ادبیات شیعی

ادبیات شیعی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ادبیات شیعی در قرآن - ادبیات شیعی در حدیث - ادبیات شیعی در کلام اسلامی - پرسش‌های مرتبط

ادبیات، به عنوان یک زبان براى انتقال فکر و دفاع از یک حقیقت یا نشر یک باور، در نگاه شیعه از صبغه و ویژگى تعهد و مکتبى بودن برخوردار است و شاعر و ادیب شیعى، آن را به عنوان سلاحى در دفاع از حق یا تبلیغ ایمان یا افشاى ظلم و برانگیختن مظلوم به‌کار مى‌برد. قالب‌هاى مختلفى که ادبیات شیعى دارد، به تناسب زمان و زمینه و موضوع، فرق مى‌کند.

مقدمه

• از آنجاکه تشیع، یک مرام و مکتب است، بخشى از ادبیات شیعى در مسیر احتجاج‌ها و مناظرات تجلّى مى‌کند و از آنجا که تشیع، پیروى امامان معصوم است و اسوه قرار دادن اهل بیت پیامبر و سرلوحۀ عمل خویش، بخشى از ادبیات شیعى نیز به ذکر مناقب و فضایل خاندان عصمت مى‌پردازد. و از آنجا که پس از رسول خدا (ص) به اهل بیت ستم‌هاى بسیار شده و صحنه‌هاى خونین مظلومیت آنان انکارناپذیر است، یکى از محورهاى این ادبیات نیز مرثیه‌ها و سوگ سروده‌ها و افشاى جنایات امویان و عباسیان و بیان وقایع عاشورا و شهادت‌هاى معصومین است. تهمت‌ها و افتراهایى که علیه شیعه همیشه وجود داشته، شاعران را به پاسخگویى واداشته است. پس بخشى از ادبیات شیعى هم ادبیات دفاعى و نفى افتراها و افشاى دروغ‌هاست. شاعران برجسته‌اى که در طول تاریخ به خطّ اهل بیت جلوه و تابندگى داده‌اند، ادبیات شیعى را ماندگار و درخشان ساخته و از نظر شکلى نیز بر غناى ادبیات افزوده‌اند. مضمون ادبیات شیعى، مضمونى اعتقادى، موضعى، ولایى و حاوى فضایل، مناقب، معجزات، مدایح و مراثى اهل بیت پیامبر و دفاع از حقیقت غدیر و خطّ امامت و ولایت است، هم برخوردار از سوز است، هم شور. گنجاندن مناقب این خاندان در اشعار، از تعهّدهاى شعرى شاعران شیعى است. ازاین‌رو شاهد تضمین آیات و روایات فراوانى در اینگونه اشعاریم که دربارۀ مقام و منزلت آل اللّه است و مدایح، مراثى، تعزیه‌ها و منقبت‌سرایى، بخش عمده‌اى از اشعار شیعى را تشکیل مى‌دهد. بخش دیگر، به خاطر فشارهاى بنى‌امیه و بنى عباس، روحى حماسى و ضد ظلم پیدا کرده است و درست گفته‌اند که: در حقیقت ادب شیعه، در لفظ و معنى پیرو کلام على (ع) و ائمه اطهار (ع) بوده و بر محور خونخواهى و انتقام از ستمکاران و انتظار بهبود و فرج و اطمینان از آیندۀ بهتر است... شاعران شیعه از این حربۀ قاطع (شعر) براى توجیه افکار عمومى و تبلیغ تشیع و تشویق شیعیان و نقد مخالفان و تحریکات سیاسى و خلق شعارهاى دلخواه، حدّاکثر استفاده را به عمل آورده و همواره با شعر خود، جنبش‌هاى قومى و انقلاب‌هاى مذهبى و سیاسى را رهبرى مى‌کردند. پس ادبیات شیعى، اشعارى هدفمند، مکتبى، آیینى و بیانگر اعتقادات سیاسى و ولایى با طرح مسأله خلافت اهل بیت و برترى آنان براى رهبرى و نقد غصب خلافت و پرداختن به معارف و مصائب و مناقب اهل بیت است. چنین ادبیاتى هنوز هم تداوم دارد و هرزمان به نوعى جوهر شیعى خود را بروز داده است.

جستارهای وابسته

• ادبیات
• ادبیات ضد شیعی
• ادبیات غدیر

منابع

• محدثی، جواد، فرهنگ غدیر