آیا علم به آنچه در رحم مادران است علم غیب شمرده می‌شود و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
آیا علم به آنچه در رحم مادران است علم غیب شمرده می‌شود و معصوم از آن آگاهی دارد؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل اصلیعلم معصوم به جنسیت طفل در رحم مادر

آیا علم به زمان قیامت علم غیب است و معصوم (ع) از آن آگاهی دارد؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «مهم‌ترین مصادیق علم غیب کدام‌اند؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

پاسخ نخست

ثقفی تهرانی

آیت‌الله محمد ثقفی تهرانی در کتاب «تفسیر روان جاوید» در این‌باره گفته‌ است:

«بر حسب روایات متعدده که به طرق معتبره از ائمه هدی (ع) نقل شده پنج علم است که به‌طور تحقیق و تفصیل مخصوص به ذات اقدس الهی است:

  1. علم به وقت قیامت کبری است؛
  2. علم به وقت نزول باران و محل آن؛
  3. علم بذکور و اناث بودن طفل در رحم مادر و خوشگلی و زشتی و سخاوت و بخل و سعادت و شقاوت و جهنّمی و بهشتی بودن او چنانچه در نهج البلاغه است؛
  4. علم به آنکه شخص در آتیه چه کار می‌کند از خیر و شر و چه به‌دست می‌آورد از مال و ثروت؛
  5. علم به آنکه در چه سرزمینی خواهد مرد.

و اینکه فرموده‏‌اند به طور تحقیق و تفصیل نمی‌داند جز خدا شاید برای آن باشد که گاهی این علوم از خدا افاضه می‌شود به اولیاء ولی نه در همه وقت و همه جا و بدون تغییر و بداء و خداوند عالم به تمام اشیاء است».[۱]

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجج الاسلام و المسلمین مطهری و کاردان؛
حجت الاسلام و المسلمین احمد مطهری و آقای غلام رضا کاردان در کتاب «ع‍ل‍م‌ پ‍ی‍ام‍ب‍ر و ام‍ام‌ در ق‍رآن‌» در این‌باره گفته‌اند: «سخن در ابتداء آیه مربوط به مسئله وقت قیامت است و دلالت بر عدم آگاهی پیامبر از مسائل کلی غیبی ندارد. (...) درباره قسمت‌های دیگر آیه مانند آیه اللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنثَى وَمَا تَغِيضُ الأَرْحَامُ وَمَا تَزْدَادُ وَكُلُّ شَيْءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ[۲]ای‌بسا ممکن است موجب توهم انحصار بعضی از علوم به خداوند گردد، مانند علم به نزول باران و آنچه در رحم‌ها است و مدت حمل، ولی پس از اندکی دقت این توهم برطرف می‌شود و دلیل قاطعی بر این مدعی باقی نمی‌ماند، زیرا تعبیر آیه در مورد نزول باران جمله وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ است و این جمله اگر به جمله سابق عطف شده باشد معنی آن این است که خدا باران را فرود می‌آورد و راجع به علم وقت فرود آمدن یا اصل فرود آمدن تعرضی ندارد و اگر این جمله عطف به مفرد یعنی کلمه "ساعة" باشد باید تأویل به مفرد شود و معنی آن این است که خداوند نزد او علم ساعة و علم فرود آمدن باران است؛ و در این صورت همان سخنی که درباره جمله عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ گفته شد قهرا درباره علم به نزول باران نیز جریان پیدا می‌کند. اما در مورد جمله وَيَعْلَمُ مَا فِي الأَرْحَامِ و یا جمله اللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنثَى و یا جمله وَمَا تَغِيضُ الأَرْحَامُاگر چه این تردید و احتمال فوق در بین نیست ولی این تعبیرات اصلا دلالتی بر انحصار ندارد بلکه با قرینه وَكُلُّ شَيْءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ برای افاده این معنی است که علم الهی به تمام اشیا با تمام خصوصیات آن احاطه دارد، اما حکایت از آنکه این‌گونه علوم به کسی تعلیم داده می‌شود یا شده است نفیاً و اثباتاً ندارد. شاهد دیگر این معنی اختلاف سیاق علم به ساعت با علم به این‌گونه امور است؛ زیرا در مورد علم به ساعت و زمان قیامت فرموده است إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ اما در مورد علم آن‌چه در رحم است می‌گوید: وَيَعْلَمُ مَا فِي الأَرْحَامِ یا اللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنثَى وَمَا تَغِيضُ الأَرْحَامُ و اختلاف این دوگونه تعبیر از نظر ادبیت بسیار روشن است» [۳].
۲. حجت الاسلام و المسلمین دکتر شاکر؛
حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد تقی شاکر نويسنده مقاله «مسئله آگاهی از غیب و امکان آن از نگاه مفسران» در پاسخ به این پرسش گفته‌ است:

«در آیه سی و چهارم سوره مبارک لقمان آمده است: إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَّاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ [۴]. پرسش هایی که در اینجا مطرح اند:

  • آیا این موارد جزء موارد دانش غیبی‌اند؟ پاسخ این پرسش با توجه به معنای علم غیب روشن و البته مثبت است.
  • این دانش از علوم اختصاصی خداوند است؟ در پاسخ به این پرسش با توجه به مجموعه آموزه‌ها از آیات و روایات باید گفت دانش غیبی همچنان که روایات اصول شریف کافی دلالت دارد به دو بخش عمده تقسیم می‌شود. نخست غیبی که آگاهی و دانش به آن در اختیار خداوند است. دوم غیبی که خداوند با اذن خود دانش آن را از طرق مختلف در اختیار برخی از مخلوقات خویش قرار می‌دهد. بر اساس آموزه‌های امامیه آگاهی به زمان قیامت در گروه نخست قرار می‌گیرد. رسول خدا (ص) در برابر درخواست‌های مختلف در بیان زمان قیامت مامور به ابلاغ این نکته بود که بیان فرماید آگاهی از زمان قیامت تنها در اختیار خداوند است و این آگاهی را خداوند در اختیار دیگران قرار نداده است. این پاسخ که در قالب وحی ارائه می‌شد افزون بر پاسخ‌گویی به پرسش همواره مشرکان و ... نسبت به زمان قیامت، در بردارنده این نکته بود که رسول خدا (ص) آنچه را بیان می‌دارد بر اساس حدس یا دانشی اندوخته از دیگران نیست بلکه سخن او پیوند تام به دانش الهی دارد و منبع دانش او علم غیب الهی است و هر چه خداوند در اختیار او نهد و اذن به بیان آن دهد را در اختیار مردم قرار می‌دهد.
  • مقصود از آگاهی به آنچه در رحم‌های مادران است چیست؟ در پاسخ به این پرسش با نگاهی به سیر تفاسیر می‌توان گفت بیشتر مفسران به‌ویژه در سده‌های گذشته مقصود از این جمله را علم به جنسیت فرزند در رحم دانسته‌اند. اما برخی دیگر از مفسران به‌ویژه در دهه‌های اخیر بیان داشته‌اند که علم به جنسیت تنها بخشی از مقصود این جمله است و عبارت وَيَعْلَمُ مَا فِي الأَرْحَامِ مفهوم و مقصودی گسترده‌تر دارد و شامل مواردی همانند سلامت جنین و جزئیات آن و افزون بر این آگاهی به سعادت و شقاوت یا همان سرانجام حیات دنیوی او و اموری همانند آن نیز می‌شود.
  • آیا علم به مَا فِي الأَرْحَامِ دانشی اختصاصی برای خداوند است؟ پاسخ این پرسش با دقت در آیه مبارکه روشن می‌شود. در آیه ۳۴ سوره لقمان علم اختصاصی خداوند دانش به قیامت بیان شده است و این دانش همانند آگاهی به آنچه در رحم مادران و ... است دانسته شده است. به نظر می‌رسد قرار گرفتن آگاهی به زمان قیامت در کنار این موارد بدین جهت است که بیان شود. همانگونه که برای پرسشگران دانایی به مَا فِي الأَرْحَامِ یا آگاهی به بارش باران و ... از دانش‌هایی الهی است و اقرار به آگاهی آن برای خداوند وجود دارد، آیه می‌خواهد بیان کند تفاوتی میان این امور و آگاهی خدا به زمان قیامت نیست یعنی کیفیت و نوع آگاهی الهی با بزرگی یا سختی دسترسی به یک دانش تفاوت نمی‌یابد بلکه خداوند از تمامی‌امور کوچک و بزرگ آگاه است و تفاوتی برای خداوند در این مسئله نیست.

