ناکثین: تفاوت میان نسخه‌ها

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-\n\n\n +\n\n))
(۱۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{امامت}}
{{مدخل مرتبط
<div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
| موضوع مرتبط = ناکثین
<div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[ناکثین در قرآن]] - [[ناکثین در حدیث]] - [[ناکثین در نهج البلاغه]] - [[ناکثین در تاریخ اسلامی]] - [[ناکثین در فقه سیاسی]]</div>
| عنوان مدخل = ناکثین
<div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[ناکثین (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
| مداخل مرتبط = [[ناکثین در قرآن]] - [[ناکثین در حدیث]] - [[ناکثین در نهج البلاغه]] - [[ناکثین در تاریخ اسلامی]] - [[ناکثین در فقه سیاسی]]
| پرسش مرتبط  =  
}}


==مقدمه==
== مقدمه ==
* ناکثین به معنای [[پیمان‌شکنان]]. کسانی که با [[علی]]{{ع}} [[بیعت]] کردند، سپس بیعت و [[پیمان]] را شکسته، با آن [[امام علی|حضرت]] جنگیدند. [[طلحه]] و [[زبیر]] به سرکردگی [[عایشه]] و جمعی دیگر از [[مردم بصره]]، به بهانۀ [[خونخواهی عثمان]]، فتنه‌ای را به [[راه]] انداختند و [[جنگ جمل]] را پیش آوردند. <ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۵۶۵.</ref>.
* ناکثین به معنای [[پیمان‌شکنان]]. کسانی که با [[علی]] {{ع}} [[بیعت]] کردند، سپس بیعت و [[پیمان]] را شکسته، با آن [[امام علی|حضرت]] جنگیدند. [[طلحه]] و [[زبیر]] به سرکردگی [[عایشه]] و جمعی دیگر از [[مردم بصره]]، به بهانۀ [[خونخواهی عثمان]]، فتنه‌ای را به [[راه]] انداختند و [[جنگ جمل]] را پیش آوردند. <ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۵۶۵.</ref>.
* [[پیامبر خدا]]{{صل}} این واقعه را به علی{{ع}} فرموده و از حوادث بعدی خبر داده بود. [[امیر المؤمنین]] می‌فرمود: "من مأمورم که با ناکثین و [[قاسطین]] و [[مارقین]] بجنگم"<ref>{{متن حدیث| أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاكِثِينَ وَ الْقَاسِطِينَ وَ الْمَارِقِينَ }}</ref>. طلحه و زبیر که عضو شورای [[تعیین]] خلیفۀ پس از [[عمر]] بودند، خودشان [[طمع]] در [[ریاست]] و [[خلافت]] داشتند، ازاین‌رو [[تمایل]] به [[خلافت علی]]{{ع}} پس از [[قتل عثمان]] نداشتند. وقتی [[مردم]] با [[حضرت علی]]{{ع}} بیعت کردند، آن دو نیز جزو [[بیعت‌کنندگان]] بودند، امّا علی{{ع}}، [[خوشبین]] نبود و آیندۀ [[بیعت‌شکنی]] آنان را به وضوح می‌دید. یکی از نویسندگان، عوامل عمدۀ [[پیمان‌شکنی]] و [[فتنه‌انگیزی]] آنان و بروز جنگ جمل را چنین برمی‌شمارد:
* [[پیامبر خدا]] {{صل}} این واقعه را به علی {{ع}} فرموده و از حوادث بعدی خبر داده بود. [[امیر المؤمنین]] می‌فرمود: "من مأمورم که با ناکثین و [[قاسطین]] و [[مارقین]] بجنگم"<ref>{{متن حدیث| أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاكِثِينَ وَ الْقَاسِطِينَ وَ الْمَارِقِينَ }}</ref>. طلحه و زبیر که عضو شورای [[تعیین]] خلیفۀ پس از [[عمر]] بودند، خودشان [[طمع]] در [[ریاست]] و [[خلافت]] داشتند، ازاین‌رو [[تمایل]] به [[خلافت علی]] {{ع}} پس از [[قتل عثمان]] نداشتند. وقتی [[مردم]] با [[حضرت علی]] {{ع}} بیعت کردند، آن دو نیز جزو [[بیعت‌کنندگان]] بودند، امّا علی {{ع}}، [[خوشبین]] نبود و آیندۀ [[بیعت‌شکنی]] آنان را به وضوح می‌دید. یکی از نویسندگان، عوامل عمدۀ [[پیمان‌شکنی]] و [[فتنه‌انگیزی]] آنان و بروز جنگ جمل را چنین برمی‌شمارد:
#[[ذمائم اخلاقی]]، همانند [[حسد]] و [[حقد]] و [[جهل]] و [[تعصب کورکورانه]].
# [[ذمائم اخلاقی]]، همانند [[حسد]] و [[حقد]] و [[جهل]] و [[تعصب کورکورانه]].
#روش [[حضرت امیر]]{{ع}} در [[تقسیم عادلانۀ بیت‌المال]] و [[عدالت اقتصادی]] او.
