امالکتاب
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی میشود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسشهای عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
ام الکتاب یا به معناى کتابى است که اصل و اساس همه کتابهاى آسمانى است و یا همان لوحى است که نزد خداوند از هرگونه تغییر و تبدیل و تحریفى محفوظ است؛ یعنی همان کتاب علم پروردگار است که همه حقایق عالم و حوادث آینده و گذشته و همه کتابهاى آسمانى در آن درج شده است.
چیستی ام الکتاب
- کلمۀ "امّ" در لغت به معنی اصل و اساس هرچیزی است و "امّ الکتاب" به معنی کتابی است که اصل و اساس همه کتابهای آسمانی است.[۱] واژۀ "ام الکتاب" در چند آیۀ قرآن کریم به کار رفته است.[۲] "لوح محفوظ" را "ام الکتاب" نامیدهاند، چرا که این لوح ریشۀ تمامی کتابهای آسمانی است و همه کتابهای آسمانی از آن استنتاج میشوند.[۳] باید دانست دو نوع لوح وجود دارد، "لوح محفوظ" که از آن به "ام الکتاب"، "کتاب مبین" و "کتاب مکنون" هم تعبیر میشود[۴] و "لوح محو و اثبات". حوادث جهان هستی دو مرحله دارند، مرحله قطعیت که هیچگونه دگرگونی در آن راه ندارد؛ در لسان آیات و روایات حوادث این مرحله در "ام الکتاب" یا "لوح محفوظ" ثبت شده است.[۵] این کتاب از دسترس انسانهای عادی خارج است[۶] و بنابر برخی تفاسیر تنها برخی از اولیای خداوند به تناسب جایگاه و منزلت خود میتوانند به آن دسترسی داشته و به علومی ویژه دست یابند که افراد عادی از آن بیبهرهاند.[۷] و دیگر "مرحلۀ غیر قطعی" است، یا به تعبیر دیگر "مرحله مشروط"، در این مرحله شخص از علل حوادث آگاه است، اما ممکن است تمام شرائط و موانع آن نزد او روشن نباشد، و لذا نمیتواند به طور قطع از وقوع حوادث خبر دهد، اما به طور مشروط میتواند، و این همان چیزی است که در لسان آیات و روایات از آن تعبیر به "لوح محو و اثبات" شده است.[۸] امام صادق (ع) در رابطه با "لوح محفوظ" و "علم خداوند" میفرمایند: «هر امری را که خداوند اراده میکند، قبل از ایجاد آن در علمش موجود است. هیچ چیزی وجود پیدا نمیکند جز اینکه قبل از آن در علم الهی موجود بوده است.»[۹] تفاوت علم خداوند با علوم انبیاء و اولیاء در اینجا ظاهر میشود، یعنی علاوه بر اینکه علم خداوند ذاتی و مستقل است و علم معصومین اکتسابی و غیرمستقل، یکی جنبه قطعیت دارد و دیگری ندارد.[۱۰] از این رو اگر کسی به "لوح محفوظ" دست یابد و از آن آگاه گردد، گویا بر همه چیز عالم آگاه گشته است.[۱۱]
ام الکتاب منبع علم اهل بیت
- بدون شک علم پیامبر (ص) و همچنین علم ائمه (ع) علمی حقیقی و خدایی و از جانب خداوند میباشد، این معنا در روایات مختلف با بیانات مختلفی مطرح شده است، از جمله روایاتی که علم امامان(ع) و پیامبر را مستند به علم "کتاب" یا "کتاب مبین" و یا "ام الکتاب" مینمایند.[۱۲] لذا یکی از منابع علوم امامان(ع)، آگاهی به "لوح محفوظ" یا "ام الکتاب" است. [۱۳] با توجه به آیۀ ﴿إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ فِي كِتَابٍ مَّكْنُونٍ لّا يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ﴾[۱۴] و با توجه به آیۀ تطهیر که در مورد اهل بیت(ع) میفرماید: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾[۱۵] روشن میشود مصداق بارز "مطهرون" که قادر به تماس با "کتاب مکنون" الهی ـ "لوح محفوظ" و یا "ام الکتاب"[۱۶] ـ هستند و از آن باخبرند، پیامبر و خاندان امامت و ولایت هستند. در همین رابطه امیرالمؤمنین (ع) فرمودند:[۱۷] «وَ أَنَا صَاحِبُ اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ أَلْهَمَنِي اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عِلْمَ مَا فِيه»[۱۸] و امام رضا (ع) از امام صادق (ع) نقل میفرماید: «آن حضرت در حالی که این آیه را تلاوت میفرمود: قرآن در امالکتاب نزد ما بلندمرتبه و نفوذناپذیر است، میفرمود: علی بن ابیطالب (ع) است.»[۱۹] یعنی حقیقت قرآن همان حقیقت علی ابن ابیطالب(ع) است که "امالکتاب" و "لوح محفوظ" میباشد، لذا قرآن کریم میفرماید: انسانهای پاک شده از تمامی آلودگیهای اعتقادی، علمی، اخلاقی و روحی که خداوند ایشان را پاک کرده است به "کتاب مکنون" که حقیقت قرآن در آن است راه پیدا میکنند.[۲۰]