بر این اساس می‌توان گفت خداوند سبحان در این آیه نمی‌خواهد آگاهی از زمان نزول باران یا جنسیت فرزند و ... را از علوم اختصاصی الهی بیان دارد. از این رو می‌توان نتیجه گرفت امکان انتقال و در اختیار نهادن آگاهی به زمان و مکان بارش باران و یا جنسیت فرزند در رحم و ... می‌تواند با شیوه‌هایی در اختیار برخی از بشر قرار گیرد. این آگاهی در قسم دوم از آگاهی‌های غیبی که در نخست بیان شد قرار می‌گیرد. مقصود از شیوه‌های مختلف آگاهی از این امور آن است که گاه این دانش از کانال الهی با اذن الهی در اختیار اولیاء و برگزیدگان و یا برخی مومنان قرار می‌گیرد و گاه این دانش از کانال شیطانی اما با اذن الهی می‌تواند در اختیار برخی از اجنه یا انسان‌ها با روش شیطانی قرار گیرد.

نکته نهایی اینکه اگر مقصود از آگاهی به آنچه در شکم مادران است تنها در برگیرنده علم به جنسیت دختر یا پسر بودن باشد، اینکه بشر اکنون با اختراع دستگاه‌هایی می‌تواند به این آگاهی دست یابد، منافاتی با آیه ندارد چرا که این آگاهی بشر به اذن الهی و با قدرت و توانی که خداوند در اختیار بشر نهاده و از آنچه در زمین آفریده شکل یافته پس بازگشت آن به خداوند است. و لازم است توجه نمود علم غیب امری نسبی است همچنان که توضیح آن در دیگر پرسش‌ها به تفصیل بیان شده است و می‌تواند امری اکنون از امور غیبی به شمار آید اما در لحظه‌ها یا زمان‌های بعد از غیب به شمار نیاید. لازم است به این نکته نیز اشاره کرد که آگاهی به جنسیت همچنان که بیان شد تنها بخشی از مقصود عبارت و یعلم مَا فِي الأَرْحَامِ می‌تواند باشد. بر این اساس آگاهی معصوم (ع) از مَا فِي الأَرْحَامِ افزون بر جنسیت فرزند شامل اموری دیگری هست که بخشی از آن حتی در اختیار غیر ولی خدا نیز نمی‌تواند قرار یابد»[۵].
۳. حجت الاسلام و المسلمین ایزدخواه و خانم نیری؛
حجت الاسلام و المسلمین محمد ابراهیم ایزدخواه و خانم عصمت نیری در مقاله «بررسی تفسیری آیات انحصار و شمول علم غیب پیامبران» در این‌باره گفته‌اند: «در مورد اطلاع از آنچه در رحم‌ها است با توجه به قرینه وَكُلُّ شَيْءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ [۶] گفته می‌شود که: علم الهی به تمام اشیا با تمام خصوصیات آن، احاطه دارد اما حکایت از آنکه این گونه علوم، نفیاً و اثباتاً به کسی تعلیم داده شده، ندارد[۷] و شاهد دیگر این معنا اختلاف سیاق علم به ساعت با علم به این گونه امور است؛ زیرا در مورد علم به ساعت و زمان قیامت، از ادات حصر استفاده شده است اما در مورد علم آنچه در رحم است، خدای متعال می‌فرماید: اللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنثَى [۸] آنچه هر زن بارداری در رحم دارد، خدا از آن آگاه است که بدون حصر بیان می‌شود و مانع از آن نیست که بندگان نیز از طریق دیگری مانند وحی الهی یا الهام غیبی و یا هر راه دیگری به ای امور آگاه گردند، با این تفاوت که علم خدا ذاتی و ضروری است و علم دیگران کسبی و امکانی است، که اختلاف این دو گونه تعبیر از نظر ادبی بسیار روشن است»[۹].
۴. آقای دکتر رستمی و خانم آل‌بویه؛
آقای دکتر محمد زمان رستمی (استادیار دانشگاه قم) و خانم طاهره آل‌بویه (پژوهشگر جامعة الزهراء) در کتاب «علم امام» در این‌باره گفته‌‌اند:

«آیه شریفه إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَّاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ[۱۰]. حکایت از این دارد که آگاهی از قیامت و نزول باران و چگونگی جنین در رحم مادر، و اموری که انسان در آینده انجام می‌دهد، و محل مرگ او، در اختیار خداوند است و دیگران را به آن راهی نیست، روایاتی که در تفسیر آیه نیز آمده این حقیقت را تأکید می‌کند. از جمله در حدیثی آمده که امام (ع) بعد از قرائت آیه بالا فرمود: این پنج مورد کلیدهای غیب است که هیچ کس جز خدا نمی‌داند[۱۱]. شیخ طبرسی نیز می‌فرماید: در حدیث از امام (ع) روایت شده که کلید غیب پنج چیز است که جز خدا کسی به آن آگاهی ندارد و این آیه را قرائت فرمودند[۱۲]

در تأیید این سخن در نهج البلاغه می‌خوانیم: هنگامی که امام علی از بعضی حوادث آینده خبر می‌داد یکی از یاران عرض کرد: ای امیر مؤمنان (ع) آیا به علم غیب آشنایی؟ امام (ع) فرمود: این علم غیب نیست، این دانشی از پیامبر (ص) است. علم غیب، تنها علم قیامت و آنچه خداوند سبحان در این آیه إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَّاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ بر شمرده است می‌باشد. خداوند سبحان از آنچه در رحم‌ها قرار دارد آگاه است، پسر است یا دختر؟ زشت است یا زیبا؟ سخاوتمند است یا بخیل؟ سعادتمند است یا شقی؟ چه کسی آتش گیره دوزخ است و چه کسی در بهشت دوست پیامبران؟... این‌ها علوم غیبیه‌ای است که غیر از خدا کسی نمی‌داند [۱۳]

قرشی نیز می‌فرماید: از آیات و روایات بر می‌آید که خدا علم وقوع آخرت را به کسی نیاموخته است، ولی مانعی نیست که چهار قسمت دیگر را به بعضی از انبیا و ائمه (ع) به صورت غیب مبذول نماید و یاد بدهد، چنان‌که در آیه دیگری می‌خوانیم: عَالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ[۱۴] و بنابراین، خدا در صورت اقتضای مصلحت، مقداری از غیب را به پیامبر (ص) خود می‌آموزد و پیامبر (ص) نیز آن را به اوصیای خود یاد می‌دهد. در کافی از امام باقر (ع) نقل شده که خداوند دو علم دارد: علمی که مخصوص اوست و جز او نمی‌داند و علمی که به ملائکه و رسل خود آموخته است و آن علم را ما نیز می‌دانیم. در مجمع البیان از ائمه (ع) نقل شده که این پنج چیز را به طور تفصیل و تحقیق جز خدا کسی نمی‌داند، گویی منظور آن است که مقداری از آنها را به انبیا و اوصیا و ملائکه فهمانده است. از امام صادق (ع) نیز روایت شده که این پنج چیز را جز خدا نمی‌داند و بعد از نقل این حدیث می‌گوید: روایات زیادی داریم که امامان (ع) از آینده و از مرگ و مکان مرگ خود خبر می‌دهند و آن روایات این روایت را تخصیص می‌زنند [۱۵].

