می‌یابد.
5. نجات از یاس: انتظار، سبب استقامت و پایداری مسلمانان برابر فشارها و سختی‌ها می‌شود و از یأس و ناامیدی آنان، جلوگیری می‌کند و به این شکل، راه را برای غلبه و پیروزی آنان هموار می‌کند. وجود چنین نجات بخشی، دل‌های مرده را زنده می‌کند و مردم را از یأس رها می‌سازد. با انتظار فرج است که انسان می‌تواند خود را‌ آماده فرج سازد و از یأس و ناامیدی به دور باشد و در این مسیر است‌ که از خدا ناامید‌ و مأیوس‌ نمی‌گردد، چراکه محبوب‌ترین اعمال نزد خدا انتظار فرج، و کسب آمادگی برای فرج و حکومت حضرت مهدی است، تا اینکه طولانی بودن غیبت و مشکلات آن دوران توان را از منتظران نرباید و آنان‌ را در صف منتظران پابرجا بدارد. در زمان غیبت، دشمنان تمامی نقشه‌‌ها و طراحی‌های شیطانی خود را به میدان می‌آورند تا رهزنی کنند و ایمان پیروان آن عزیز را نشانه روند؛ تنها کسانی می‌توانند به دام آنان گرفتار نیایند که ناامید نگشته، صبر‌ پیشه‌ کنند، چراکه در صورت یأس، همه چیز آنان در معرض زوال قرار می‌گیرد؛ با انتظار فرج، روحیه امید و مقاومت در آنان زنده می‌ماند و راه برای پیروزی و غلبه بر مشکلات‌ فراهم‌ می‌شود‌.
6. گشایش در کارها: در روایات شیعه، عبارت و اصطلاح بسیار لطیف و مناسبی برای انتظار در نظر گرفته شده و آن انتظار فرج است. فرج، به معنای نصرت و پیروزی و گشایش گره‏‏‌های زندگی از جانب خداوند است. امام جواد(ع) آن را بافضیلت‏‌ترین و راه‏‌گشاترین امور می‌‏داند: «برترین عمل شیعیان ما انتظار فرج است. هرکس این امر را بداند و آن را بشناسد، با همین انتظار در کارش گشایش و فرج می‌‏شود». امام سجاد(ع) می‌‏‏فرمود: «انتظار فرج، خود از بزرگ‏ترین گشایش‏‌ها است». امام کاظم(ع) هم فرمود: «انتظار فرج، نشانه فرج و گشایش است».

• از جمله فضایل دیگر که می‌‏‏توان از انتظار فرج برداشت کرد به موارد زیر اشاره می‌‌کنیم:

1. تلاش و کوشش برای پیشرفت و ترقّی؛
2. اصلاح‏‌طلبی و امید به زندگی بهتر (گشایش در امور)؛
3. نفی وضع موجود (ظلم و بی‌‏عدالتی، فساد و تباهی)؛
4. طرد و عدم پذیرش حکومت‏‏‌های سیاسی (نامشروع دانستن آنها)؛
5. قیام و انقلاب و نهضت مداوم و فعّال؛
6. ضرورت تشکیل حکومت‏‏‌های دینی و مشروع؛
7. عدم انقیاد و سازش در برابر جبّاران و مفسدان و....

نتیجه گیری

• نتیجه اینکه، انتظار، ظرفیّت و توانایی فراوانی برای تحقق جامعه آرمانی و اسلامی‌ موعود، ایجاد می‌کند و با توجه به آنچه گفته شد به رمز برشمردن فضایل بی‌شمار برای منتظران پی می‌بریم و درمی‌یابیم که چرا از نظر اسلام، انسان منتظر از چنین مقام و مرتبه بلندی برخوردار است.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: