بحث:منشأ انتظار چیست؟ (پرسش)

منشأ انتظار

• منشأ و خاستگاه انتظارِ ظهور را می‏‌توان در گزینه‌‏های زیر تحلیل و تبیین کرد:

ندای فطرت و طبیعت ذات بشر

• چشم‌داشت آمدن یک مصلح آسمانی و امید به آینده‌‏ای روشن و استقرار صلح و عدل، امری فطری و طبیعی است که با ذات و وجود آدمی سر وکار داشته و با آفرینش هر انسانی همراه است و زمان و مکان نمی‌‏شناسد و به هیچ قوم و ملّتی اختصاص ندارد. بر این اساس همه افراد ـ طبق فطرت ذاتی خود ـ تمایل دارند روزی فرارسد که جهان بشریت در پرتو ظهور رهبری از نابسامانی‌‏ها نجات یابد. بر این اساس می‌‏توان ادعا کرد هر فرد علاقه‌‏مند به سرنوشت بشریت و طالب تکامل معنوی و رشد و بالندگی، خواهان و آرزومند قیام یک منجی جهانی و مصلح کل است و در انتظار ظهور چنین شخصی لحظه‏‌شماری می‌‏کند. بنابراین، انتظار، عقیده‌ای است که خداوند در نهاد و درون انسان قرار داده و فراگیر بودن آن در بین همۀ اقوام و ملت‌ها و دایمی بودن آن در وجود انسان، دلیلی بر فطری بودن انتظار است.

ظلم‌‏ستیزی و نجات مستضعفان‏

• باورداران به رسولان الهی، عموما افراد تهی‏دست و تحت ستم جامعه بوده‌‏اند که از اطاعت سردمداران کفر و باطل سرپیچی کرده و در طریق حق و ظلم ستیزی گام نهاده بودند. این امر باعث واکنش شدید جبهۀ باطل و درگیری و نزاع همیشگی آنان با گروه حقّ و خداپرست شده است. البته به علّت وجود توان و امکانات بیشتر، گاهی غلبه و سلطۀ ظاهری با باطل‏گرایان بوده و فشارها و سخت‏گیری‏‌های فراوانی از سوی آنان اعمال می‌‏شده است. سفیران الهی نیز که رهبری صالحان، مستضعفان و ستمدیدگان را عهده‌‏دار بوده‌‏اند، همواره با اَشراف، فرعونیان و ستمکاران (گروه باطل) نزاع و درگیری داشته‌‏اند. آنان با ابلاغ پیام الهی و بشارت ظهور منجی، پیروان خود را به استقامت و صبر و بردباری و انتظار فرج دعوت می‌‏کردند و ریشه‌‏های اعتقاد به آمدن نجات‌‏دهندۀ الهی‏ را در دل و جان یکتاپرستان و مؤمنان می‌‏کاشتند، قرآن به صراحت، به این مطلب اشاره کرده، می‌‏فرماید: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾. معنای روشن آیه شریفه این است: بندگان شایسته خدا بر سراسر جهان، حکومت عادلانه و انسانی خویش را برقرار خواهند ساخت. این وعدۀ قطعی خدا بر مؤمنان است که آنان تمامی زمین و زمان را به ارث خواهند برد.

شکست و ناکامی حکومت‏‌ها و نظام‎‏های سیاسی‏

• مشکلات دائمی جهان (جنگ‌‏ها، ستیزش‏ها، نابرابری‏‌ها، ناامنی‌‏ها، بیدادگری‏‌ها و...)؛ نیازها و خواسته‌‏های ضروری بشر (در زمینه رشد اقتصادی، ارتباطات، بهداشت، رفع فقر مادی و معنوی و...)؛ ایده‌‏ها و آرمان‌‏های همیشگی بشر (صلح، عدالت، امنیت، آرامش، تعالی روحی و معنوی و...)؛ تجارب گذشته انسان‌‏ها (در ضعف و ناتوانی دولت‏‌ها و حکومت‌‏ها و فراوانی مشکلات) و...، باعث خواست آگاهانه و طلب عاشقانۀ ظهور منجی و مصلح الهی از سوی بیشتر انسان‌‏هاست. در واقع همۀ حکومت‌‏ها، گروه‌‏ها، اندیشه‌‏ها و مکاتب، تمامی ترفندها و برنامه‌‏های خود را برای رفع کاستی‏‌های جامعۀ بشری به کار می‌‏گیرند؛ ولی به دلایل مختلف موفّق به این کار نمی‌‏شوند. روشن است عامل بسیاری از مشکلات و نابسامانی‌‏های جوامع، خود حکومت‏‌ها و مکاتب و گروه‏‌ها هستند که بیشتر در صدد تأمین منافع مادی خود بوده‏‌اند؛ نه برطرف ساختن کاستی‌‏ها و موانع رشد و شکوفایی انسان‌‏ها .

