بیت‌الاحزان در معارف و سیره فاطمی

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث بیت‌الاحزان است. "بیت‌الاحزان" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

بیت‌الاحزان در قرآن - بیت‌الاحزان در حدیث - بیت‌الاحزان در معارف و سیره فاطمی

مقدمه

بیت الاحزان در لغت به معنای خانه غم‌ها است. جمعی از بزرگان مدینه به حضور امیرالمؤمنین علی(ع) آمدند و عرض کردند: فاطمه(س) شب و روز گریه می‌کند. شب از گریه آن حضرت خواب نداریم و روز نیز برای ما آرامش نیست. ما از تو تقاضا می‌کنیم که به آن حضرت بگویی یا شب گریه کند و روز آرام باشد و یا روز گریه کند و شب آرام باشد. حضرت علی(ع) فرمود: بسیار خوب با کمال احترام پیام شما را به او می‌رسانم. از این رو نزد فاطمه(س) رفت و او را همچنان گریان دید؛ به او فرمود: بزرگان مدینه از من تقاضا کردند که از شما بخواهم یا شب گریه کنید یا روز. فاطمه(س) گفت: «يَا أَبَا الْحَسَنِ مَا أَقَلَ مَكْثِي بَيْنَهُمْ وَ مَا أَقْرَبَ مَغِيبِي مِنْ بَيْنِ أَظْهُرِهِمْ فَوَ اللَّهِ لَا أَسْكُتُ لَيْلًا وَ لَا نَهَاراً أَوْ أَلْحَقَ بِأَبِي رَسُولِ اللَّهِ(ص) فَقَالَ لَهَا عَلِيٌّ(ع) افْعَلِي يَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ مَا بَدَا لَكِ ثُمَّ إِنَّهُ بَنَى لَهَا بَيْتاً فِي الْبَقِيعِ نَازِحاً عَنِ الْمَدِينَةِ يُسَمَّى بَيْتَ الْأَحْزَانِ»؛

ای ابوالحسن زندگی من در میان این مردم بسیار دردناک و اندک است و به زودی از میان آنها می‌روم. سوگند به خدا شب و روز به گریه‌ام ادامه می‌دهم تا به پدرم رسول خدا ملحق شوم. علی(ع) فرمود: مختار هستی هر چه به نظرت می‌رسد، انجام بده. سپس حضرت علی(ع) برای زهرا(س) سرپناهی دورتر از خانه‌های مردم در قبرستان بقیع ساخت که «بیت الاحزان» یعنی خانه غم‌ها نامیده می‌شد».

همچنین در این باره آمده است: «كَانَتْ إِذَا أَصْبَحَتْ قَدَّمَتِ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ(ع) أَمَامَهَا وَ خَرَجَتْ إِلَى الْبَقِيعِ بَاكِيَةً فَلَا تَزَالُ بَيْنَ الْقُبُورِ بَاكِيَةً فَإِذَا جَاءَ اللَّيْلُ أَقْبَلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع) إِلَيْهَا وَ سَاقَهَا بَيْنَ يَدَيْهِ إِلَى مَنْزِلِهَا»؛ حضرت فاطمه(س) هنگامی که صبح می‌شد، حسن و حسین(ع) را جلوتر از خود قرار می‌داد و با حال گریه به بقیع می‌رفت. پیوسته در میان قبور شهدا گریان بود تا اینکه هنگام شب امیرالمؤمنین نزد او می‌آمد و او را به خانه می‌برد».

اینکه گفته می‌شود گریه حضرت فاطمه زهرا(س) مردم مدینه را به اعتراض واداشته بود نادرست است؛ زیرا حقیقت همان چیزی است که «فتونی» درک کرده است. او می‌نویسد: حقیقت این است که گریه فاطمه(س) آسایش مردم را به هم نزد؛ بلکه هیئت حاکمه را زجر می‌داد، چون حاکمان جدید می‌بایست در مسجد پیغمبر و در کنار منبر شریف آن حضرت، جایی که فقط چند متر از خانه فاطمه(س) فاصله داشت حضور داشته باشند؛ از این رو، حاکمان او را از گریه کردن منع کردند. به بست نشستن اندوهگینانه و مرارت بار حضرت زهرا(س) خواب خوش حاکمان را بر هم می‌زد و پایه‌های حکومت آنان را سست و لرزان و مردم را بیدار می‌ساخت. از این رو، نسبت به عزاداری فاطمه(س) دست به اعتراض زدند و از علی(ع) خواستند تا او را آرام نماید که در پایان منجر به روآوری حضرت زهرا(س) به بیت الاحزان گردید و تا بیست و هفت روز پس از وفات پیامبر این چنین بود.

امروزه در مدینة الرسول مکانی با همین نام مشهور است که شیعیان و پیروان فاطمه زهرا(س) از آن مکان دیدار می‌کنند. در روایتی آمده است که علی(ع) محلی را برای فاطمه(س) در بقیع درست کرد که بیت الاحزان نامیده شده و تا این زمان باقی و در جهت قبه حسن، عباس و ابن جبیر است و معروف به مسجد فاطمه(س) است.

همچین گفته شده است: کنار قبه عباسیه بیت فاطمه، دختر رسول الله(ص) است که معروف به بیت الاحزان می‌باشد که از هنگام وفات پدرش پیوسته در حزن و اندوه بود.

در خصوص ویژگی‌های گریه‌ام المصائب در بهشت، مرحوم شیخ جعفر شوشتری می‌گوید: از حزن او پیغمبران و فرشتگان محزون می‌شوند و وقتی که آن حضرت می‌گرید هزار نبی، هزار وصی، هزار (پیامبر) مرسل، هزار شهید و هزار هزار نفر از کروبین با آن حضرت همراهی می‌کنند. «وَ إِنَّهَا لَتَشْهَقُ شَهْقَةً فَلَا يَبْقَى فِي السَّمَاوَاتِ مَلَكٌ إِلَّا بَكَى رَحْمَةً لِصَوْتِهَا وَ مَا تَسْكُنُ حَتَّى يَأْتِيَهَا النَّبِيُّ(ص) أَبُوهَا فَيَقُولُ يَا بُنَيَّةِ قَدْ أَبْكَيْتِ أَهْلَ السَّمَاوَاتِ وَ شَغَلْتِهِمْ عَنِ التَّسْبِيحِ وَ التَّقْدِيسِ فَكُفِّي حَتَّى يُقَدِّسُوا»؛

آن معصومه گریه بسیار بلندی می‌کند. همین که صدای گریه‌اش بلند می‌شود، هیچ فرشته‌ای در آسمان نمی‌ماند مگر آنکه از سوزش صدای او گریه می‌کند و تا وقتی که حضرت گریه می‌کند، آنها آرام نمی‌گیرند؛ تا آنکه پیغمبر تشریف آورده و می‌فرماید: ای دختر من، اهل آسمان‌ها را گریاندی و از تسبیح و تقدیس بازداشتی؛ آرام بگیر تا آنها به عبادتشان بپردازند».

منابع

1. اسحاقی، سید حسین، فرهنگنامه فاطمی ج۵