ام‌الکتاب

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه‌است که توسط Wasity (بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ‏۲۱ مهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۱۱:۱۷ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی بدارد.

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

ام الکتاب یا به معناى کتابى است که اصل و اساس همه کتاب‌هاى آسمانى است و یا همان لوحى است که نزد خداوند از هرگونه تغییر و تبدیل و تحریفى محفوظ است؛ یعنی همان کتاب علم پروردگار است که همه حقایق عالم و حوادث آینده و گذشته و همه کتاب‌هاى آسمانى در آن درج شده است.

چیستی ام الکتاب

  • کلمۀ "امّ" در لغت به معنی اصل و اساس هرچیزی است و "امّ الکتاب" به معنی کتابی است که اصل و اساس همه کتاب‌های‌ آسمانی است.[۱] واژۀ "ام الکتاب" در چند آیۀ قرآن کریم به کار رفته است.[۲] "لوح محفوظ" را "ام الکتاب" نامیده‌اند، چرا که این لوح ریشۀ تمامی کتاب‌های آسمانی است و همه‌ کتاب‌های‌ آسمانی‌ از آن استنتاج می‌شوند.[۳] باید دانست دو نوع لوح وجود دارد، "لوح محفوظ" که از آن به "ام الکتاب"، "کتاب مبین" و "کتاب مکنون" هم تعبیر می‌شود[۴] و "لوح محو و اثبات". حوادث جهان هستی دو مرحله دارند، مرحله قطعیت که هیچ‌گونه دگرگونی در آن راه ندارد؛ در لسان آیات و روایات حوادث این مرحله در "ام الکتاب" یا "لوح محفوظ" ثبت شده است.[۵] این کتاب از دسترس انسان‌های عادی خارج است[۶] و بنابر برخی تفاسیر تنها برخی از اولیای خداوند به تناسب جایگاه و منزلت خود می‌توانند به آن دسترسی داشته و به علومی ویژه دست یابند که افراد عادی از آن بی‌بهره‌‌اند.[۷] و دیگر "مرحلۀ غیر قطعی" است، یا به تعبیر دیگر "مرحله مشروط"، در این مرحله شخص از علل حوادث آگاه است، اما ممکن است تمام شرائط و موانع آن نزد او روشن نباشد، و لذا نمی‌تواند به طور قطع از وقوع حوادث خبر دهد، اما به طور مشروط می‌تواند، و این همان چیزی است که در لسان آیات و روایات از آن تعبیر به "لوح محو و اثبات" شده است.[۸] امام صادق (ع) در رابطه با "لوح محفوظ" و "علم خداوند" می‌فرمایند: «هر امری را که خداوند اراده می‌کند، قبل از ایجاد آن در علمش موجود است. هیچ چیزی وجود پیدا نمی‌کند جز اینکه قبل از آن در علم الهی موجود بوده است.»[۹] تفاوت علم خداوند با علوم انبیاء و اولیاء در اینجا ظاهر میشود، یعنی علاوه بر اینکه علم خداوند ذاتی و مستقل است و علم معصومین اکتسابی و غیرمستقل، یکی جنبه قطعیت دارد و دیگری ندارد.[۱۰] از این رو اگر کسی به "لوح محفوظ" دست یابد و از آن آگاه گردد، گویا بر همه چیز عالم آگاه گشته است.[۱۱]