فلسفه تاریخ و معناداری آن‏

• براساس فلسفۀ نظری تاریخ ظهور منجی موعود، فرجام متعالی و شکوهمند آیندۀ جهان و سرمنزل متعالی و متکامل تاریخ بشری است. بر این اساس روند طولانی ‏مدت تاریخ، دارای هدف، غایت و معنای مشخصی است و آن تحقّق جامعۀ موعود الهی و رسیدن بشر به اوج سعادت و کمال مادی و معنوی است. این معناداری تاریخ، در فکر و ذهن بشر سایه انداخته و او را متوجّه فرجام متعالی تاریخ ساخته است. البته هدفی که قرآن برای کاروان بشری ترسیم می‌‏کند، عبادت و عبودیت و در نتیجه رسیدن به قرب الهی است و منظور از آن، معنای وسیع و گسترده‌‏ای است که شامل کلیۀ شئون زندگی انسان در روی زمین می‌‏گردد: ﴿وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالإِنسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ﴾. این ایده در دورانی از تاریخ، به کمال و تمام تحقّق خواهد یافت و آن عصر ظهور مهدی موعود است‏. پس معناداری تاریخ و کشف غایت و هدف آن، می‌‏تواند منشأ توجّه انسان‌‏ها به ظهور مصلح بزرگ باشد.

قانون سیر تکاملی جامعه‌‏ها

• یکی از دلایل منطقی منشأ انتظار، قانون سیر تکاملی جامعه‌‏هاست. از آن روز که انسان خود را شناخته، هیچ‏گاه زندگی یکنواختی نداشته است؛ بدین ‏جهت پیشرفت‌‏ها و تحوّلات فراوانی در نوع مسکن، تغذیه، وسیلۀ نقلیه، پوشش و علم و دانش او صورت گرفته است. عجیب اینکه به هیچ‌‏یک از اینها قانع نیست و برای وصول به سطحی بالاتر و برتر، تلاش و کوشش می‏‌کند. عشق به تکامل در درون جان آدمی، شعله‌‏ای جاودانه و خاموش ناشدنی است و همچنان انسان را به سوی جامعه‌‏ای پیش می‌‏برد که تکامل‌‏های اخلاقی، در کنار تکامل‏‌های مادی قرار گیرد. یکی از بارقه‏‌های امید مردم برای رسیدن به آینده‌‏ای روشن و دنیایی پر از صلح و صفا و برادری و برابری ـ آن هم با ظهور منجی موعود ـ در پرتو قانون تکاملی جامعه‌‏ها روشن می‌‏شود.

قانون کنش و واکنش‏‌های تاریخی‏

• آزمون‏های تاریخی به ما نشان می‏دهد همواره تحول‏ها و انقلاب‏های وسیع، عکس العمل مستقیم فشارهای قبلی بوده است و شاید هیچ انقلاب گسترده‏ای در جهان رخ نداده، مگر اینکه پیش از آن، فشار شدیدی در جهت مخالف وجود داشته است. براساس این قانون می‏توان ثابت کرد وضع کنونی جهان، آبستن انقلابی بزرگ و جهانی است. فشار جنگ‏ها، مظالم، بیدادگری‏ها، تبعیض‏ها و بی‏عدالتی‏ها، توأم با ناکامی و سرخوردگی انسان‏‌ها، از قوانین فعلی برای از بین بردن یا کاستن این فشارها، سرانجام واکنش شدید خود را آشکار خواهد ساخت. در نهایت این خواست‏های واپس‏زدۀ انسانی، در پرتو آگاهی روزافزون ملّت‏ها، چنان عقدۀ اجتماعی تشکیل می‏دهد که از نهانگاه ضمیر باطن جامعه، با یک جهش برق‏آسا، خود را ظاهر ساخته و سازمان نظام کنونی جوامع انسانی را به هم می‏ریزد و طرح نوینی ایجاد می‏‌کند. این طرح و برنامه انقلابی و گسترده، همان قیام و ظهور مهدی موعود است که در واکنشی قاطعانه و کوبنده در برابر همۀ تبعیض‏ها، ستمگری‏ها، حقّ‏کشی و فسادگری‏ها است.

قانون انتظار عمومی‏

• در نهاد انسان‌‏ها، همواره عشق به نیکی، زیبایی و آگاهی نهفته است. باور به ظهور مصلح جهانی، جزئی از این عشق و زیباخواهی است. در واقع ظهور امام مهدی (ع)، بروز کامل این فضایل و خوبی‌‏هاست و این مطلوب و خواست همۀ انسان‌‏های بصیر و پاک‏‌سرشت و نقطۀ اوج این علاقه و عشق‏‌ورزی است. چگونه ممکن است عشق به تکامل همه‌‏جانبه در درون جان انسان باشد و چنان انتظاری نداشته باشد؟ مگر تحقق رشد و کمال نهایی جامعۀ انسانی بدون آن امکان‏‌پذیر است؟! احساسات و دستگاه‌‏های وجودی انسان، نمی‌‏تواند هماهنگ با مجموعۀ عالم هستی نباشد؛ زیرا همۀ جهان هستی یک واحد به هم پیوسته است و وجود او نمی‌‏تواند از بقیۀ جهان، جدا باشد. از این به‏ هم‏‌پیوستگی به خوبی می‏‌توانیم نتیجه بگیریم اگر انسان‏‌ها انتظار مصلح بزرگ را می‌‏کشند که جهان را آکنده از صلح و عدالت و نیکی می‏‌کند؛ دلیل بر آن است که چنان نقطۀ اوجی در تکامل جامعۀ انسانی امکان‏پذیر و عملی است که عشق و انتظار آن در درون جان ماست. عمومیت این اعتقاد در همۀ مذاهب، نشانۀ دیگری بر اصالت و واقعیت آن است.

