موصل

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

مقدمه

«موصل» شهری است مشهور و بزرگ، از قواعد بلاد اسلام که در عظمت و کثرت خلق کم نظیر است[۱]. این شهر را «باب العراق» گفته‌اند[۲] و ضمن برشمردن آن در اقلیم چهارم، فاصله این شهر تا بغداد را ۷۴ فرسخ دانسته‌اند[۳]. در وجه تسمیه این مکان به این نام، اقوال متعددی مطرح شده است. بعضی را اعتقاد بر این است که موصل را از آن جهت موصل گفته‌اند که جزیره و عراق را به هم وصل کرده است[۴]، برخی نیز دلایل دیگری از جمله «وصل دجله و فرات به هم»[۵] و بعضی دیگر «وصل سنجار و الحدیثه به یکدیگر»[۶] را علت نامگذاری این شهر به موصل عنوان کرده‌اند. این شهر قدیمی، در کنار دجله واقع بوده و در جانب شرقی آن، نینوی قرار دارد[۷].

از اماکن مشهور و به‌نام موصل قبر جرجیس نبی(ع) است که وسط این شهر واقع است[۸]. این شهر در ایام حکومت مروان بن محمد بن مروان معروف به مروان حمار ـ آخرین پادشاه اموی ـ به سرعت ترقی و عظمت یافت[۹]. موصل دارای نواحی متعددی است که بکری(م. ۴۸۷) ۱۲ کوره[۱۰] و حموی (م. ۶۲۶) در کتاب خود به نام ۱۷ مورد از این نواحی[۱۱] که الطبرهان، السنّ، الحدیثه، المرج، جهینه، نینوی، باجرمی و... از جمله آن است، اشاره کرده‌اند[۱۲].

امروزه موصل شهری بزرگ در شمال عراق است که در کرانه غربی رود فرات و قبل از پیوستن این رود به زاب علیا قرار دارد. روبروی این شهر و در ساحل شرقی رود، خرابه‌های شهر نینوا و در شمال غربی آن تلعفر قرار دارد و جاده بغداد به قامشلی (در سوریه) از کنار آن می‌‌گذرد. موصل بزرگترین شهر شمالی عراق با باغ‌ها و آبادی‌های خوب و مدارس و تجارت است[۱۳].

حاکمان موصل

  1. سعد بن مسعود ثقفی: نام او سعد یا سعید[۱۴] بن مسعود انصاری ثقفی است. از اصحاب و انصار رسول خدا (ص) و یاران مخلص امیر المؤمنین (ع) به شمار می‌آمد[۱۵]. طبق نقل نصر بن مزاحم، حضرت علی (ع) او را قبل از آنکه بر مدائن منصوب کند بر استان زوابی (موصل)[۱۶] گمارد[۱۷].[۱۸]
  2. معقل بن قیس ریاحی: معقل بن قیس از رجال برجسته و از جنگجویان پیروزمند و سخنوران نام‌آور کوفه بود. معقل بن قیس پس از قتل عثمان خلیفه سوم در زمره شیعیان و پیروان راستین امیرالمؤمنین (ع) قرار گرفت و در جنگ جمل، صفین و نهروان در رکاب آن حضرت شرکت نمود. صاحب تاریخ موصل می‌نویسد: وقتی امام علی بن ابی طالب(ع) به خلافت رسید معقل بن قیس ریاحی را بر موصل گمارد. وی برای آماده ساختن مردم شهرهای جزیره و در کوچ دادن قبایل، از کوفه و بصره به موصل تلاش کرد[۱۹].[۲۰]
  3. عبدالرحمان خثعمی: در تاریخ موصل آمده امام علی(ع) عبدالرحمان خثعمی را در سال ۳۹ بر موصل ولایت داد. اما تغلبیّون با او مخالفت کردند و قبل از ورود به موصل، او را کُشتند[۲۱].[۲۲]

منابع

پانویس

  1. یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳.
  2. یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳.
  3. یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۴.
  4. یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳.
  5. ر.ک. بکری، معجم ما استعجم، ج۴، ص۱۲۷۸؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳.
  6. ر.ک. یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳.
  7. یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳.
  8. یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳.
  9. یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳.
  10. بکری، معجم ما استعجم، ج۴، ص۱۲۷۸.
  11. یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳-۲۲۴.
  12. یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳-۲۲۴. نیز ر.ک. بکری، معجم ما استعجم، ج۴، ص۱۲۷۸.
  13. بلادی، عاتق بن غيث، معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة ص۳۰۵.
  14. شیخ طوسی در رجال، ص۴۴، ش۲۳. او را در زمره اصحاب امام علی (ع) ثبت کرده است. و ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۷ حاکم مدائن را «سعد بن مسعود» و در ص۴۲ «سعید بن مسعود» ثبت کرده است.
  15. اسد الغابه، ج۲، ص۲۹۴ و اعیان الشیعه، ج۷، ص۲۳۰.
  16. در توضیح «استان زوابی» در حاشیه وقعة صفین، ص۱۱ چنین آمده است: در عراق چهار نهر بوده است: دو نهر بالای بغداد و در نهر پایین آنکه به هر کدام زاب گویند، و به هر یک از این نهرها، زابی هم اطلاق شده که جمع آن «ازوابی» است.
  17. وقعة صفین، ص۱۱.
  18. ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۱، ص۶۲۱؛ روحانی، سید حمید، مقاله «سعید بن مسعود الثقفی»، اصحاب امام حسن مجتبی، ص۳۵۹-۳۶۲؛ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۳۴۳-۳۴۵.
  19. تاریخ الموصل، ج۱، ص۳۰.
  20. ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۳۴۶.
  21. تاریخ الموصل، ج۱، ص۳۰.
  22. ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۳۴۶-۳۴۷.