بحث:آیه تبلیغ

Page contents not supported in other languages.
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

آیه ۶۷ سوره مائده به "آیه تبلیغ"[۱] مشهور شده است: يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ[۲] عالمان شیعه و بسیاری از اهل سنت چنین باور دارند که این آیه، در حجة‌الوداع "هیجدهم ذی‌حجّه" در غدیر خم برای اعلام جانشینی حضرت علی(ع) از سوی پیامبر(ص) نازل شده است [۳]. پس از‌ آن‌که پیامبر(ص) از بیم توطئه منافقان بر‌ ضدّ‌اسلام، اعلام ولایت علی(ع) را به تأخیر‌ انداخت، فرشته وحی نازل شد و با نزول این آیه، بر ابلاغ ولایت علی به مردم تأکید کرد و حفاظت از گزند منافقان را به پیامبر(ص) وعده داد. پس‌ از نزول این آیه، پیامبر(ص) دستور توقّف مسلمانان در بیابان گرم و خشک غدیر خم را صادر‌کرد و در برابر انبوهی از جمعیّت که تعداد آنها را از هفتاد‌ هزار تا صد و بیست هزار گفته‌اند، فرمان الهی یعنی وصایت و جانشینی علی(ع) را به مردم ابلاغ کرد[۴].

مقدمه

شأن نزول آیه

مفسران شیعه و روایات اهل بیت(ع) و همچنین اندیشمندان اهل سنت معتقدند آیۀ تبلیغ دربارۀ امیرالمؤمنین(ع) نازل شده به نحوی که علامه امینی با نقل این واقعه و نزول آیه و خطبۀ پیامبر در غدیر و حوادث مربوط به آن از ۱۱۰ نفر از صحابه و ۸۴ نفر از تابعین و ۳۵۶ نفر از روات اهل سنت در طول چهارده قرن، واقعۀ غدیر و نزول آیه را مربوط به امام علی(ع) می‌‌داند[۱۱].[۱۲]

دلالت آیه

نخست: دلالت بر نصب امام

  1. آنچه تاریخ از تعالیم و آموزه های دینی پیامبر اسلام(ص) در آخرین ایام حیات شریفش ثبت و ضبط کرده است، امری مهم‌تر و اساسی‌تر از جریان غدیر خم یافت نمی‌‌شود. بر این اساس یا پیامبر(ص) - العیاذ بالله - ابلاغ امر مهم را ترک کرده یا آن همان پیام غدیر است، فرض اول با توجه به مقام والا و عصمت پیامبر(ص) معنا ندارد، افزون بر این‌که آیه به اکمال دین - که توضیح آن خواهد آمد - از ابلاغ پیام مهم آسمانی توسط پیامبر خبر می‌‌دهد. پس فرض دوم یعنی توصیه خداوند به پیامبر درباره امامت حضرت علی(ع) در روز غدیر تنها فرضیه موجود می‌‌باشد.
  2. این امر مهم و اساسی نمی‌‌تواند صرف توصیه به دوستی حضرت علی(ع) یا معرفی حضرت علی(ع) به عنوان صرف ناصر و یاور پیامبر(ص) باشد؛ چراکه بین آن دو و محتوای آیه که عدم ابلاغ آن به منزله ترک رسالت الهی معرفی شده، تناسب و سنخیت ندارد.
  3. صریح آیه شریفه فوق دلالت دارد که پیامبر(ص) از ابلاغ آیه خوف و واهمه داشت و گویا در ابلاغ آن نیز نوعی تأخیر داشت؛ پیام آیه چنان با اهمیت و خطیر و مسئله‌ساز برای گروهی بود که حضرت خطر و نوعی ناامنی برای دین یا جامعه اسلامی‌ را حس می‌‌کرد. روشن است که چنین پیامی‌‌ با صرف معرفی حضرت علی(ع) به عنوان یاور یا توصیه به دوستی حضرت تناسب و سنخیت نمی‌‌تواند داشته باشد و با این فرض برای خوف پیامبر(ص) نیز مجالی باقی نمی‌‌ماند، اما با تفسیر پیام آیه به امامت حضرت علی(ع) فرضیه های فوق عینیت پیدا می‌‌کنند. معنا ندارد در یک روز گرم پیامبر حدود یکصد هزار حج‌گزار را در یک بیابان سوزان نگه دارد و تنها به آنان توصیه کند که علی(ع) را دوست دارند یا حضرت یاری دهنده خود را در طول بیست و سه سال معرفی کند، چنان‌که اهل سنت چنین قرائتی از غدیر خم ارائه می‌‌دهند.
  4. از متن پیام غدیر که توسط پیامبر(ص) قرائت شد، می‌‌توان استدلال کرد که مسئله به امامت حضرت علی(ع) ناظر بود، آنجا که پیامبر(ص) از اولویت خودش بر مردم و تقدم خود بر نفوس مردم سخن می‌‌گوید: " ألست اولی...".
  5. اکثر عالمان اهل سنت نزول آیه فوق در جریان غدیر خم را پذیرفتند[۱۳].