اتفاق ادیان و مصلحان بشری‏

• تمام ادیان آسمانی به پیروان خود، عصر درخشان و سعادت عمومی، آیندۀ مشعشع و صلح جهانی و دوران پرخیر و برکت را نوید داده‏‌اند که در آن، نگرانی‌‏ها، دلهره‌‏ها و هراس‌‏ها مرتفع شود و به یمن ظهور شخصی بزرگ و مردی خدایی ـ که به تأییدات الهی مؤیّد است ـ در روی زمین منطقه و شهر و دهستان و دهی باقی نماند؛ مگر آنکه در آن بانگ دلنواز توحید بلند شود و روشنایی یکتاپرستی، تاریکی شرک را زایل سازد و علم و عدل و راستی و امانت، چهرۀ جهان ‏آرای خود را بنمایانند و همه ‏جا را منوّر سازند. این موعود عزیز برحسب استوارترین و صحیح‏ترین مصادر اسلامی، خلیفۀ دوازدهم حضرت محمد(ص) و دوازدهمین رهبر و امام بعد از آن حضرت است. پس می‌‏توان گفت: تقریبا همۀ کسانی که در این زمینه مطالعه دارند، متفق‌‏اند تمام اقوام جهان، در انتظار یک رهبر بزرگ انقلابی به سر می‌‏برند که هرکدام او را به نامی می‌‏نامند؛ ولی همگی در اوصاف کلی و اصول برنامه‌‏های انقلابی او اتفاق دارند.

ابتنای بر قرآن و حدیث‏

• اصل مهدویت، مبتنی بر آیات متعددی از قرآن است که دلالت بر پیروزی و فلاح و غلبۀ سپاه خدا دارند. این آیات علاوه بر آنکه بر استقرار دین خدا در سراسر زمین و آیندۀ درخشان عالم دلالت دارند، برحسب معتبرترین مدارک و تفاسیر و احادیث، به تحوّل بی‌‏سابقه و بی‏‌نظیر و انقلابی که به رهبری و قیام حضرت مهدی انجام خواهد گرفت، تفسیر شده است. آیاتی مانند: ﴿فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ﴾؛ ﴿إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنصُورُونَ﴾؛ ﴿وَيُرِيدُ اللَّهُ أَن يُحِقَّ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ﴾؛ ﴿لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ﴾؛ ﴿وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرْضِ﴾.
• علاوه بر آیات قرآن، مهدویت و تمامی فروع و جزئیات آن، مبتنی بر احادیث معتبر و متواتر است؛ زیرا کتاب‏‌های حدیث و صحاح و مسانید و اصول سنت و شیعه در این زمینه، از حد احصا و شمارش خارج است. بر این اساس نیز اصل مهدویت مورد اتفاق مسلمانان و اجماع شیعه و سنّی است.

کمال‌طلبی انسان

• ریشۀ دیگر انتظار در ساخت و بافت انسانِ افزون طلب نهفته است. آدمی دلی دارد که با شهادت این عالم تأمین نمی‌شود، دل آدمی بزرگتر از محدودۀ این زندگی است. و همین دل بزرگ، گرایش به غیب دارد و همین گرایش به غیب انتظار را می‌آورد که در واقع ربط ایمان و غیب و انتظار است. این تلقی از انسان، او را به غیب، به روز دیگر، به الله و به وحی و به حجت گره می‌زند و تفسیر جدید و عمیقی از انتظار ارائه می‌کند، که حتی در متن رفاه و عدل و در متن سامان و فراغت، آدمی را بی‌قرار و منتظر می‌سازد و در متن نظام نوین جهانی و با دستیابی هر فردی به سیستم‌های پیشرفته، باز او را به غربت، به دیوار و حتی به التهاب و دلهره گره می‌زند. چون می‌داند از این همه رفاه و عیش و راحت باید جدا شود که تحول نعمت‌ها و تحول حالت‌ها را می‌شناسد و محول الحول و الاحوال را می‌بیند. همین معنا، اساس گرایش انسان مقتدر و دانشمند و مسلط را به مذهب توضیح می‌دهد. چون بر فرض حیرت‌زدایی علم و اشتغال قدرت و صنعت، آدمی با این امکانات زودتر به محدوده‌ها می‌رسد و دیوارها را تجربه می‌کند و احساس غربت و تنهایی فریادش را بلند می‌نماید.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: