تحلیل انتقادی شبهه ورود اخبار غیبی در نهج البلاغه با تأکید بر علم امام (پایاننامه)
تحلیل انتقادی شبهه ورود اخبار غیبی در نهج البلاغه با تأکید بر علم امام(ع) | |
---|---|
زبان | فارسی |
پژوهشگر | آتنا بهادری (ایران) |
استاد راهنما | مجید معارف و نصرت نیلساز (ایران) |
موضوع | علم، علم غیب، نهج البلاغه |
مذهب | شیعه |
سال دفاع | ۱۳۹۲ |
وابسته به | دانشگاه تربیت مدرس |
وبگاه معرف | پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایران داک) |
تحلیل انتقادی شبهه ورود اخبار غیبی در نهج البلاغه با تأکید بر علم امام(ع) پایاننامهای است که به موضوع اخبار از غیب امام علی(ع) میپردازد. این پایاننامه توسط خانم آتنا بهادری نگاشته و در دانشکده علوم انسانی وابسته به دانشگاه تربیت مدرس دفاع شده است. استاد راهنمای این پایاننامه آقایان مجید معارف و نصرت نیلساز و استاد مشاور آن آقای کاوس روحی برندق است. [۱]
چکیده پایاننامه
- پژوهشگر این پایاننامه در ابتدای چکیده خود میگوید: «بر اساس منابع موجود پیشینه تشکیک در نهج البلاغه به قرن ششم هجری برمیگردد. این تشکیکها اقسام اسنادی، اسلوبی و محتوایی دارد. ورود اخبار غیبی در نهجالبلاغه مربوط به مورد اخیر است. پیشگوییهای دقیق حضرت علی(ع)از آینده در همان عصر نیز باعث تردیدهایی در ذهن مخاطبان از آگاهی آن حضرت(ع) به علم غیب میشد. علمی که به تصریح برخی از آیات منحصر به خداوند است. در قرون بعد شارحان به شناسایی اخباری از این دست و آوردن نمونههایی فراتر از نهج البلاغه و اثبات وقوع آنها بر اساس منابع تاریخی اهتمام ورزیدند. در دوره معاصر برخی از پژوهشگران اهلتسنن فراتر از پیشگویی وقایع آینده، تبیین معارف توحیدی، توصیف دقیق عالم مجرّدات و برخی از حیوانات و حشرات را مستلزم آگاهی از غیب دانستهاند و به همین سبب در اصالت نهج البلاغه تردید کردهاند».
- در این رساله آمده است: «در پژوهش حاضر پس از شناسایی مواردی که ممکن است به نحوی با این شبهه مرتبط باشد، با دو راهکار به آنها پاسخ داده میشود. راهکار نقضی با ارائه نمونههایی از علم غیب پیامبر(ص) محال بودن این علم را برای بشر نقض میکند. راهکار حلی هفت رویکرد دارد. رویکرد قرآنی، علم غیب برخی از رسولان را ثابت میکند. رویکرد روایی به علم امیرمؤمنان(ع)و تعلیم خاص او از پیامبر(ص) توجه دارد. رویکرد عقلی- فلسفی و رویکرد عرفانی امکان آگاهی افرادی با نفوس پاک و صفای روح را از برخی امور غیبی اثبات میکند. رویکرد تاریخی پیشگوییهای حضرت علی(ع)را با گزارش مورخان و وقایعنگاران فریقین با آثاری قبل از تدوین نهج البلاغه و حتی تولد سید رضی نشان میدهد؛ رویکرد ادبی با توجه به اذعان عالمان سنی بر صدور بخشهایی از نهج البلاغه از حضرت علی(ع)، دیگر قسمتهای این کتاب از جمله مغیبات را دارای سبک بیان و اسلوب واحد با آن بخشها میداند. در نهایت رویکرد کلامی به سؤالات پدید آمده نزد برخی از شیعیان پاسخ میدهد و به تبیین گستره علم امام افزون بر تعلیم پیامبر(ص) میپردازد که از منابع علم مکتوب و غیر مکتوب بهرهمند است».
- پژوهشگر این پایاننامه میافزاید: «هدف علی بن ابی طالب(ع)از بیان اخبار غیبی متنوع است، نظیر تبیین معارف توحیدی، اثبات حقانیت خویش و گمراهی دشمنان با استوارسازی یاران و هدایت دشمنان غیر معاند»[۱].
