خطبه در معارف و سیره حسینی
مقدمه
خطبه شب‌شکن عابد و زینب در شام به گلستان خزان دیده حق سامان داد. خطبه، خطابه و سخنانی است آشکار که خطیب در برابر دیگران ایراد می‌‌کند. مانند خطبه جمعه، خطبه عید، خطبه نماز باران و خطبه هنگام کسوف. معمولا مشتمل بر حمد و ثنای الهی و توصیه به تقوا و مواعظ دیگر است. خطبه‌هایی که امیران و خلفا و واعظان می‌‌خواندند، از این قبیل است. به آن، خطابه هم گفته میشود.
در نهضت عاشورا، یک سری خطابه‌ها و سخنرانی‌ها توسّط سید الشهدا، امام سجاد، حضرت زینب و یاران امام انجام گرفته که در کتب تاریخی و روایی ثبت است و اغلب تعیین کننده بوده است، چه آنها که پیش از عاشورا و در طول راه و در خود مکّه بوده، چه خطبه‌هایی که روز عاشورا ایراد شده و چه آنچه از زبان اسیران آزاده در کوفه و شام صادر شده است. خطبه‌های سید الشهدا و نیز خطبه امام سجاد(ع) در مجلس یزید، همچنین خطابه زینب کبری در کوفه و دمشق، معروف‌ترین آنهاست. خطبه‌های امام، اغلب در مجموعه‌هایی که سخنان آن حضرت را گرد آورده، آمده است[۱]. برخی از خطبه‌های سید الشهدا(ع) که در طول نهضت عاشورا بیان شده است، چنین مطلعهایی دارد:
- هنگام خروج از مکّه به سوی عراق: « خُطَّ الْمَوْتُ عَلَى وُلْدِ آدَمَ مَخَطَّ الْقِلَادَةِ عَلَى جِيدِ الْفَتَاةِ...»[۲].
- پس از برخورد با سپاه حرّ در “ذو حسم”: «ايّها النّاس!... انّي لم اقدم على هذا البلد حتّى اتتني كتبكم و قدمت عليّ رسلكم ان اقدم الينا انّه ليس علينا امام»[۳].
- همان هنگام: «إِنَّهُ قَدْ نَزَلَ مِنَ الْأَمْرِ مَا تَرَوْنَ وَ أَنَّ الدُّنْيَا قَدْ تَغَيَّرَتْ وَ تَنَكَّرَتْ وَ أَدْبَرَ مَعْرُوفُهَا... أَ لَا تَرَوْنَ أَنَّ الْحَقَّ لَا يُعْمَلُ بِهِ وَ الْبَاطِلَ لَا يَتَنَاهَى عَنْهُ...»[۴].
- در منزل‌گاه بیضه، خطاب به یاران خویش و سپاه حر: «أَيُّهَا النَّاسُ! إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(ص) قَالَ: مَنْ رَأَى سُلْطَاناً جَائِراً مُسْتَحِلًّا لِحُرُمِ اللَّهِ نَاكِثاً لِعَهْدِ اللَّهِ مُخَالِفاً لِسُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ... أَلاَ وَ إِنَّ هَؤُلَاءِ الْقَوْمَ قَدْ لَزِمُوا طَاعَةَ الشَّيْطَانِ وَ تَرَكُوا طَاعَةَ الرَّحْمَنِ»[۵].
- شب عاشورا، خطاب به اصحاب خویش: «أُثْنِي عَلَى الله أَحْسَنَ الثَّنَاءِ وَ أَحْمَدُهُ عَلَى السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ... أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّي لاَ أَعْلَمُ أَصْحَاباً أَوْفَى وَ لاَ خَيْراً مِنْ أَصْحَابِي وَ لاَ أَهْلَ بَيْتٍ أَبَرَّ وَ لاَ أَوْصَلَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي فَجَزَاكُمُ الله عَنِّي خَيْراً»[۶].
- صبح عاشورا، خطاب به سپاه دشمن: «اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ الدُّنْيَا فَجَعَلَهَا دَارَ فَنَاءٍ وَ زَوَالٍ مُتَصَرِّفَةً بِأَهْلِهَا حَالاً بَعْدَ حَالٍ فَالْمَغْرُورُ مَنْ غَرَّتْهُ وَ الشَّقِيُّ مَنْ فَتَنَتْهُ»[۷].
- خطاب به سپاه کوفه، آنگاه که نزدیک اردوی امام آمده بودند: «أَيُّهَا النَّاسُ اِسْمَعُوا قَوْلِي وَ لاَ تَعْجَلُوا حَتَّى أَعِظَكُمْ بِمَا يَحِقُّ لَكُمْ عَلَيَّ... أَمَّا بَعْدُ فَانْسُبُونِي فَانْظُرُوا مَنْ أَنَا ثُمَّ رَاجِعُوا أَنْفُسَكُمْ وَ عَاتِبُوهُمْ فَانْظُرُوا هَلْ يَصْلُحُ لَكُمْ قَتْلِي وَ اِنْتِهَاكُ حُرْمَتِي أَ لَسْتُ اِبْنَ نَبِيِّكُمْ وَ اِبْنَ وَصِيِّهِ وَ اِبْنِ عَمِّهِ»[۸].
- روز عاشورا، خطاب به نیروهای ابن سعد: «تَبّاً لَكُمْ أَيَّتُهَا الْجَمَاعَةُ وَ تَرَحاً أَ فَحِينَ اِسْتَصْرَخْتُمُونَا وَلِهِينَ مُتَحَيِّرِينَ فَأَصْرَخْتُكُمْ مُؤَدِّينَ مُسْتَعِدِّينَ سَلَلْتُمْ عَلَيْنَا سَيْفاً فِي رِقَابِنَا وَ حَشَشْتُمْ عَلَيْنَا نَارَ الْفِتَنِ.... أَلاَ إِنَّ الدَّعِيَّ اِبْنَ الدَّعِيَّ قَدْ رَكَزَ بَيْنَ اِثْنَتَيْنِ بَيْنَ القلة [السَّلَّةِ] وَ الذِّلَّةِ وَ هَيْهَاتَ مَا آخُذُ الدَّنِيَّةَ»[۹].
و امّا خطبه‌های دیگر:
- خطبه حضرت زینب در کوفه خطاب به مردم: «أَمَّا بَعْدُ يَا أَهْلَ الْكُوفَةِ يَا أَهْلَ الْخَتْلِ وَ الْغَدْرِ أَ تَبْكُونَ فَلاَ رَقَأَتِ الدَّمْعَةُ وَ لاَ هَدَأَتِ الرَّنَّةُ إِنَّمَا مَثَلُكُمْ كَمَثَلِ الَّتِي نَقَضَتْ غَزْلَهٰا مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْكٰاثاً»[۱۰].
- خطبه ام کلثوم، دختر امیرالمؤمنین، خطاب به کوفیان: «يَا أَهْلَ الْكُوفَةِ سَوْأَةً لَكُمْ مَا لَكُمْ خَذَلْتُمْ حُسَيْناً وَ قَتَلْتُمُوهُ وَ اِنْتَهَبْتُمْ أَمْوَالَهُ وَ وَرِثْتُمُوهُ وَ سَبَيْتُمْ نِسَاءَهُ وَ نَكَبْتُمُوهُ»[۱۱].
- خطبه پرشور زینب کبری(س) در مجلس یزید: «أَ ظَنَنْتَ يَا يَزِيدُ حَيْثُ أَخَذْتَ عَلَيْنَا أَقْطَارَ الْأَرْضِ وَ آفَاقَ السَّمَاءِ فَأَصْبَحْنَا نُسَاقُ كَمَا تُسَاقُ الْأُسَرَاءُ أَنَّ بِنَا هَوَاناً.... أَ مِنَ الْعَدْلِ يَا اِبْنَ الطُّلَقَاءِ تَخْدِيرُكَ حَرَائِرَكَ وَ إِمَاءَكَ وَ سَوْقُكَ بَنَاتِ رَسُولِ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَ آلِهِ سَبَايَا»[۱۲].
- خطبه شورانگیز افشاگر امام سجاد(ع) در مجلس یزید در شام: « أَيُّهَا النَّاسُ! أُعْطِينَا سِتّاً وَ فُضِّلْنَا بِسَبْعٍ: أُعْطِينَا الْعِلْمَ وَ الْحِلْمَ وَ السَّمَاحَةَ وَ الْفَصَاحَةَ وَ الشَّجَاعَةَ وَ الْمَحَبَّةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ... مَنْ عَرَفَنِي فَقَدْ عَرَفَنِي وَ مَنْ لَمْ يَعْرِفْنِي أَنْبَأْتُهُ بِحَسَبِي وَ نَسَبِي... أَنَا ابْنُ مَكَّةَ وَ مِنَى أَنَا ابْنُ زَمْزَمَ وَ الصَّفَا»[۱۳].
محتوای این‌گونه خطبه‌ها که در معرفی دین راستین و افشای چهره دشمنان اهل بیت و تبیین مظلومیّت عترت پیامبر(ص) است، از ارزشمندترین اسناد تاریخی است که هم خطّ مشی سید الشهدا(ع) را در حادثه عاشورا بیان می‌‌کند، و هم عمق معرفت خاندان او و حمایت آگاهانه آنان را از راه حق[۱۴].[۱۵].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ همچون: بلاغة الحسین، ادب الحسین و حماسته، نهج الشهاده، الصحیفه الحسینیه، موسوعة کلمات الامام الحسین، سخنان حسین بن علی از مدینه تا کربلا و کتاب‌هایی مثل بحار الأنوار، کشف الغمه و....
- ↑ اعیان الشیعه، ج ۱، ص ۵۹۳.
- ↑ مقتل الحسین، خوارزمی، ج ۱، ص ۲۳۱.
- ↑ بحار الأنوار، ج ۴۴، ص ۳۸۷.
- ↑ موسوعة کلمات الامام الحسین، ص ۳۶۰.
- ↑ الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، ج ۲، ص ۵۵۹.
- ↑ مناقب، ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۱۰۰؛ بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۵.
- ↑ بحار الأنوار، ج ۵، ص ۶؛ اعیان الشیعه، ج ۱، ص ۶۰۲.
- ↑ نفس المهموم، ص ۱۳۱؛ مقتل خوارزمی، ج ۲، ص ۷.
- ↑ بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۱۰۹.
- ↑ بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۱۱۲.
- ↑ اعلام النساء، ج ۲، ص ۵۰۴؛ حیاة الامام الحسین، ج ۳، ص ۳۷۸.
- ↑ مقتل خوارزمی، ج ۲، ص ۶۹؛ بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۱۷۴.
- ↑ بهروز سپید نامه، کیهان ۷۳/۵/۶.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۱۷۳.