زندگی در معارف دعا و زیارات
این مدخل زیرشاخهٔ بحث زندگی است. زندگی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: زندگی در قرآن - زندگی در نهج البلاغه - زندگی در معارف و سیره حسینی - زندگی در معارف دعا و زیارات - زندگی در معارف و سیره سجادی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
از نظر قرآن و روایات، اگر زندگی وسیله خدمت و عامل اندرز باشد، زمینه تعالی و سعادت انسان را فراهم می‌کند[۱]. ولی اگر سد راه تکامل انسان شود پلید می‌شود[۲]. دلبستگی به امور ظاهری[۳]، تفاخر[۴]، افزون‌خواهی[۵] و... موجب تباهی انسان است. حیات راستین، وسیله کمال و تعالی انسان و آبادانی آخرت است[۶]. و در پرتو تعالیم قرآن محقق[۷] می‌شود. امام زین‌العابدین(ع) نیز این حقیقت را یادآور شده است: «بار الها! به برکت قرآن، بینوایی ما را با بی‌نیازی خود جبران نمای... و ما را از فرو غلتیدن به گودال کفر و آنچه موجب نفاق است در امان دار»[۸].
امام سجاد(ع)، بهره‌گیری از زندگی دنیا را لازمه بقای انسان معرفی کرده و طبیعت و زیبایی آن را لطف خداوند به انسان شمرده و از خدا می‌خواهد: «بار الها! با باروری میوه درختان، بر بندگانت احسان فرمای، و زمین خود را با شکفتن گل‌ها، زنده نمای»[۹]. انسان، جز در پرتو مهر خداوند و برخورداری از رزق او، قادر به ادامه زندگی نخواهد بود. آنکه اگر روزی‌اش ندهی زنده نخواهد بود، چگونه می‌تواند از تو بگریزد[۱۰].
از منظر امام زین‌العابدین(ع)، مفهوم حیات طیبه در نتیجه انجام اموری که خوشایند خداوند بزرگ است محقق می‌شود. اگر اراده انسان بر اساس عوامل رضایت خداوند سامان یابد و انسان از اموری که موجب ناخرسندی اوست بپرهیزد، زندگی‌اش معنادار، متعالی و اررزشمند می‌شود[۱۱]. امام سجاد(ع)، عمر طولانی را فرصت مناسبی برای عبودیت خداوند و فراهم آوردن توشه آخرت شمرده و از خدا چنین می‌خواهد: «عمر ما را تا رمضان دیگر دراز کن، و یاریمان ده تا آن‌سان که سزای خداوندی توست عبادتت کنیم، و ما را به منزلتی که سزاوار طاعت توست برسان»[۱۲].
همچنین عرض می‌کند: «اجْمَعْ لِيَ الْغِنَى وَ الْعَفَافَ وَ الدَّعَةَ وَ الْمُعَافَاةَ وَ الصِّحَّةَ وَ السَّعَةَ وَ الطُّمَأْنِينَةَ وَ الْعَافِيَةَ»؛ «بار خدایا! توانگری و عفت و آسایش و بی‌گزندی و تندرستی و فراخی در روزی و آرامش و عافیت را همه یکجا نصیب من گردان»[۱۳]. و از خداوند برای فرزندان، عمر سرشار از برکت درخواست می‌کند: «خداوندا!، عمرشان را برای من دراز نمای و بر زندگانیشان بیفزای. خردسالشان را پرورش ده؛ ناتوانشان را توانا گردان. تنشان و دینشان و اخلاقشان به سلامت دار»[۱۴].
امام چهارم(ع)، ارزش عمر را در اطاعت خدا می‌داند[۱۵]. و به خدا عرض می‌کند: «بار الها! عمر مرا دراز نمای و چنان کن که در طاعت تو سپری شود و اگر عمر من چراگاه شیطان گردد، پیش از آنکه مورد خصومت و خشم تو قرار گیرم، جانم را بستان»[۱۶].
در همین راستا امام از خداوند بزرگ می‌خواهد که او را رونق بخش مجلس صالحان و نیکان قرار دهد[۱۷] و برخلاف دنیاپرستان و غفلت‌زدگان که روز را به معصیت و شب را به بطالت می‌گذرانند از خدا می‌خواهد که ساعات شب را به عبادت احیا کرده و بیدار باشد[۱۸]. پرداختن به امور عبادتی مهمی همچون حج و عمره در باقی مانده عمر نیز از درخواست‌های حضرت سجاد(ع) است[۱۹].
امام سجاد(ع)، با استناد به آیه ۳۱ سوره یونس فرصت عمر را زمینه آزمون نیکوکاری و بدکاری انسان خوانده[۲۰] و برخی امور مانند زندگی آمیخته با رنج و مشقت[۲۱] و زندگی مبتنی بر فقر و سرزنش[۲۲] را موجب تباهی عمر شمرده و دفع آنها را از خداوند درخواست نموده است. در مکتب امام سجاد(ع)، زندگی انسان در پرتو محبت الهی معنا می‌یابد و وجود هرگونه شائبه مهر بیگانه، آن را مبتلا به نابودی می‌کند[۲۳].