فهرست پایاننامه
فصل اول: کلیات و مفاهیم
- کلیات؛
- ضرورت و اهمیت تحقیق؛
- اهداف تحقیق؛
- پیشینه تحقیق؛
- شرح نهج البلاغه؛
- آثار پیرامون شخصیت و فضایل حضرت علی(ع)؛
- سؤالات اصلی تحقیق؛
- فرضیه های تحقیق؛
- روش تحقیق؛
- مفاهیم؛
- غیب؛
- غیب در لغت و اصطلاح؛
- کاربرد واژه غیب و مشتقات آن در قرآن کریم؛
- امام؛
- امام در لغت؛
- دیدگاه مفسران درباره امام و ویژگیهای او؛
- دیدگاه متکلمان درباره امام؛
- تفاوت متکلّمان شیعه و سنی در تعریف امام؛
- علی بن ابی طالب(ع) نخستین جانشینِ آخرین پیامبر(ص)؛
- نهج البلاغه؛
- سید رضی گردآورندۀ نهج البلاغه؛
- شبهات وارد بر نهج البلاغه؛
- شبهات اسنادی؛
- شبهات اسلوبی؛
- شبهات محتوایی؛
- پاسخ اجمالی به شبهات نهج البلاغه؛
فصل دوم: اخبار غیبی در نهج البلاغه؛ دستهبندی و چالشها
- دستهبندی سخن از غیب در نهج البلاغه؛
- اخبار امیرمؤمنان(ع) به آگاهی از غیب؛
- اعلان آگاهی از غیب پس از رحلت پیامبر(ص)؛
- اعلان آگاهی از غیب در جنگ جمل؛
- اعلان آگاهی از غیب در جنگ نهروان؛
- تصریح امیرمؤمنان(ع) به عدم آگاهی از پنهانیهای هستی؛
- گواهی امیرمؤمنان(ع) به دریافت اخبار غیبی از پیامبر(ص)؛
- مصادیق اخبار غیبی در نهج البلاغه؛
- اخبار از حقایق هستی؛
- شناخت مافوق بشری از خداوند؛
- شناخت ویژگیها و وظایف فرشتگان؛
- شنیدن صدای شیطان؛
- شگفتیهای علوم؛
- علم فیزیک؛
- علم زیستشناسی؛
- علم زمینشناسی؛
- إخبار از ضمایر و حالات درونی افراد؛
- دشمن خانگی عثمان؛
- حسادت قریش به بنیهاشم؛
- اذعان خلیفه اول به برتری حضرت علی(ع) برای خلافت؛
- إخبار از آغاز آفرینش هستی؛
- آفرینش زمین؛
- آفرینش پدیدههای جوّی؛
- آفرینش انسان؛
- إخبار از سرنوشت امّت اسلام؛
- وقایع مقارن با حکومت حضرت علی(ع)؛
- سرنوشت امّت پس از امیرمؤمنان(ع) تا قیام آخرین منجی؛
- فتنههایی از امّت اسلام بدون شواهد تخمین زمانی؛
- فتنههایی از امّت اسلام همراه با شواهد تخمین زمانی؛
- ظهور منجی آخرالزمان؛
- إخبار از عالم آخرت؛
- إخبار از سکرات موت؛
- إخبار از عالم قبر؛
- إخبار از عالم قیامت؛
- چالشها در انواع اخبار غیبی نهج البلاغه؛
- مباحث معرفتی غیر معمول درباره خداوند؛
- بیان اوصاف دقیق فرشتگان؛
- شنیدن صدای شیطان؛
- وصف غیر معمول حیوانات و حشرات؛
- پیشگویی از آینده؛
فصل سوم: راهکارهای برون رفت از شبهۀ ورود اخبار غیبی در نهج البلاغه
- محورهای تشکیک بر اخبار غیبی نهج البلاغه؛
- ادّعای انحصار علم غیب به خداوند؛
- راهکار حلّی بر محور اول تردیدها با رویکرد قرآنی؛
- ذاتی و مستقل بودن علم غیب خداوند؛
- شمول و جامعیت علم غیب خداوند؛
- علم خداوند به «مفاتح غیب»؛
- مفهوم «مفاتح غیب»؛
- مفهوم «کتاب مبین»؛
- داوری درباره رویکرد سوم؛
- راهکارنقضی بر محور اول تردیدها؛
- ادّعای عدم امکان آگاهی از غیب برای حضرت علی(ع)؛
- راهکار حلّی بر محور دوم تردیدها با رویکرد روایی؛
- راهکار حلّی بر محور دوم تردیدها با رویکرد عقلی – فلسفی؛
- راهکار حلّی بر محور دوم تردیدها با رویکرد عرفانی؛
- جایگاه انسان در هستی شناسی عرفانی؛
- خلافت انسان کامل؛
- شئون انسان کامل؛
- راهکار حلّی بر محور دوم تردیدها با رویکرد کلامی؛
- منظور از علم امام(ع)؛
- منابع علم امام(ع)؛
- علم مکتوب؛
- علم غیرمکتوب؛
- گستره علم امام(ع)؛
- علم به قرآن کریم؛
- علم به همه دانستههای پیامبران الهی(ع)؛
- علم به انواع غیبها؛
- ادّعای شمول نهج البلاغه بر علوم اعصار بعد؛
- اهمیت و جایگاه توحید در اسلام؛
- جایگاه حضرت علی(ع) در تفسیر آیات و تبیین معارف توحیدی؛
- راهکار حلّی بر محور سوم تردیدها با رویکرد قرآنی – تحلیلی؛
- ادّعای جعل اخبار غیبی نهج البلاغه از سوی شیعیان؛