# روش [[حضرت امیر]] {{ع}} در [[تقسیم عادلانۀ بیت‌المال]] و [[عدالت اقتصادی]] او.
#ردّ درخواست طلحه و زبیر در به دست گرفتن پست‌های کلیدی به خاطر عدم [[شایستگی]] آنان.
# ردّ درخواست طلحه و زبیر در به دست گرفتن پست‌های کلیدی به خاطر عدم [[شایستگی]] آنان.
#ایفای نقش فعال [[بنی امیه]] در تحریک پیمان‌شکنان و [[مشارکت]] مستقیم در پدید آمدن غائلۀ [[جمل]].
# ایفای نقش فعال [[بنی امیه]] در تحریک پیمان‌شکنان و [[مشارکت]] مستقیم در پدید آمدن غائلۀ [[جمل]].
# [[اصرار]] عایشه برای رسیدن به مطالع [[سیاسی]] و اقتصادی‌اش و لجاج و [[عناد]] وی با [[امیر مؤمنان]]{{ع}}<ref>دانشنامه امام علی، ج ۹ ص ۵۱ مقاله «ناکثین</ref>.
# [[اصرار]] عایشه برای رسیدن به مطالع [[سیاسی]] و اقتصادی‌اش و لجاج و [[عناد]] وی با [[امیر مؤمنان]] {{ع}}<ref>دانشنامه امام علی، ج ۹ ص ۵۱ مقاله «ناکثین</ref>.
* ناکثین که در [[مکّه]] گرد آمده و زیر [[پوشش]] انجام [[عمره]] به آنجا رفته و علیه [[امام]] علی|حضرت علی{{ع}} [[تبلیغ]] و سمپاشی می‌کردند، آنجا بر ضدّ امام هماهنگ گشتند. کسانی چون [[عبدالله بن عامر]]، [[مروان بن حکم]]، [[یعلی بن منیه]]، [[عبدالله بن ابی ربیعه]]، [[مغیرة بن شعبه]]، [[ولید بن عقبه]] و [[سعید بن عاص]] از جملۀ آنان بودند<ref> الجمل، شیخ مفید، ص ۲۲۶</ref>. از آن پس، دامنۀ [[فتنه]] را به [[بصره]] کشیدند و در [[کوفه]] هم تحرّکاتی داشتند. خبر حرکت آنان به سوی بصره به [[حضرت علی]]{{ع}} رسید. وی سپاهی را از [[مدینه]] حرکت داد (هنوز [[امام]] در کوفه مستقر نشده بود) و در [[ذی قار]] در جنوب [[عراق]] مستقر شد. [[نبرد]] در حوالی بصره میان [[سپاه امیر المؤمنین]] و [[سپاه جمل]] در گرفت. [[جنگ جمل]] با [[پیروزی]] سپاه امیر المؤمنین و [[شکست]] [[پیروان]] [[عایشه]] و جمل پایان یافت و [[طلحه]] و [[زبیر]] کشته شدند و عایشه را نیز به مدینه برگرداندند<ref> درباره ناکثین، از جمله ر.ک: «الجمل»، شیخ مفید و ترجمه آن «نبرد جمل»، «امام علی بن ابی‌طالب»، عبدالفتاح عبدالمقصود، ج ۳، «دانشنامه امام علی»، ج ۹، «موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب»، ج ۵، «نقش عایشه در تاریخ اسلام»، علامه عسکری، «شرح ابن ابی الحدید»، ج ۹، «مروج الذهب»، ج ۲ ص ۳۵۷، «بحارالأنوار»، ج ۳۲ ص ۵ تا ۱۴۸</ref><ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۵۶۵.</ref>
* ناکثین که در [[مکّه]] گرد آمده و زیر [[پوشش]] انجام [[عمره]] به آنجا رفته و علیه [[امام]] علی|حضرت علی {{ع}} [[تبلیغ]] و سمپاشی می‌کردند، آنجا بر ضدّ امام هماهنگ گشتند. کسانی چون [[عبدالله بن عامر]]، [[مروان بن حکم]]، [[یعلی بن منیه]]، [[عبدالله بن ابی ربیعه]]، [[مغیرة بن شعبه]]، [[ولید بن عقبه]] و [[سعید بن عاص]] از جملۀ آنان بودند<ref> الجمل، شیخ مفید، ص ۲۲۶</ref>. از آن پس، دامنۀ [[فتنه]] را به [[بصره]] کشیدند و در [[کوفه]] هم تحرّکاتی داشتند. خبر حرکت آنان به سوی بصره به [[حضرت علی]] {{ع}} رسید. وی سپاهی را از [[مدینه]] حرکت داد (هنوز [[امام]] در کوفه مستقر نشده بود) و در [[ذی قار]] در جنوب [[عراق]] مستقر شد. [[نبرد]] در حوالی بصره میان [[سپاه امیر المؤمنین]] و [[سپاه جمل]] در گرفت. [[جنگ جمل]] با [[پیروزی]] سپاه امیر المؤمنین و [[شکست]] [[پیروان]] [[عایشه]] و جمل پایان یافت و [[طلحه]] و [[زبیر]] کشته شدند و عایشه را نیز به مدینه برگرداندند<ref> درباره ناکثین، از جمله ر. ک: «الجمل»، شیخ مفید و ترجمه آن «نبرد جمل»، «امام علی بن ابی‌طالب»، عبدالفتاح عبدالمقصود، ج ۳، «دانشنامه امام علی»، ج ۹، «موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب»، ج ۵، «نقش عایشه در تاریخ اسلام»، علامه عسکری، «شرح ابن ابی الحدید»، ج ۹، «مروج الذهب»، ج ۲ ص ۳۵۷، «بحارالأنوار»، ج ۳۲ ص ۵ تا ۱۴۸</ref><ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۵۶۵.</ref>
 