امام زین‌العابدین(ع)، زندگی انسان را وابسته به بقای ارزش‌های معنوی و دینی دانسته و لازمه تحقق آن را وجود پیشوای حق و امام راهنما می‌داند و عرض می‌کند: «وَ أَحْيِ بِهِ مَا أَمَاتَهُ الظَّالِمُونَ مِنْ مَعَالِمِ دِينِكَ»؛ «بار خداوندا!،... و هرچه را ظالمان از معالم دین تو تباه کرده و میرانیده‌اند، به وسیله او امام حق زنده بدار»[۲۴]. «زیرا پیشوایان دین برترین الگوی رهروی در مسیر حق‌اند و استوراترین نمونه دستیابی به سعادت واقعی را پیش‌پای انسان می‌نهند»[۲۵].
در فرازهای دیگر صحیفه سجادیه؛ زندگی انسانی بر اموری چون دعا و نیایش، رفع سخاوتمندانه نیاز دیگران، تلاش برای هدایت آنان، مشورت و خیرخواهی دلسوزانه، پوشاندن عیوب ایشان، یاری ضعیفان، عیادت بیماران، دلجویی از مردم در سختی‌ها و مشکلات و... استوار است و این روند می‌تواند ضامن سعادت دنیا و آخرت انسان باشد.[۲۶].[۲۷]
منابع
پانویس
- ↑ ﴿وَهُمْ يَصْطَرِخُونَ فِيهَا رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُمْ مَا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَنْ تَذَكَّرَ وَجَاءَكُمُ النَّذِيرُ فَذُوقُوا فَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ نَصِيرٍ﴾ «و آنان در آن فریاد سر می‌دهند که پروردگارا! ما را بیرون آور تا کاری شایسته جز آنچه (پیش‌تر) می‌کردیم در پیش گیریم؛ آیا ما به شما عمر (دراز) ندادیم که در آن آن کس که اهل پند است، پند می‌گیرد، و (آیا) هشداردهنده‌ای نزدتان نیامد؟ پس (عذاب را) بچشید که ستمکاران را یاوری نیست» سوره فاطر، آیه ۳۷؛ نهج‌البلاغه، حکمت ۲۷.
- ↑ ﴿قُلْ إِنْ كَانَ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ وَإِخْوَانُكُمْ وَأَزْوَاجُكُمْ وَعَشِيرَتُكُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَمَسَاكِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَيْكُمْ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ﴾ «بگو اگر پدرانتان و فرزندانتان و برادرانتان و همسرانتان و دودمانتان و دارایی‌هایی که به دست آورده‌اید و تجارتی که از کساد آن بیم دارید و خانه‌هایی که می‌پسندید از خداوند و پیامبرش و جهاد در راه او نزد شما دوست‌داشتنی‌تر است پس چشم به راه باشید تا خداوند امر (عذاب) خود را (در میان) آورد و خداوند گروه نافرمانان را راهنمایی نمی‌کند» سوره توبه، آیه ۲۴؛ غررالحکم، ص۲۱۷.
- ↑ ﴿يَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِنَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ﴾ «نمایی از زندگانی این جهان را می‌شناسند و از جهان واپسین غافلند» سوره روم، آیه ۷.
- ↑ ﴿اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا وَفِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ﴾ «بدانید که زندگانی این جهان بازیچه و سرگرمی و زیور و نازشی است میان شما و افزون خواهی در دارایی‌ها و فرزندان است؛ چون بارانی که رستنی آن شگفتی کشتکاران را برانگیزد سپس خشک گردد و آن را زرد بینی، آن‌گاه ریز و خرد شود و در جهان واپسین، عذابی سخت و (نیز) آمرزش و خشنودی از سوی خداوند خواهد بود و زندگانی این جهان جز مایه فریب نیست» سوره حدید، آیه ۲۰.
- ↑ ﴿أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ﴾ «زیاده‌خواهی شما را سرگرم داشت» سوره تکاثر، آیه ۱.
- ↑ ﴿وَمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ﴾ «و اگر می‌دانستند زندگانی این جهان جز سرگرمی و بازیچه‌ای نیست و بی‌گمان زندگی سرای واپسین است که زندگی (راستین) است» سوره عنکبوت، آیه ۶۴.
- ↑ ﴿لِيُنْذِرَ مَنْ كَانَ حَيًّا وَيَحِقَّ الْقَوْلُ عَلَى الْكَافِرِينَ﴾ «تا هر که را زنده (دل) است بیم دهد و فرمان (عذاب) بر کافران تحقق یابد» سوره یس، آیه ۷۰.
- ↑ نیایش چهل‌و‌دوم.
- ↑ نیایش نوزدهم.
- ↑ نیایش پنجاه‌و‌دوم.
- ↑ نیایش چهلوهفتم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌پنجم.
- ↑ نیایش چهلوهفتم.
- ↑ نیایش بیست‌و‌پنجم.
- ↑ نیایش سی‌ودوم.
- ↑ نیایش بیستم.
- ↑ نیایش چهل‌ویکم.
- ↑ دعای چهلوهفتم.
- ↑ نیایش چهلوهفتم.
- ↑ نیایش یکم.
- ↑ نیایش‌های بیستم و چهل‌و‌دوم.
- ↑ نیایش هشتم.
- ↑ نیایش بیست‌ویکم.
- ↑ نیایش چهلوهفتم.
- ↑ دعای بیستم.
- ↑ الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین(ع)، نشر الهادی، قم، ۱۴۱۸؛ غررالحکم و دررالکم، عبدالواحد تمیمی آمدی، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، ۱۳۶۶؛ قرآن حکیم، ترجمه آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، دارالقرآن الکریم، قم، ۱۳۷۳؛ نهج‌البلاغه، محمد بن حسین سیدرضی، هجرت، قم، ۱۴۱۴.
- ↑ شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «زندگی»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۶۲.