اهل بیت پیامبر خاتم
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی میشود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسشهای عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل اهل بیت (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
اهل بیت: خاندان پیامبر گرامی اسلام[۱].
واژهشناسی لغوی
- "اهل بیت" ترکیبی اضافی و مرکب از "اهل" و "بیت" است. واژه "اهل" به معانی سزاوار و لایق به چیزی، مختار و منتخب، خاندان، اقوام و خویشان، عیال و فرزندان، ملت و امت و ... آمده است[۲]. و قدر جامع همه آنها تعلق، سنخیت، اُنس و الفت داشتن با چیزی و اختصاص داشتن به آن است. البته هرچه تعلق چیزی به چیزی بیشتر باشد اختصاص بدان شدیدتر است و هرچه اختصاص شدیدتر باشد صدق عنوان "اهل" قویتر خواهد بود[۳]. از نظر واژهشناسان "آل" به دلیل اینکه مصغّر آن "اُهَیْل" است با "اهل" یکی است، با این تفاوت که "آل" مخصوص انسانهاست و باید به اسم عَلَم اضافه شود، در حالی که چنین التزامی در کار برد "اهل" وجود ندارد[۴].
- "بیت" نیز به معنای خانه و محل سکونت است[۵] و بدین ترتیب، ترکیب "اهل بیت" به معنای "ساکنان خانه" است.[۶]
مقدمه
- اهل بیت خاندان پیامبر اسلام(ص)، که شامل خود آن حضرت فاطمه زهرا(ع)، امیر المؤمنین(ع)، امام حسن و امام حسین(ع) و امامان معصوم دیگر از نسل سیّد الشهدا میشود. این دودمان پاک و معصوم، که از سوی خداوند، پاک و از گناه و خطا معصوم نگاه داشته شدهاند، در کنار قرآن کریم، و هردو به عنوان ثقلین (قرآن و عترت) حجتهای الهی و راهنمایان بشرند. اهل بیت عصمت، فضایل بسیار دارند، آیه تطهیر، آیه مودت، سورۀ هل اتی و حدیث کساء دربارۀ آنان است و روایات فراوانی در کتب شیعه و سنّی در فضیلت آنان نقل شده است. هرچند دربارۀ اینکه اهل بیت چه کسانیاند؟ و آیا شامل همسران پیامبر هم میشوند یا نه، بحثهای بسیاری است، لکن از دیدگاه شیعه، آنچه در آیۀ تطهیر مقصود خداوند است، پنج تن آل عبا و نه امام از نسل امام حسین(ع)اند. اهل بیت، معیار شناخت حق و باطلند، در امور دین و دنیا، فقه و حدیث، تفسیر و اخلاق، سیاست و حکومت، باید به آنان رجوع کرد.[۷] مرجعیت دینی اهل بیت برای مسلمانان و حجّیت قول و فعل ایشان امری ثابت شده است که احادیث بسیاری از زبان پیامبر خدا(ص)، آنان را مرجع شناخت دین معرّفی کرده است. حکومت حق و ولایت بر مسلمین و امامت امّت نیز با آنان است و واقعۀ غدیر، تأکیدی بر این نکته بود، هرچند مغرضان دنیاطلب، مسیر حرکت دینی و ولایت و خلافت را تغییر دادند و اهل بیت را منزوی و خانهنشین کردند. پیامبر اکرم(ص) پیوسته اهل بیت را در کنار قرآن مطرح میکرد و مسلمانان را به تمسّک به این دو سفارش میفرمود و توصیه میکرد از این دو ریسمان محکم و حجّت الهی جدا نشوند. آن حضرت، اهل بیت را همچون کشتی نوح، مثل باب حطّۀ بنی اسرائیل، مانند خانۀ خدا، همچون ستارگان آسمان معرفی کرده و از فضایل و جایگاه آنان در دنیا و قیامت و آخرت، نزد خدا و فرشتگان و پیامبران، بسیار ستایش کرده و به ولایت و محبت و اطاعت و مودت و یادکردن و زیارت ایشان سفارش فرموده است، شناخت آنان و حق اهل بیت و مراعات آن را لازم شمرده و آن را مایۀ قبولی اعمال و وسیلۀ نجات و سعادت در آخرت معرفی کرده است. حقوق اهل بیت بر امّت بسیار است، از جمله آنچه در احادیث آمده از این قرار است: مودت، تمسّک به آنان، ولایت، مقدم دانستن آنان، اقتدا به ایشان، تکریم، پرداخت خمس، صله و پیوند، صلوات بر آنان، یاد ایشان، ذکر مصائب، زیارت و...