== ناکثین ==
دسته دوم از [[مخالفان امام علی]] {{ع}}، کسانی بودند که به [[رهبری]] [[طلحه]]، [[زبیر]] و [[عایشه]]، نخستین [[جنگ داخلی]] را علیه [[حکومت]] نوپای [[علوی]] به راه انداختند. اینان که [[اصحاب جمل]] نیز خوانده می‌شوند، نخست [[خلافت امام]] را پذیرفتند و با او [[بیعت]] کردند؛ اما پس از مدت کوتاهی به انگیزه‌های گوناگون، [[پیمان]] خویش گسستند و به همین دلیل، گروه ناکثین (پیمان شکنان) خوانده شدند. آنان حرکت خود را از [[مکه]] آغاز کردند و پس از مدتی به [[بصره]] [[یورش]] بردند و [[استاندار بصره]]، [[عثمان بن حنیف]]، را به طرز فجیعی از [[شهر]] بیرون کردند. بدین ترتیب، پس از گذشت حدود پنج یا شش ماه از [[دوران خلافت امام علی]] {{ع}} آشکارا دست به قیامی مسلحانه علیه [[حکومت اسلامی]] زدند<ref>ر. ک: الدینوری، احمد، الاخبار الطوال، ص۱۴۴ – ۱۵۴؛ تاریخ خلیفة بن خیاط، ص۱۰۸ - ۱۱۲؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۳۱۲ – ۳۲۲.</ref>. [[جنگ جمل]] هر چند بیش از یک [[روز]] به طول نینجامید، زیان‌های مادی و [[معنوی]] فراوانی بر جای گذاشت. دست‌کم پنج هزار نفر از [[سپاهیان]] [[امام]] به [[شهادت]] رسیدند و بیش از یک سوم [[سپاه جمل]] کشته شدند<ref>تاریخ الطبری، ج۳، ص۵۴۳؛ ابن عبد ربه، العقدالفرید، ج۴، ص۳۰۴؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۳۴۶؛ ابن کثیر، اسماعیل، البدایة و النهایه، ج۷، ص۲۷۳؛ الشیخ المفید، الارشاد، ج۱، ص۲۴۶ - ۲۴۷.</ref>.
 
