گستره ولایت تکوینی اهل بیت چیست؟ (پرسش)

گستره ولایت تکوینی اهل بیت چیست؟
موضوع اصلی	بانک جمع پرسش و پاسخ علمای ابرار
مدخل اصلی	[[]]

گستره ولایت تکوینی اهل بیت چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علمای ابرار است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علمای ابرار مراجعه شود.

پاسخ نخست

حسن علی‌پور وحید

آقای حسن علی‌پور وحید در کتاب «مکتب در فرآیند نواندیشی» در این‌باره گفته‌ است:

«دامنه ولایت باطنی وسیع است و طیفی گسترده از قابلیت‌ها را پوشش می‌دهد. مهمترین عرصه‌های ولایت باطنی و تکوینی ائمه(ع) که در متون دینی منعکس شده، عبارتند از:

• تصرف در عالم: اقتدار نفس بر تصرف در کائنات و تسخیر کون و مکان و تأثیر در آنها، وابسته به قوّت ولایت تکوینی است. معجزات فعلی و خوارق عادات و کرامات انبیاء و اولیاء، مولود همین ولایت است. شکافتن دریا، شکافتن ماه، کندن در قلعه خیبر و جز آن، ثمره تصرف تکوینی است که صاحب ولایت در عالم دست برده و تأثیراتی چنین شگرف بر جای نهاده. معجزات و کراماتی که تاریخ و منابع دینی برای اهالی عصمت روایت می‌کنند، جوینده را با انبوهی از این امور مواجه می‌کند. چند نمونه:

1. برخی از معجزات امام علی(ع) میان عامه و امامیه مقبولیت دارد؛ مانند: کندن در قلعهی خیبر، کندن صخره بزرگ و جوشیدن آب از زیر آن، ردّ الشمس و... که خواجه نصیرالدین طوسی نیز در تجرید، از آن به عنوان ادله امامت و حقانیت علی(ع) یاد می‌کند. معجزات امیرالمؤمنین(ع) کثرت و شهرتی دارد که حسین بن عبدالوهاب، محدث قرن پنجم، کتاب«عیون المعجزات» را برای بیان و بررسی آنها نگاشت.
2. گروهی از مردم قم و جبل به سامرا رسیدند. با خبر شدند که امام عسکری(ع) رحلت کرده است. چون اموالی را با خود برای آن حضرت آورده بودند، مطابق معمول تصمیم گرفتند با جانشین امام دیدار کرده، اموال را به او تسلیم نمایند. آنان را به نزد جعفر کذاب، برادر امام عسکری و مدعی امامت بردند. جعفر گفت: اموال را تحویل دهید. گفتند: ما مطابق رسم معمول خود، اموال را بدون حجت نمی‌دهیم و باید از جنس، نوع، مقدار و اوصاف اموالی که همراه ما است خبر دهید. جعفر گفت: آنچه شما می‌خواهید، علم غیب است و من علم غیب ندارم. قمی‌ها از روی مأیوس شدند. سپس فرستاده امام زمان(ع) آنان را به حضور آن حضرت راهنمایی کرد. امام عصر(ع) ریزترین مشخصات اموال را اعلان کرد و آنان اموال را تحویل دادند.
3. عبدالرحمان بن حجاج می‌گوید: بین راه مکه و مدینه با امام صادق(ع) بودم. آن حضرت بر استر و من بر الاغ سوار بودم. پرسیدم: سرورم! نشان امام چیست؟ فرمود: ای عبدالرحمان! اگر به کوه بگوید حرکت کن، حرکت می‌کند. عبدالرحمان گوید: به خدا سوگند به کوه نگاه کردم و دیدم در حال حرکت است. حضرت به آن نظری افکند و فرمود: [آرام باش] تو را قصد نکردم.
4. فراگیری و فراوانی معجزات اهل بیت برخی از علما را بر آن داشت تا دست به کار نگارش اثری تک‌نگار در آن باره شوند. برای مثال، سید هاشم بحرانی، کتاب«مدینة المعاجز» را به معجزات ائمه(ع) اختصاص داد و در دوازده باب تنظیم کرد که هر باب، معجزات یکی از ائمه را روایت می‌کند. مجموع معجزاتی که بحرانی موفق به گردآوری آنها شد، از مرز دو هزار عدد می‌گذرد. شگفت آن‌که بسیاری از آنها از منابع تسنّن جمع آمده که پیام خاص خود را دارد. قطب‌الدین راوندی از علمای قرن ششم هجری نیز کتابی مستقل با نام «الخرائج والجرائح» تألیف کرد و شماری از معجزات و کرامات پیشوایان را جمع آورد. این کتاب که در سه جلد به چاپ رسیده، همه معجزات را پوشش نمی‌دهد و بیشتر از آن را باید در آثار دیگر نویسندگان سراغ گرفت. همچنین علامه مجلسی در باب ۱۵ از جلد ۵۱ بحار، هفتاد مورد از معجزات امام عصر(ع) را گرد آورده.