- راهکار نقضی بر محور تردیدها؛
- راهکار حلّی بر محور سوم تردیدها با رویکرد تاریخی؛
- راهکار حلّی بر محور سوم تردیدها با رویکرد ادبی؛
- نتیجه گیری؛
فصل چهارم: اهداف حضرت علی(ع) از ذکر اخبار غیبی
- اثبات حقانیت خویش و ناحقّ بودن دشمنان؛
- اثبات حقانیت خویش و بطلان دشمنان به جهت استوارسازی یاران؛
- استوار سازی یاران در جنگ جمل؛
- استوار سازی یاران در جنگ صفّین؛
- استوار سازی یاران در جنگ نهروان؛
- اثبات حقانیت خویش و بطلان دشمنان به جهت هدایت دشمنان؛
- هدایت دشمنان پس از ماجرای سقیفه؛
- هدایت دشمنان در جنگ جمل؛
- هدایت دشمنان در جنگ صفّین؛
- هدایت دشمنان در جنگ نهروان؛
- تبیین معارف توحیدی و کمک به فهم بیشتر قرآن؛
فصل پنجم: نتایج و پیشنهادات
- نتایج؛
- پیشنهادها؛
- فهرست منابع و مآخذ؛
- فهرست مقالات و پایاننامهها؛
دربارهٔ پدیدآورندگان
-
کاوس روحی برندق (استاد مشاور)
-
مجید معارف (استاد راهنما)
-
نصرت نیلساز (استاد راهنما)
-
آتنا بهادری (پژوهشگر)
- پژوهشگر این پایاننامه دکتر آتنا بهادری، تحصیلات دانشگاهی خود را در مقطع دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس تهران به اتمام رساند. آموزشیار دروس الکترونیکی دانشکده مجازی دانشگاه قرآن و حدیث و پژوهشگر گروه معارف شبکه دو سیما از جمله فعالیتهای وی است. او علاوه بر تدریس در حوزههای علمیه به تدریس در دانشگاهها مشغول است و تاکنون چندین جلد کتاب و مقاله به رشته تحریر درآورده است. «نگرش تطبیقی بر خصیصه صبر از نظر اسلام و روانشناسی»، «قرآن و زن»، «تفسیر نبوی»، «سواطع الإلهام»، «فترت وحی یا طبیعت وحی؟» و «نقد شبهه تعارض آیات علم غیب در قرآن» برخی از این آثار است.[۲]
- استاد راهنمای این پایاننامه دکتر مجید معارف (متولد ۱۳۳۲ش، شیراز)، مدرک دکترای خود را در رشته علوم قرآن و حدیث از دانشگاه تربیت مدرس تهران اخذ نمود. همکار بنیاد دائرةالمعارف، معاون پژوهشی دانشکده الهیات دانشگاه تهران، سردبیر مجله پژوهش دینی از جمله فعالیتهای وی است. او علاوه بر تدریس در دانشگاهها به راهنمایی و مشاوره پایاننامههای دانشجویان نیز مشغول است و تاکنون چندین جلد کتاب و مقاله به رشته تحریر درآورده است. «پایههای مرجعیت دینی در آیات و روایات»، «نقد شبهه تعارض آیات علم غیب در قرآن»، «وحی و رسالت نبوی»، «پرسش و پاسخهایی در شناخت تاریخ علوم قرآن»، «مباحثی در تاریخ و علوم قرآن» برخی از این آثار است[۳].
- استاد راهنمای این پایاننامه دکتر نصرت نیلساز. داور مجلات تحقیقات علوم قرآن و حدیث، مطالعات اسلامی دانشگاه مشهد، کتاب زنان، داور کنفرانسهای مرکز مطالعات فرهنگ و اندیشه دینی جشنواره فارابی، همایش بانوان اسوه، حضرت زهرا(س)، مرکز مطالعات فرهنگ و اندیشه دینی دانشگاه تربیت مدرس.[۴]
- استاد مشاور این پایاننامه حجت الاسلام و المسلمین دکتر کاوس روحی برندق (متولد ۱۳۴۶ش)، تحصیلات حوزوی خود را نزد اساتیدی همچون حضرات آیات: محمد فاضل لنکرانی، میرزا جواد تبریزی، محمد تقی بهجت فومنی فرا گرفت. عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث و عضو هیئت تحریریه مجله مطالعات ترجمه قرآن و حدیث و مدیر مسئول مجله پژوهشنامه علم دینی و مدیر مسئول مجلهتفسیر القرآن بالقرآن از جمله فعالیتهای وی است. او علاوه بر تدریس در حوزههای علمیه به تدریس در دانشگاهها نیز مشغول است و تاکنون چندین جلد کتاب و مقاله به رشته تحریر درآورده است. «پرتو عشق»، «تفسیر واژگان قرآن کریم»، «ترجمه اقبال الاعمال»، «نقد شبهه تعارض آیات علم غیب در قرآن» و «ویژگیها و مصداق روحالقدس در قرآن و حدیث» برخی از این آثار است.[۵]
استخراج مقاله از پایاننامه
چاپ پایاننامه به صورت کتاب
در این باره، اطلاعاتی در دست نیست.