مقدمه

  1. خداوند متعال در این‌باره اهتمام بسیاری داشته به حدی که اگر این موضوع ابلاغ نشود، گویا رسالت پیامبر ابلاغ نشده است و این امر، جز مسأله امامت و زعامت و جانشینی امیر المؤمنین(ع) نیست.
  2. از آیه به‌دست می‌آید که ابلاغ این امر، برای رسول خدا(ص) دشوار بوده است؛ زیرا می‌ترسیدند مردم از فرمان او سرپیچی کرده و با ایجاد اختلاف و تشتّت، زحمات ۲۳ساله او را به باد دهند؛ از این‌رو، این مطلب - با نگاه به تاریخ - جز ابلاغ ولایت امیر المؤمنین(ع) چیز دیگری نبوده است.
  3. روایات صحیح السند از شیعه و سنّی نیز، شأن نزول آیه "ابلاغ" را حضرت امیر مؤمنان(ع) می‌دانند[۲۸].

مقدمه

پانویس

  1. تتمة المراجعات، ص‌۵۴؛ نمونه، ج‌۵، ص‌۴.
  2. ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند؛ سوره مائده، آیه: ۶۷.
  3. اسباب‌النّزول، واحدی، ص ۱۶۵؛ الدّرالمنثور، ج ۳، ص ۱۱۷؛ شواهد التنزیل، ج ۱، ص ۲۵۰.
  4. خراسانی، علی، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱، ص۴۲۱.
  5. ربانی گلپایگانی، علی، امامت امام علی، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص ۴۵۰.
  6. سوره مائده آیه۶۷
  7. الغدیر، ج۱ ص ۱۴ تا ۱۵۸، در این زمینه نیز ر. ک: المراجعات، مراجعۀ ۱۲ و تعلیقۀ شمارۀ ۸۹ و ۶۲۷، «آیات الغدیر»، کورانی، ص ۱۷۰، «بحار الأنوار»، ج ۳۷ص ۱۰۸، «احقاق الحق»، ج ۶ ص ۳۴۷ و ج ۱۴ ص ۳۲، «فصلنامۀ طلوع»، شمارۀ ۸-۹ مقالۀ «بررسی دیدگاههای فریقین دربارۀ آیۀ تبلیغ»
  8. و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد؛ سوره مائده، آیه: ۶۷.
  9. سوره مائده آیه۳
  10. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۳.
  11. الغدیر، ج۱ ص ۱۴ تا ۱۵۸، در این زمینه نیز ر. ک: المراجعات، مراجعۀ ۱۲ و تعلیقۀ شمارۀ ۸۹ و ۶۲۷، «آیات الغدیر»، کورانی، ص ۱۷۰، «بحار الأنوار»، ج ۳۷ص ۱۰۸، «احقاق الحق»، ج ۶ ص ۳۴۷ و ج ۱۴ ص ۳۲، «فصلنامۀ طلوع»، شمارۀ ۸-۹ مقالۀ «بررسی دیدگاههای فریقین دربارۀ آیۀ تبلیغ».
  12. ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۳.
  13. قدردان قراملکی، محمد حسن، امامت، ص۲۱۳ - ۲۲۲.
  14. ر.ک: عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار، ج۹، ص۸۳؛ نفحات الأزهار فی خلاصة عبقات الانوار، ج۸، ص۱۹۳؛ الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۱، ص۴۲۳؛ نهج الحق و کشف الصدق، ص۱۷۳؛ احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۲، ص۴۹۵؛ دلائل الصدق لنهج الحق، ج۴، ص۳۱۴.
  15. «ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند» سوره مائده، آیه ۶۷.
  16. مفردات، ص۱۴۴.
  17. مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص: ۱۱۷.
  18. خصائص الوحی المبین، ص۵۳، به نقل از "ما نزل من القرآن فی علیّ"، ابونعیم اصفهانی.
  19. تاریخ مدینه دمشق، ج۳، ص۸۶.
  20. تاریخ نیشابور، ص۵۴، شماره ۱۰۳.
  21. الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج۲، ص۲۹۸.
  22. تفسیر حبری، ص۲۶۲.
  23. مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص: ۱۱۸-۱۱۹.
  24. «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.
  25. «ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد» سوره مائده، آیه ۶۷.
  26. کافی، ج۱، ص۲۹۰، ح۵.
  27. مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص: ۱۱۹.
  28. مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص: ۱۲۰.
  29. مسند احمد حنبل، ج۵، ص۱۸۱؛ صحیح ترمذی، ج۵، ص۳۲۸.
  30. «امروز کافران از دین شما نومید شدند پس، از ایشان مهراسید و از من بهراسید! امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم» سوره مائده، آیه ۳.
  31. محمدی، رضا، امام‌شناسی، ص:۲۴-۲۶.