- بنابراین امامان (ع) از حقیقتی برخوردارند که با آن، احاطۀ علم حضوری به مراتب علم فعلی خداوند (خزائن غيب الهی و لوح محفوظ یعنی کتاب مبین، امالکتاب، کتاب مکنون و لوح محو و اثبات) دارند.[۲۱]
پرسشهای وابسته
منبعشناسی جامع علم معصوم
منابع
- دشتی، سید محمود، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴؛
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی ج ۸.
- منصورنژاد، محمد، وحی؛
- هاشمی، سید علی، جایگاه امامت از دیدگاه اصحاب ائمه؛
- مطهری، مجتبی، علم لدنی؛
- غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمد رضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید؛
- شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن و حدیث؛
- تحریری، محمد باقر، جلوههای لاهوتی؛
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ر.ک. منصورنژاد، محمد، وحی، ص ۵
- ↑ سورۀ آل عمران، آیۀ ۷؛ سورۀ رعد، آیۀ ۳۹ و سورۀ زخرف، آیۀ ۴
- ↑ ر.ک. منصورنژاد، محمد، وحی، ص ۵
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، جایگاه امامت از دیدگاه اصحاب ائمه، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. ضیاءآبادی، سید محمد، تفسیر سورۀ ابراهیم، وبگاه دائرة المعارف ظهور؛ معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، ۲۹۳؛ مطهری، مجتبی، علم لدنی، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، ش ۳، ص ۷۵؛ منصورنژاد، محمد، وحی، ص ۵
- ↑ ر.ک. منصورنژاد، محمد، وحی، ص ۵
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، جایگاه امامت از دیدگاه اصحاب ائمه، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. ضیاءآبادی، سید محمد، تفسیر سورۀ ابراهیم، وبگاه دائرة المعارف ظهور؛ غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمد رضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص ۴۳
- ↑ ر.ک. معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، ۲۹۳
- ↑ ر.ک. ضیاءآبادی، سید محمد، تفسیر سورۀ ابراهیم، وبگاه دائرة المعارف ظهور
- ↑ ر.ک. غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمد رضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص ۴۳
- ↑ ر.ک. شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن و حدیث، ص ۱۳۱
- ↑ ر.ک. غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمد رضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص ۴۳
- ↑ سورۀ واقعه، آیۀ ۷۷ ـ۷۹
- ↑ سورۀ احزاب، آیۀ ۳۳
- ↑ ر.ک. معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، ۲۹۳
- ↑ بحارالانوار، ج٢٦، ص۴
- ↑ ر.ک. غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمد رضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص ۴۳
- ↑ تفسیر برهان، ج ۴، ص ۸۶۴، ح ۱ ـ ۹؛ عن محمد بن علي بن جعفر، قال: سمعت الرضا و هو يقول: «قال أبو عبد الله، و قد تلا هذه الآية: «وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتابِ لَدَيْنا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ»، قال: علي بن أبي طالب
- ↑ ر.ک. تحریری، محمد باقر، جلوههای لاهوتی، ج ۱، ص ۱۳۸
- ↑ ر.ک. تحریری، محمد باقر، جلوههای لاهوتی، ج ۱، ص ۱۳۸