بحث:مذهب جعفری اثناعشری

Page contents not supported in other languages.
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

نویسنده: آقای یوسفی

مقدمه

مقدمه

  • به شیعیان و پیروان اهل بیت(ع) که به امامت بلافصل امیر المؤمنین(ع) عقیده دارند و امامت را منصب الهی می‌شمارند که با نصب الهی و نص خدا و رسول تعیین می‌شود امامیّه گفته می‌شود. شیخ مفید گوید: امامیه معتقد به وجوب امامت و عصمت و نصّ‌اند و از آن جهت به این نام خوانده می‌شوند که به همه این اصول معتقدند و هرکه همۀ اینها را معتقد باشد، امامی است.[۲۰] مبنای این عقیده، آیات قرآن و احادیث رسول است و در امام، شرایطی همچون عصمت، نص، اعلم و افضل بودن و... قائلند و امامت را در فرزندان علی(ع) می‌دانند و به امام غایب منتظر عقیده دارند. چون محور این بر عقیده به انتصابی بودن امام از سوی خدا و رسول است، نه انتخاب مردم و امامت را با نصّ خاص می‌دانند نه رأی دیگران، به پیروان این اعتقاد امامیّه گفته‌اند. دهخدا می‌نویسد: امامیه، نام عموم فرقه‌هایی که به نصّ جلی، علی بن ابی طالب(ع) را جانشین پیغمبر اسلام(ص) می‌دانند و معتقدند که امامت در فرزندان علی باقی است و دنیا هیچ‌گاه از امام خالی نیست و منتظرند که یکی از علویان در آخر الزمان ظهور و خروج کند و دنیا را پر از عدل‌وداد و قسط کند. در مقابل اینان، اهل سنت و جماعت پس از پیغمبر، امر خلافت را به شورای مسلمانان و تصویب آنان منوط می‌دانند.[۲۱] البته در امامیه نیز مثل مذاهب دیگر اسلام، فرقه‌های مختلفی وجود دارد که کامل‌ترین آنان "امامیۀ اثنی عشریه" است.[۲۲]

امامیه در منابع امامیه

امامیه در منابع اهل سنت

مذهب جعفری نام مذهب شیعه، پیروان امام جعفر صادق(ع)، منسوب به امام جعفر صادق(ع)، در روزگار آن حضرت، چون اندیشه‌ها، آراء و مذاهب مختلف وجود داشت و گروهی از مردم از دیدگاه و فتواهای علما و پیشوایان مذهبی دیگر پیروی می‌کردند، کسانی که در فقه و عقاید و اخلاق و آداب از امام صادق(ع) تبعیت می‌کردند به نام "جعفری" شناخته می‌شدند. از آن پس، عنوانی شد برای شیعیان اهل بیت(ع). تعابیری همچون فقه جعفری، مذهب جعفری و مکتب جعفری به همین مناسبت به کار می‌رود.[۳۹].