شریف لاهیجی نیز می‌نویسد: این منافی آن نیست که خداوند این علوم را به بعضی نفوس کامل مانند انبیا و ائمه (ع) اعطا نماید و در کتاب‌های احادیث، به خصوص در کتاب کافی، روایات بسیاری آمده که ائمه (ع) علم به بعضی از این امور داشته‌اند و در کتاب‌های مقتل نیز روایت شده که چون امام حسین (ع) به ارض کربلا رسید فرمود این‌جا مکانی است که خون ما در آن ریخته می‌شود و این جا محل قبور ما است»[۱۶].
۵. آقای رضوانی؛
علی اصغر رضوانی (پدیدآورنده)

آقای علی اصغر رضوانی، در کتاب «شیعه‌شناسی و پاسخ به شبهات» در این‌باره گفته است:

«از آیه إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَّاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ[۱۷]، برخی نتیجه گرفته‏‌اند که علم این پنج چیز به خداوند متعال اختصاص دارد، در حالی که در واقع امروز با پیشرفت علم و تکنیک به برخی از این امور علم حاصل شده است، از قبیل وقت بارش باران و شناسایی فرزند در رحم زن.

جواب: اولاً: در مورد جنین، خداوند متعال از ابتدای قرار گرفتن نطفه در رحم زن، وضعیت آن را می‏‌داند و این، مقدور بشر نیست. و نیز اخبار هواشناسی به صورت دقیق و یقینی نیست، بلکه تماماً بر اساس ظنیّات و حدسیات است ولی خداوند متعال به خصوصیات آن علم یقینی و حضوری دارد.

ثانیاً: بشر با وسایل مدرن امروز می‏‌تواند کشف نماید، ولی خداوند به این امور، بدون وسایل پیشرفته، علم دارد.

ثالثاً: آیه تعبیرات جملاتش یکسان نیست، در بعضی به لسان حصر آمده و برخی با لسان اثبات علم و برخی دیگر با تصریح به جهل بشر است. اما علم به زمان قیامت، منحصراً نزد خداوند متعال است. و در مورد نزول باران و موقعیت فرزند در رحم مادر، علمش را برای خود ثابت کرده نه حصر آن را و در مورد کسب انسان در آینده و این که در کجا خواهد مرد تصریح به جهل بشر دارد»[۱۸].]]]]
۶. آقای شیخ‌زاده (پژوهشگر جامعة المصطفی العالمیة)؛
آقای قاسم علی شیخ‌زاده در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا» در پاسخ به این پرسش گفته‌ است:

«آیه ۳۴ سوره لقمان إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَّاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ [۱۹]

در این آیه پنج مسئله نزول باران و آگاهی در رحم‌ها، نا آگاهی از کسب فردا، آگاهی از زمان قیامت و ندانستن مکان مرگ مطرح شده که بدلیل مناسبت میان معطوف و معطوف علیه همه دارای حکم واحد است. و چون علم به قیامت در انحصار خداوند است چهار مورد دیگر نیز چنین است پس امام حداقل از مکان مرگ خویش ناآگاه است.

جوابها: # می‌توان کلمه و او را از نظر ادبی در جمله وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ استینافیه دانست نه عاطفه که در این صورت علم به زمان قیامت در انحصار خداوند است اما نزول باران و ما بعدش جمله‌های استینافیه‌اند که ربطی به جمله اول عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ ندارند در نتیجه حصر در جمله‌های بعدی از میان رفته و علم به آنها ممکن می‌گردد.

  1. آیه می‌گوید کسی نمی‌تواند باران را نازل کند نه اینکه کسی نمی‌تواند علم به نزول باران پیدا کند چون از طریق تجربه می‌توان فهمید چه زمانی باران نازل می‌گردد.
  2. درباره «مَا فِي‏ الْأَرْحَام‏» می‌توان گفت: با توجه جمع بودن ارحام و الف لام داشتن آن آیه درصدد بیان وسعت علم خداوند است یعنی خداوند از دورن ارحام همه حیوانات، انسانها، نباتات و... آگاهی دارد باالفعل اما انسانها ازاین علوم وسیع بی‌بهره اند یک پزشک خاص درزمان خاص می‌تواند از یک رحم خاص آگاه شود اما آن گستره‌ای علمی را که مقصود آیه است ندارد. به‌ویژه آنکه در روایات آمده خداوند ملائکه را بعد از چهار ماه از گذشت انعقاد نطفه از مذکر بودن، مؤنت، سعید وشقی بودن آن آگاهی می‌کند.
  3. مرحوم علامه مجلسی در جواب از آیه مذکور فرموده:

الف: مراد اینست که امور مذکور را به‌صورت معیّن وخصوصی جز خدا کسی نمی داند و ائمه هم اگر از مرگ کسی خبر می‌دهد ممکن است آن دقیقه خاصی را که روح از بدن جدا می‌شود ندانند.