• هدایت باطنی: ولایت و امامت، افزون بر نظام تشریع و ظاهر نظام هستی، باطن آن را نیز پوشش می‌دهد. ولیّ اعظم الهی علاوه بر هدایت در گستره بیرون، درون و نهان نظام آفرینش را نیز به مقصد می‌رساند. قرآن کریم امامت را همانند نبوت و رسالت منصبی الهی می‌داند و در میان شئون ولایت باطنی، بر هدایت باطنی امام تأکید می‌ورزد. قرآن هرجا از امامت سخن می‌گوید، هدایت را در تفسیر آن می‌آورد: ﴿وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا...﴾. مفسران این هدایت را «هدایت به امر» نام نهاده‌اند. امر خدا که گاهی از آن به ملکوت نیز تعبیر می‌شود، عبارت است از جنبه تجرد و ثبات موجودات که به خدا نسبت داده می‌شود. هدایت در اینجا به معنای رساندن به مقصد است نه فقط ارائه طریق که کار پیامبر و هر مؤمنی است. رساندن به مقصد، فراتر از حوزه تشریع و اختیار انسانی است و تکوین و باطن و ملکوت عالم را فرا می‌گیرد.
• پیشوایی در جهان آخرت: امام در جهان آخرت نیز پیشوای پیروان خود خواهد بود و در حوادث قیامت آنان را سرپرستی و سوی خداوند هدایت می‌کند: ﴿يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ﴾. مقصود از امام در این آیه هر کسی است که مردم پیشوایی او را پذیرفته‌اند، چه امام حق باشد چه باطل. و مقصود از ندعوا (خواندن به نام امام) این نیست که هر امتی را به نام پیشوایش صدا بزنند و یاد کنند، مانند اینکه گفته شود امت ابراهیم یا آل فرعون؛ بلکه هر امتی را با پیشوایش حاضر و محشور می‌سازند. طبق این آیه امام در روز قیامت مردم را به سوی خدا سوق می‌دهد؛ چنان‌که در ظاهر و باطن دنیا این‌گونه می‌کرد.
• شهادت بر اعمال انسان‌ها: از دیگر حوزه‌های ولایت باطنی امامان(ع)، عرضه اعمال بندگان به آنها و شاهد بودن بر رفتار آنان است. قرآن گوید: ﴿وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ وَسَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ﴾. پس خداوند و پیامبر و جمعی از مؤمنان در همین دنیا حقیقت اعمال مردم و اسرار و نهان هستی را می‌بینند. در روایات فراوانی آمده که مقصود از مؤمنون در این آیه ائمه اطهار هستند. عبدالله بن ابان زیات گوید به امام رضا(ع) عرض کردم: برای من و خانواده‌ام به درگاه خدا دعا بفرمایید. فرمود: آیا چنین نمی‌کنم؟ به خدا سوگند که اعمال شما هر روز و شب بر من عرضه می‌گردد. ابان گوید این سخن امام بر من گران آمد. حضرت فرمود: آیا کتاب خدا را نخوانده‌ای که می‌فرماید: ﴿وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ﴾ به خدا سوگند که آن مؤمن علی بن ابی طالب(ع) است. امام صادق(ع) هم می‌فرماید: مقصود از مؤمنون ائمه طاهرین هستند. آیات دیگری نیز عرضه اعمال و شهادت ائمه برخلایق را بیان می‌کند؛ مانند آیه ۱۳۸ سوره بقره.
• محل نزول تقدیرات الهی: از باب نمونه، سوره قدر با انضمام روایات ذیل آن برانند که ملائکه و روح در شب قدر همه تقدیرات الهی و آنچه را که تا سال آینده رخ می‌دهد بر قلب امام نازل می‌کنند.
• ارکان زمین: خداوند متعال با وجود امام برکاتش را بر زمین و اهلش می‌گستراند و از بسیاری بلاها مصون می‌دارد. امام صادق(ع) فرمود: خداوند امامان را ستون‌های زمین قرار داد تا اهلش را نجنباند». ابوحمزه گوید از امام پرسیدم: آیا زمین بدون امام باقی می‌ماند؟ فرمود: «اگر زمین بدون امام باشد، فرو می‌رود» و این جلوه‌ای از ولایت نهانی فرستاده و خلیفه خداست.
• تحمّل اسم اعظم: به دلالت روایات، اسم اعظم دارای مراتبی است که بالاترین مراتب آن نزد پیامبر اکرم و خاندان اوست. شایستگی مظهریت و پذیرش این امانت بزرگ از ویژگی‌های باطنی امامت است و بسیاری از معجزات و کرامات آنان با تمسّک به اسمای الهی و توسل به اسم اعظم انجام می‌یابد.
• علم غیب: علم غیب نیز از رهاوردهای ولایت باطنی امام است. علوم اختصاصی امام همانند تصرفات وی از ولایت کلیه الهیه نشأت می‌گیرد و با علوم دیگران فرق‌ها و فاصله‌ها دارد»

منبع‌شناسی جامع علمای ابرار

• کتاب‌شناسی علمای ابرار؛
• مقاله‌شناسی علمای ابرار؛
• پایان‌نامه‌شناسی علمای ابرار.

پانویس