[۸] از انبوه احادیث بیشمار دربارۀ اهل بیت، به این حدیث اکتفا میشود. علی(ع) فرمود: "إنّا أهل البیت شجرة النّبوّة و موضع الرّسالة و مختلف الملائکة و بیت الرّحمة و معدن العلم"[۹](...)[۱۰]
- خاندان، دودمان، آل محمد، عترت. منظور، دودمان پاک رسول خدا(ص) و اصحاب کساء و ذریه مطهر پیامبر اسلام(ص) است و در حادثه عاشورا، امام حسین و برادران و خواهران و فرزندان و بستگانش که از نسل پیامبر اکرم در کربلا حضور داشتند، اهل بیت محسوب میشوند که در پی شهادت آن امام، به اسارت رفتند. محبت ورزیدن به اهل بیت پیامبر، سفارش خدا و رسول است. در قرآن کریم، اجر رسالت پیامبر، مودت با اهل بیت دانسته شده است: ﴿قُل لّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾[۱۱] و جایگاهشان در هدایت امت و نجات پیروان، چون کشتی نوح به حساب آمده است. ابوذر از رسول خدا(ص) نقل کرده که فرمود: انما مثل اهل بیتی فیکم کمثل سفینة نوح من دخلها نجا و من تخلف عنها غرق[۱۲] طبق روایات، اطاعت ائمه فرض است و مودتشان لازم و نافرمانی آنان گناه، و هر که با محبت آنان بمیرد، شهید مرده است. ولایت آنان فریضه است و عامل قبولی اعمال و جواز عبور از صراط. دشمنشان، دشمن خداست. ابو بصیر، از امام صادق(ع) پرسید: آل محمد کیانند؟ فرمود: ذریه و نسل او. پرسید: اهل بیت محمد کیانند؟ فرمود: امامانی که اوصیای اویند. پرسید: عترت او چه کسانند؟ فرمود: اصحاب عبا[۱۳]. اهل بیت، بمنزله رابط حیاتبخش بین ما و خدایند، که اگر این رابطه قطع شود، ارتباطمان با خدا قطع شده است. در تعلیم و تبیین معارف دین هم این نقش را دارند و شناخت قرآن و درک حقایق آن را باید از آنان آموخت، که علمشان از سوی خداوند است و پرورده خانه وحی و وارثان علوم پیامبرند. شفاعت و توسل، به دست آنان و به آنان انجام میگیرد و زدودن تحریف از چهره دین و مقابله با بدعتها از رسالتهای آنان است. آنگونه که دانش آموز، از طریق معلم با کتاب آشنا میشود، ائمه اهل بیت، معلمان این کتابند. اگر از کلاسی معلم را بردارند، از کتاب تنها کاری ساخته نیست. تفکر حسبنا کتاب الله به همین دلیل، اشتباه است. این دو ثقلین، از هم جدایی ناپذیرند، تا روز قیامت و حضور در کنار کوثر[۱۴].
مصداق اهل بیت در آیات و روایات
- اهل بیت در آیات و روایات برخاندان پیامبر(ص) "وابستگان بیت نبوی" منطبق میگردد. با توجه به معنای لغوی، ترکیب اهل بیت در درجه نخست کسانی را در برمیگیرد که با صاحب بیت پیوندی نزدیکتر برقرار ساختهاند. چنین است که محدثان، مفسران و سیره نویسان مسلمان ـ با وجود گرایشهای گوناگونی که داشتهاند ـ همواره ارتباط چند نام را با اصطلاح اهل بیت ناگسستنی یافتهاند: علی، فاطمه، حسن و حسین(ع)[۱۵] و احادیثی را از پیامبر(ص) نقل کردهاند که بر پایه آنها محبوبترین اهل بیت(ع) نزد پیامبر(ص) علی بن ابی طالب(ع)و حضرت زهرا(س) هستند[۱۶]. گفتنی است بر اساس روایاتی پرشمار[۱۷]. عنوان اهل بیت شامل سایر امامان معصوم(ع) نیز میشود.
