ضلالت

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
(تغییرمسیر از گمراه)

ضَلالت: گمراهی، بیراهه رفتن، گم شدن، اعتقادات باطل و نادرست داشتن. ضلالت نقطه مقابل هدایت است. در قرآن به کسانی که بت می‌‌پرستند، یا دچار تحریف‌های دینی می‌‌شوند، یا شیطان آنان را از صراط مستقیم ایمان و حق دور می‌‌کند یا مشرک می‌شوند، یا جلوی راه خدا را می‌‌گیرند، یا از رحمت الهی مأیوس می‌‌شوند، "ضال" و گمراه می‌‌گوید و شیطان را یکی از مهم‌ترین گمراه‌کنندگان انسان از راه حق معرفی می‌‌کند و بدترین ضلالت را، گمراهی پس از ایمان و هدایت می‌داند[۱].

معنای ضلالت

معنی اضلال در آیات

  • قرآن کریم، در آیاتی، "اضلال" را به خداوند نسبت داده که موجب بحث‌های متعددی شده است. مسئلۀ محوری این است که چگونه می‌توان خداوند را "مُضِل" پنداشت و اینکه خداوند برخی بندگان را به ضلالت می‌کشاند، به چه معنا است؟ از آیاتی که خداوند را "مُضل" یا "گمراه‌کننده" می‌خوانند عبارت است از: يُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِينَ[۵]، وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِينَ[۶] و يُضِلُّ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ[۷].
  • در روایات و از جمله ادعیه نیز از خداوند با صفت "مُضِل" یاد شده است[۸]. فهم این مسئله پیامدهای سازندۀ اعتقادی و اخلاقی دارد و بدین رو، دانشمندان شیعه کوشیده‌اند بدان راه یابند و تفسیرهایی که به دست داده‌اند، آنان را به گروه‌هایی تقسیم کرده است:
  1. برخی قائلند مراد از ضلالت، گونۀ تکوینی آن است، نه تشریعی؛ زیرا ضلالت تشریعی از ساحت الهی دور است. در این صورت معنای‌ ضلالت چنین می‌شود: ضلالت همان کیفر و مجازات است.
  2. گروهی دیگر گفته‌اند، مراد از ضلالت این است که خداوند به دلیل پافشاری برخی انسان‌ها بر گناه، مقدمات و اسباب رسیدن به مقصود را برایشان از میان می‌برد یا آن را برایشان فراهم نمی‌کند و اینرا "خذلان" یا "سلب توفیق" گویند.
  3. گروه سوم بر این باورند که اضلال خداوند ویژۀ کسانی است که اوصاف و شرایطی معین دارند و قرآن کریم از مهم‌ترین این اوصاف یاد کرده است: کفر، ظلم، فسق، دروغ، اسراف و کفران. این اوصاف، پیامدهایی دارند که دامان آدمی را می‌گیرند و بر چشم و گوش و خرد وی پرده می‌اندازند و او را به ضلالت می‌کشانند. بدین‌سان، مضل بودن خداوند به این معناست که چنین آثاری را به اوصاف یاد شده داده است. روشن است که این کار خداوند، با اختیار و آزادی بندگان ناسازگار نیست[۹].

منابع

جستارهای وابسته

پانویس

  1. محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۱۳۶.
  2. ر. ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام ، ص ۱۳۸.
  3. «أَدْنَی مَا یَکُونُ بِهِ ضَالًّا أَنْ لَا یَعْرِفَ حُجَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ»؛ بحارالانوار، ج ۶۶، ص۱۷.
  4. ر. ک: فرهنگ شیعه، ص ۳۲۷.
  5. «خداوند ستمگران را بیراه می‌گذارد» سوره ابراهیم، آیه ۲۷.
  6. «امّا تنها فاسقان را گمراه می‌‌کند» سوره بقره، آیه ۲۶.
  7. «هر که را بخواهد بیراه وا می‌نهد و هر که را بخواهد راهنمایی می‌کند» سوره نحل، آیه ۹۳.
  8. بحار الانوار، ج ۸۱، ص۱۸۴.
  9. ر. ک: فرهنگ شیعه، ص ۳۲۷-۳۲۸.
  10. ر. ک: فرهنگ شیعه، ص ۳۲۷-۳۲۸.