ب: علمی حتمی به امور فوق ویژه خداوند بوده و بداء پذیر است.

ج: ممکن است دیگران با تعلیم خداوند بدانند.

د: خداوند به‌صورت حتمی از این امور خبر نداده و حتمی بودن آن را به زمان نزدیک به وقوعشان واگذاشته که جواب اخیر را بسیاری از روایات تأیید می‌کند.

در روایات از جمله از پیامبر نقل شده که غیر از خداوند کسی این امور را به‌طور تفصیل و تحقیق نمی‌داند.

نتیجه جواب: با توجه به روایات فراوانی که می‌گویند ائمه از زمان و مکان مرگشان آگاهی دارند که خواهد آمد روایاتی را که موافق مضمون آیه است را مقید می‌کند و حاصل این می‌شـود کـه این پنج مورد مخصوص خداوند است ولی با تعلیم خداوند آگاهی از آنها ممکن است و روایاتی که انحصار را ثابت می‌کنند ضعیف السنداند»[۲۰].
۷. پژوهشگران وبگاه اسلام کوئست.
پژوهشگران «وبگاه اسلام کوئست» در این‌باره گفته‌اند:

«در مورد آیه کریمه إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَّاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ[۲۱]، دو تفسیر وجود دارد:

۱. موارد پنج‌گانه مذکور در آیه فوق، جزو امور غیبی‌اند و جز خداوند و کسانی که خداوند آنان را آگاه به امور غیبی کرده باشد، کسی نسبت به این امور آگاهی ندارد. منظور از فرستادن باران، فقط بارش آن نیست که توسط متخصصان هواشناسی یا دیگران، قابل پیش بینی باشد، بلکه این که دقیقاً کی و کجا و چه مقدار نازل می‌شود منظور است، و این علم فقط در اختیار خداوند است و دیگران با حدس و گمان ممکن است تا حدی از آن آگاه باشند. چنانچه منظور از آگاهی از "جنین در رحم"، فقط جنسیت آن نیست که توسط دستگاه‌هایی قابل تشخیص باشد، بلکه منظور همه امور مربوط به جنین؛ مانند جنسیت، سلامت، خصوصیات جسمی و روحی و حتی استعدادهای او و سعادت و شقاوت و آینده او است. بدیهی است که چنین آگاهی، مخصوص خداست. و اگر در روایات، پاره‏اى از این آگاهى‌ها برای ائمه (ع) اثبات گشته، از آن جهت است که آگاهی به صورت علم اجمالى آن هم از طریق تعلیم الاهى هیچ منافاتى با اختصاص علم تفصیلى آنها به ذات پاک خداوند ندارد و تازه همین علم اجمالی نیز ذاتى و استقلالى نیست، بلکه جنبه عرضى و تعلیمى داشته و از طریق تعلیم الاهى است به مقدارى که خدا می‌خواهد و صلاح می‌‏داند.

۲. اما تفسیر دیگر این است که در این آیه، فقط علم به تاریخ قیامت از امور غیبی است و خداوند نیز فقط آن را مخصوص خود می‌داند و در فرازهای دیگر آیه، سخن و شیوه بیان عوض شده و تنها اعلام می‌دارد که خداوند باران می‌فرستد و از آنچه در رحم مادران است آگاهی دارد، بدون آن که این علم را مخصوص خود بداند. بنابراین، اگر اکنون یا در آینده، بتوان با پیشرفت‌هایی علمی، دقیقاً از میزان بارندگی و زمان آن و از وضعیت جنین و خصوصیات آن، آگاهی پیدا نمود، تناقضی با منظور آیه نخواهد داشت. همچنین در فرازهای چهارم و پنجم آیه، تکیه سخن بر عدم اطلاع افراد از سرنوشت و مکان مرگ‌شان است. این عدم آگاهی، مطابق قانون طبیعت است که هیچ‌کس ذاتاً از غیب و حوادث آینده مطلع نیست، ولی این امر مانع از آن نمی‌شود که خداوند برخی افراد را نسبت به حوادث آینده یا زمان و مکان مرگ‌شان آگاه سازد»[۲۲].