- اهل بیت که گاه با عناوینی چون عترت پیامبر(ص)، ذوی القربی و آلمحمد(ص) خوانده میشوند در سخنان رسول گرامی(ص) و سیره عملی آن حضرت نقشی محوری یافته، در جایگاهی بس والا قرار گرفتهاند. حدیث متواتر ثقلین اهل بیت را کنار قرآن مینشاند[۱۸]. حدیث پرآوازه سفینه، اهل بیت پیامبر(ص) را به کشتی نوح همانند میکند و کسانی را که از این کشتی بهره نگیرند غرق دریای گمراهی میخواند[۱۹]. در حدیثی دیگر که به حدیث امان معروف است، رسول خدا(ص)اهل بیت خود را محور وحدت امت مینامد و مخالفان آنان را در حزب ابلیس جای میدهد[۲۰]. در روایتی دیگر، علی و فرزندانش هدایتگرانی خوانده شدهاند که هیچگاه کسی را از باب هدایت خارج نساخته و درِ ضلالت را به روی کسی نمیگشایند[۲۱][۲۲]
افضلیت اهل بیت(ع)
فضایل اهل بیت(ع)
پاک از پلیدیها
اراده تکوینی خدا بر تطهیر اهل بیت از هرگونه پلیدی
سازگاری "اذهاب" و "تطهیر" با عصمت
مقصود از اهل بیت(ع)
شرکت در مباهله و دعوت به دین حق
ولایت و رهبری
اطعام و ایثار اهل بیت
وساطت و شفاعت اهل بیت
رسوخ در علم اهل بیت
وظیفه مسلمانان در برابر اهل بیت(ع)
پرسش در امور دینی
دوستی و مودت اهل بیت
تأمین منابع مالی
نثار صلوات
منابع
جستارهای وابسته
منبعشناسی جامع اهل بیت
پانویس
- ↑ یوسفیان، حسن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۵، ص۷۶ - ۹۵.
- ↑ بصائر ذوی التمییز، ج۲، ص۸۳ ـ ۸۴.
- ↑ التحقیق، ج۱، ص۱۶۹ ـ ۱۷۱، «اهل».
- ↑ مفردات، ص۹۸، «آل».
- ↑ لسان العرب، ج۱، ص۵۴۵، «بیت».
- ↑ یوسفیان، حسن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۵، ص۷۶ - ۹۵.
- ↑ ر. ک: فرهنگ عاشورا، مدخل اهل بیت
- ↑ روایات مربوط به این حقوق را در اهل البیت فی الکتاب و السنّه ریشهری، فصل هشتم، مطالعه کنید
- ↑ «ما خاندان، درخت نبوتیم و جایگاه رسالت و محل رفتوآمد فرشتگان و خانۀ رحمت و معدن و سرچشمۀ دانش.» کافی، ج ۱ ص ۲۲۲
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۱۰.
- ↑ شوری آیه ۲۳
- ↑ بحار الانوار، ج ۲۳،ص ۱۲۱، کنز العمال، ج ۱۲، حدیث ۳۴۱۴۴
- ↑ بحار الانوار، ج ۲۵، ص ۲۱۶
- ↑ ر. ک. محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا صفحه ۶۹.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج۲۷، ص۱۶۶.
- ↑ السنن الکبری، ج۵، ص۱۴۳؛ کنزالعمال، ج۱۱، ص۶۰۴؛ المعجم الکبیر، ج۲۴، ص۱۳۶.
- ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۴۴؛ الصافی، ج۴، ص۱۸۹؛ کمال الدین، ص۲۷۸.
- ↑ مسند احمد، ج۳، ص۳۹۴؛ صحیح مسلم، سنوسی، ج۸، ص۲۳۳؛ المستدرک، ج۳، ص۱۱۸.
- ↑ المستدرک، ج۳، ص۱۶۳؛ مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۶۸؛ کنزالعمال، ج۱۲، ص۹۴.
- ↑ المستدرک، ج۳، ص۱۶۲؛ ذخائر العقبی، ص۱۷؛ الصواعق المحرقه، ص۱۸۷.
- ↑ کنز العمال، ج۱۱، ص۶۱۱ـ۶۱۲.
- ↑ یوسفیان، حسن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۵، ص۷۶ - ۹۵.