مقدمه

امامیه در نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه

امامیه برگرفته از “امام” و چنان‌که گفته شد، به معنای پیشوا می‌باشد که “یاء” آخر آن، یاء نسبت است و چون صفت فرقه است، به صورت مؤنث به کار می‌رود، بنابراین منظور از آن، “مکتب امامیه” می‌باشد. برخی، اصطلاح امامیه را بر شیعیان دوازده امامی اطلاق کرده، برخی نیز امامیه را اعم از آن دانسته‌اند. مثلاً ابوالحسن مسعودی می‌گوید: “امام حسن عسکری... پدر مهدی منتظر و امام دوازدهم، قطعیّه از فِرَق امامیه است که اکثریت شیعه هستند”[۴۳]. شهرستانی نیز “اثناعشری” را فرقه‌ای از فرقه‌های امامیه دانسته، معتقد است که اثناعشری، گروهی از امامیه هستند که بعد از رحلت امام کاظم(ع) به امامت حضرت رضا، امام هادی، امام عسکری و حضرت مهدی(ع) معتقد شده‌اند. وی “امامیه” را کسانی می‌داند که به امامان تعیین شده از سوی پیامبر(ص) معتقدند و از زمان امام محمد باقر(ع) به بعد، مطرح شده، و شامل فرقه‌های مختلف از جمله “اثناعشری” می‌شود[۴۴]. چنان‌که اشاره شد، برخی نیز امامیه را همان معتقدان به دوازده امام پس از نبی اکرم(ص) (اثناعشری) دانسته‌اند: شیخ مفید در بیان تفاوت میان امامیه و فرقه‌های دیگر بر این باور است که امامیه کسانی هستند که به وجود امام در هر زمانی معتقدند. ایشان نص آشکار، عصمت و کمال را برای امام لازم می‌دانند و بر این مطلب، اعتقاد به اجماع دارند که امامان بعد از نبی اکرم(ص) دوازده نفرند و مقام امامت به علی بن ابی‌طالب، امام حسن، امام حسین و فرزندان امام حسین(ع) اختصاص دارد[۴۵].

عمادالدین طبری، امامان دوازده‌گانه مورد نظر امامیه را از امیرمؤمنان(ع) تا حضرت مهدی(ع) یک به یک نام برده، قائلان به امامت ایشان را شیعه، امامیه و اثناعشری خوانده است[۴۶]. به هر حال، بسیاری از نویسندگان، عنوان امامیه را به خصوص پس از عصر امامان شیعی، به همان معنای فرقه “اثناعشری” دانسته‌اند[۴۷]. در کتاب فرهنگ شیعه آمده است: امامیّه در گذشته نام عمومی مذاهبی بوده است که به امامت و خلافت بلافصل حضرت علی بن ابی‌طالب(ع) و امامت فرزندانش معتقد بوده‌اند؛ اما امروزه بر یک مذهب اطلاق می‌شود که آن را مذهب جعفری با اثناعشری نیز گویند.... امامیه معتقد است که حضرت علی(ع) و یازده تن از نسل او (تا حضرت مهدی(ع)) به نص پیامبر(ص) و نصب الهی، امام و پیشوای مسلمانان‌اند. حضرت مهدی(ع) واپسین امام، در آخرالزّمان ظهور می‌کند و جهان را به عدل و داد راه می‌نماید[۴۸][۴۹].

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:  