ام الکتاب منبع علم اهل بیت

  • بدون شک علم پیامبر (ص) و همچنین علم ائمه (ع) علمی حقیقی و خدایی و از جانب خداوند می‏‌باشد، این معنا در روایات مختلف با بیانات مختلفی مطرح شده است، از جمله روایاتی که علم امامان(ع) و پیامبر را مستند به علم "کتاب" یا "کتاب مبین" و یا "ام الکتاب" می‏‌نمایند.[۱۲] لذا یکی از منابع علوم امامان(ع)، آگاهی به "لوح محفوظ" یا "ام الکتاب" است. [۱۳] با توجه به آیۀ ﴿إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ فِي كِتَابٍ مَّكْنُونٍ لّا يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ[۱۴] و با توجه به آیۀ تطهیر که در مورد اهل بیت(ع) می‌فرماید: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا[۱۵] روشن می‌شود مصداق بارز "مطهرون" که قادر به تماس با "کتاب مکنون" الهی ـ "لوح محفوظ" و یا "ام الکتاب"[۱۶] ـ هستند و از آن باخبرند، پیامبر و خاندان امامت و ولایت هستند. در همین رابطه امیرالمؤمنین (ع) فرمودند:[۱۷] «وَ أَنَا صَاحِبُ اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ أَلْهَمَنِي اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عِلْمَ مَا فِيه»[۱۸] و امام رضا (ع) از امام صادق (ع) نقل می‌فرماید: «آن حضرت در حالی که این آیه را تلاوت می‌فرمود: قرآن در ام‌الکتاب نزد ما بلندمرتبه و نفوذناپذیر است، می‌فرمود: علی بن ابی‌طالب (ع) است.»[۱۹] یعنی حقیقت قرآن همان حقیقت علی ابن ابی‌طالب(ع) است که "ام‌الکتاب" و "لوح محفوظ" می‌باشد، لذا قرآن کریم می‌فرماید: انسان‌های پاک شده از تمامی آلودگی‌های اعتقادی، علمی، اخلاقی و روحی که خداوند ایشان را پاک کرده است به "کتاب مکنون" که حقیقت قرآن در آن است راه پیدا می‌کنند.[۲۰]
  • بنابراین امامان (ع) از حقیقتی برخوردارند که با آن، احاطۀ علم حضوری به مراتب علم فعلی خداوند (خزائن غيب الهی و لوح محفوظ یعنی کتاب مبین، ام‌الکتاب، کتاب مکنون و لوح محو و اثبات) دارند.[۲۱]

پرسش‌های وابسته

منبع‌شناسی جامع علم معصوم

منابع

جستارهای وابسته

پانویس

  1. ر.ک. منصورنژاد، محمد، وحی، ص ۵
  2. سورۀ آل عمران، آیۀ ۷؛ سورۀ رعد، آیۀ ۳۹ و سورۀ زخرف، آیۀ ۴
  3. ر.ک. منصورنژاد، محمد، وحی، ص ۵
  4. ر.ک. هاشمی، سید علی، جایگاه امامت از دیدگاه اصحاب ائمه، صفحه؟؟؟
  5. ر.ک. ضیاءآبادی، سید محمد، تفسیر سورۀ ابراهیم، وبگاه دائرة المعارف ظهور؛ معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، ۲۹۳؛ مطهری، مجتبی، علم لدنی، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، ش ۳، ص ۷۵؛ منصورنژاد، محمد، وحی، ص ۵
  6. ر.ک. منصورنژاد، محمد، وحی، ص ۵
  7. ر.ک. هاشمی، سید علی، جایگاه امامت از دیدگاه اصحاب ائمه، صفحه؟؟؟
  8. ر.ک. ضیاءآبادی، سید محمد، تفسیر سورۀ ابراهیم، وبگاه دائرة المعارف ظهور؛ غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمد رضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص ۴۳
  9. ر.ک. معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، ۲۹۳
  10. ر.ک. ضیاءآبادی، سید محمد، تفسیر سورۀ ابراهیم، وبگاه دائرة المعارف ظهور
  11. ر.ک. غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمد رضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص ۴۳
  12. ر.ک. شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن و حدیث، ص ۱۳۱
  13. ر.ک. غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمد رضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص ۴۳
  14. سورۀ واقعه، آیۀ ۷۷ ـ۷۹
  15. سورۀ احزاب، آیۀ ۳۳
  16. ر.ک. معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، ۲۹۳
  17. بحارالانوار، ج٢٦، ص۴
  18. ر.ک. غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمد رضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص ۴۳
  19. تفسیر برهان، ج ۴، ص ۸۶۴، ح ۱ ـ ۹؛ عن محمد بن علي بن جعفر، قال: سمعت الرضا و هو يقول: «قال أبو عبد الله، و قد تلا هذه الآية: «وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتابِ لَدَيْنا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ»، قال: علي بن أبي طالب
  20. ر.ک. تحریری، محمد باقر، جلوه‌های لاهوتی، ج ۱، ص ۱۳۸
  21. ر.ک. تحریری، محمد باقر، جلوه‌های لاهوتی، ج ۱، ص ۱۳۸