در برافروختن [[آتش]] این [[فتنه]]، [[دسیسه‌ها]] و فریب‌کاری‌های [[معاویه]] را نباید نادیده گرفت. وی با فرستادن نامه‌هایی جداگانه برای طلحه و زبیر به آنان [[وعده]] [[خلافت]] داد، و حتی به [[دروغ]] نوشت که از [[مردم]] [[شام]] برای آنان بیعت گرفته است<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۳۱ و ج۱۰، ص۲۳۵ – ۲۳۶.</ref>. [[امیرمؤمنان]] {{ع}} با اشاره به این [[توطئه]]، می‌فرماید:
شگفتا که آنان به [[خلافت ابوبکر]] و [[عمر]] تن دادند، اما بر من [[ستم]] روا داشتند! در حالی که می‌دانستند من از آن دو کم‌تر نیستم... معاویه از شام برای آنان [[نامه]] نوشت و فریبشان داد؛ اما آنان این مسئله را پنهان داشتند و با [[شعار]] [[خون‌خواهی عثمان]]، سبک مغزان را فریفتند<ref>مصنفات الشیخ المفید، ج۱، الجمل، ص۲۶۸؛ المجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۳۲، ص۶۳؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۳۱۰.</ref>.<ref>[[حسن یوسفیان|یوسفیان]] و [[احمد حسین شریفی|شریفی]]، [[امام علی و مخالفان (مقاله)| مقاله «امام علی و مخالفان»]]، [[دانشنامه امام علی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۶]]، ص ۲۱۷.</ref>


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
{{مدخل‌های وابسته}}
{{مدخل وابسته}}
* [[نقض عهد]]
* [[نقض عهد]]
* [[عهد]]
* [[عهد]]
* [[صدق]]
* [[صدق]]
{{پایان مدخل‌های وابسته}}
{{پایان مدخل‌ وابسته}}


==منابع==
== منابع ==
* [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']].
{{منابع}}
# [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']].
# [[پرونده:1368104.jpg|22px]] [[حسن یوسفیان|یوسفیان]] و [[احمد حسین شریفی|شریفی]]، [[امام علی و مخالفان (مقاله)| مقاله «امام علی و مخالفان»]]، [[دانشنامه امام علی ج۶ (کتاب)|'''دانشنامه امام علی ج۶''']]
{{پایان منابع}}


== پانویس ==
== پانویس ==
خط ۲۸: خط ۳۹:


{{امام علی}}
{{امام علی}}
[[رده:فرهنگ واژه‌های نهج البلاغه]]
[[رده:فرهنگ واژه‌های نهج البلاغه]]
[[رده:مدخل فرهنگ غدیر]]
[[رده:مدخل فرهنگ غدیر]]

نسخهٔ ‏۲۵ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۵۵

مقدمه

  1. ذمائم اخلاقی، همانند حسد و حقد و جهل و تعصب کورکورانه.
  2. روش حضرت امیر (ع) در تقسیم عادلانۀ بیت‌المال و عدالت اقتصادی او.
  3. ردّ درخواست طلحه و زبیر در به دست گرفتن پست‌های کلیدی به خاطر عدم شایستگی آنان.
  4. ایفای نقش فعال بنی امیه در تحریک پیمان‌شکنان و مشارکت مستقیم در پدید آمدن غائلۀ جمل.
  5. اصرار عایشه برای رسیدن به مطالع سیاسی و اقتصادی‌اش و لجاج و عناد وی با امیر مؤمنان (ع)[۳].