  1. «الْأَئِمَّةُ مِنْ بَعْدِی اثْنَا عَشَرَ...». بحارالأنوار، ج۳۶، ص۲۲۶.
  2. محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۱۹.
  3. درباره نقش علمی و ویژگی‌های مکتب فقهی و کلامی فقهی و تربیتی امام صادق(ع) ر.ک: «الإمام الصادق والمذاهب الأربعه» اسد حیدر، «الإمام الصادق» محمد ابوزهره، «عقیدة الشیعة فی الإمام الصادق» حسین یوسف مکّی، «الإمام الصادق» عبدالحلیم جندی و...
  4. «هَذَا جَعْفَرِيٌّ فَيَسُرُّنِي ذَلِكَ وَ يَدْخُلُ عَلَيَّ مِنْهُ السُّرُورُ وَ قِيلَ هَذَا أَدَبُ جَعْفَرٍ وَ إِذَا كَانَ عَلَى غَيْرِ ذَلِكَ دَخَلَ عَلَيَّ بَلَاؤُهُ وَ عَارُهُ وَ قِيلَ هَذَا أَدَبُ جَعْفَر»؛ اصول کافی، ج ۲ ص ۶۳۱ ح ۵
  5. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۳۶.
  6. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۵۹.
  7. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۶.
  8. معارف و معاریف، ج ۲، ص ۴۰۸.
  9. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۷۲
  10. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۶.
  11. محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۱۷۸(باب ان الارض لا تخلو من حجة
  12. وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِن ذُرِّيَّتِي قَالَ لاَ يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ و (یاد کن) آنگاه را که پروردگار ابراهیم، او را با کلماتی آزمود و او آنها را به انجام رسانید؛ فرمود: من تو را پیشوای مردم می‌گمارم. (ابراهیم) گفت: و از فرزندانم (چه کس را)؟ فرمود: پیمان من به ستمکاران نمی‌رسد؛ سوره بقره، آیه: ۱۲۴.
  13. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۶.
  14. ر. ک: محمد جواد مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ص ۲۴
  15. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۶.
  16. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۰۰.
  17. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۷۲.
  18. شهرستانی، الملل و النحل، ج ۱، ص ۱۷۹
  19. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۷۲.
  20. بحار الانوار، ج ۳۷ ص ۱
  21. لغت‌نامه، ج ۲ واژۀ امامیّه
  22. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۰۰.
  23. عکبری بغدادی، محمد‌ بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، ص۳۵.
  24. طباطبایی، سید محمد حسین، شیعه در اسلام، ص۲۸.
  25. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۹.
  26. حسن بن موسی نوبختی، فرق الشیعة، تمام کتاب.
  27. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۹۳.
  28. اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، ص۱۶-۷۰؛ درباره قطعیه، ر.ک: همان، ص۱۷.
  29. على بن احمد بن حزم اندلسی، الفصل فی الملل، ج۳، ص۱۱۴.
  30. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۴۶-۱۹۰؛ بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، ص۶۰.
  31. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۸۹- ۱۹۲.
  32. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۴۶-۱۹۰؛ بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، ص۱۹۳ - ۲۰۲.
  33. عکبری بغدادی، محمد‌ بن محمد بن نعمان، الفصول المختارة، ص ۳۲۱.
  34. بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق.
  35. ر.ک: احمد امین، ضحى الاسلام، ج۳، ص۲۱۲).
  36. عکبری بغدادی، محمد‌ بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، ص۴۱.
  37. گفتنی است امامیه اعتقادات لازم دیگری - مانند لزوم نص و عصمت امام - نیز دارد
  38. ر.ک: فاریاب، محمد حسین، بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت.
  39. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۳۶.
  40. درباره نقش علمی و ویژگی‌های مکتب فقهی و کلامی فقهی و تربیتی امام صادق(ع) ر.ک: «الإمام الصادق والمذاهب الأربعه» اسد حیدر، «الإمام الصادق» محمد ابوزهره، «عقیدة الشیعة فی الإمام الصادق» حسین یوسف مکّی، «الإمام الصادق» عبدالحلیم جندی و...
  41. «قِيلَ هَذَا جَعْفَرِيٌّ فَيَسُرُّنِي ذَلِكَ وَ يَدْخُلُ عَلَيَّ مِنْهُ السُّرُورُ وَ قِيلَ هَذَا أَدَبُ جَعْفَرٍ وَ إِذَا كَانَ عَلَى غَيْرِ ذَلِكَ دَخَلَ عَلَيَّ بَلَاؤُهُ وَ عَارُهُ وَ قِيلَ هَذَا أَدَبُ جَعْفَرٍ »؛ اصول کافی، ج ۲ ص ۶۳۱ ح ۵
  42. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۳۶.
  43. ابوالحسن مسعودی، مروج الذهب، ج۴، ص۱۱۲.
  44. محمد بن عبدالکریم شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۱۹۸-۱۹۹؛ همچنین ر.ک: عبدالرزاق لاهیجی، گوهر مراد، ص۵۸۴.
  45. محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، اوائل المقالات، ص۳۸.
  46. عمادالدین طبری، کامل بهائی، ص۱۷-۱۸.
  47. عبدالرحمان بن محمد ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ج۱، ص۲۵۲؛ محمدحسین آل کاشف الغطاء، اصل الشیعه و اصولها، ص۷۰.
  48. پژوهشکده تحقیقات اسلامی، فرهنگ شیعه، ص۱۳۰.
  49. حسینی، سید احمد، نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه، ص ۴۸.