ناکثین

دسته دوم از مخالفان امام علی (ع)، کسانی بودند که به رهبری طلحه، زبیر و عایشه، نخستین جنگ داخلی را علیه حکومت نوپای علوی به راه انداختند. اینان که اصحاب جمل نیز خوانده می‌شوند، نخست خلافت امام را پذیرفتند و با او بیعت کردند؛ اما پس از مدت کوتاهی به انگیزه‌های گوناگون، پیمان خویش گسستند و به همین دلیل، گروه ناکثین (پیمان شکنان) خوانده شدند. آنان حرکت خود را از مکه آغاز کردند و پس از مدتی به بصره یورش بردند و استاندار بصره، عثمان بن حنیف، را به طرز فجیعی از شهر بیرون کردند. بدین ترتیب، پس از گذشت حدود پنج یا شش ماه از دوران خلافت امام علی (ع) آشکارا دست به قیامی مسلحانه علیه حکومت اسلامی زدند[۷]. جنگ جمل هر چند بیش از یک روز به طول نینجامید، زیان‌های مادی و معنوی فراوانی بر جای گذاشت. دست‌کم پنج هزار نفر از سپاهیان امام به شهادت رسیدند و بیش از یک سوم سپاه جمل کشته شدند[۸].

در برافروختن آتش این فتنه، دسیسه‌ها و فریب‌کاری‌های معاویه را نباید نادیده گرفت. وی با فرستادن نامه‌هایی جداگانه برای طلحه و زبیر به آنان وعده خلافت داد، و حتی به دروغ نوشت که از مردم شام برای آنان بیعت گرفته است[۹]. امیرمؤمنان (ع) با اشاره به این توطئه، می‌فرماید: شگفتا که آنان به خلافت ابوبکر و عمر تن دادند، اما بر من ستم روا داشتند! در حالی که می‌دانستند من از آن دو کم‌تر نیستم... معاویه از شام برای آنان نامه نوشت و فریبشان داد؛ اما آنان این مسئله را پنهان داشتند و با شعار خون‌خواهی عثمان، سبک مغزان را فریفتند[۱۰].[۱۱]

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

  1. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۶۵.
  2. « أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاكِثِينَ وَ الْقَاسِطِينَ وَ الْمَارِقِينَ »
  3. دانشنامه امام علی، ج ۹ ص ۵۱ مقاله «ناکثین
  4. الجمل، شیخ مفید، ص ۲۲۶
  5. درباره ناکثین، از جمله ر. ک: «الجمل»، شیخ مفید و ترجمه آن «نبرد جمل»، «امام علی بن ابی‌طالب»، عبدالفتاح عبدالمقصود، ج ۳، «دانشنامه امام علی»، ج ۹، «موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب»، ج ۵، «نقش عایشه در تاریخ اسلام»، علامه عسکری، «شرح ابن ابی الحدید»، ج ۹، «مروج الذهب»، ج ۲ ص ۳۵۷، «بحارالأنوار»، ج ۳۲ ص ۵ تا ۱۴۸
  6. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۶۵.
  7. ر. ک: الدینوری، احمد، الاخبار الطوال، ص۱۴۴ – ۱۵۴؛ تاریخ خلیفة بن خیاط، ص۱۰۸ - ۱۱۲؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۳۱۲ – ۳۲۲.
  8. تاریخ الطبری، ج۳، ص۵۴۳؛ ابن عبد ربه، العقدالفرید، ج۴، ص۳۰۴؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۳۴۶؛ ابن کثیر، اسماعیل، البدایة و النهایه، ج۷، ص۲۷۳؛ الشیخ المفید، الارشاد، ج۱، ص۲۴۶ - ۲۴۷.
  9. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۳۱ و ج۱۰، ص۲۳۵ – ۲۳۶.
  10. مصنفات الشیخ المفید، ج۱، الجمل، ص۲۶۸؛ المجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۳۲، ص۶۳؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۳۱۰.
  11. یوسفیان و شریفی، مقاله «امام علی و مخالفان»، دانشنامه امام علی ج۶، ص ۲۱۷.