پرسش‌های مصداقی همطراز

  1. آیا علم به احکام غیبی الهی علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
  2. آیا علم به شرایع الهی علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
  3. آیا علم به سنت علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
  4. آیا علم به باطن قرآن علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
  5. آیا علم به تأویل قرآن علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
  6. آیا علم به کتب و صحف پیامبران علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
  7. آیا علم به حاجات و نیازهای مردم علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
  8. آیا علم به عجایب یا راه‌های آسمان و زمین علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
  9. آیا علم به عجایب خشکی و دریا علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
  10. آیا علم به ملکوت علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
  11. آیا علم به اسم اعظم الهی علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
  12. آیا علم به ضمائر و خطورات قلبی علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
  13. آیا علم به اعمال و احوال خلق علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
  14. آیا علم به بلایا و منایا علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
  15. آیا علم به گذشته و حال و آینده علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
  16. آیا علم به ایمان یا عدم ایمان افراد علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
  17. آیا علم به زمان و کیفیت مرگ افراد علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
  18. آیا علم به زمان ظهور در آخر الزمان علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
  19. آیا علم به منطق الطیر یا زبان حیوانات علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

پانویس

  1. تفسير روان جاويد، ج‏ ۴، ص ۲۸۵.
  2. «و خداوند می‌داند که هر مادینه چه در شکم دارد و بچّه‌دان‌ها چه می‌کاهند و چه می‌افزایند و هر چیز نزد او اندازه‌ای دارد». سوره رعد، آیه ۸.
  3. ع‍ل‍م‌ پ‍ی‍ام‍ب‍ر و ام‍ام‌ در ق‍رآن‌، ص ۵۳-۶۳.
  4. بی‌گمان، تنها خداوند است که دانش رستخیز نزد اوست و او باران را فرو می‌فرستد و از آنچه در زهدان‌هاست آگاه است و هیچ کس نمی‌داند فردا چه به دست خواهد آورد و هیچ کس نمی‌داند در کدام سرزمین خواهد مرد؛ بی‌گمان خداوند دانایی آگاه است؛ سوره لقمان، آیه: ۳۴.
  5. مکاتبه اختصاصى دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
  6. ؛ و هر چیز نزد او اندازه‌ای دارد؛ سوره رعد، آیه: ۸.
  7. قرشی، احسن الحدیث، ج۵، ص۲۱۰.
  8. ؛ خداوند می‌داند که هر مادینه چه در شکم دارد؛ سوره رعد، آیه: ۸.
  9. بررسی تفسیری آیات انحصار و شمول علم غیب پیامبران، فصلنامه مطالعات تفسیری؛ شماره۳۰، ص ۸۳.
  10. بی‌گمان، تنها خداوند است که دانش رستخیز نزد اوست و او باران را فرو می‌فرستد و از آنچه در زهدان‌هاست آگاه است و هیچ کس نمی‌داند فردا چه به دست خواهد آورد و هیچ کس نمی‌داند در کدام سرزمین خواهد مرد؛ بی‌گمان خداوند دانایی آگاه است؛ سوره لقمان، آیه ۳۴.
  11. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۱۷، ص ۹۷ – ۱۰۰.
  12. طبرسی، ترجمه مجمع البیان، ج ۱۹، ص ۲۰۲.
  13. نهج البلاغه، خطبه ۱۲۸.
  14. او دانای نهان است پس هیچ کس را بر نهان خویش آگاه نمی‌کند. جز فرستاده‌ای را که بپسندد؛ سوره جن؛ آیه ۲۶ - ۲۷.
  15. قرشی، تفسیر أحسن الحدیث، ج ۸، ص ۲۷۲.
  16. علم امام (با رویکرد قرآنی، روایی، عرفانی، فلسفی و کلامی)
  17. بی‌گمان، تنها خداوند است که دانش رستخیز نزد اوست و او باران را فرو می‌فرستد و از آنچه در زهدان‌هاست آگاه است و هیچ کس نمی‌داند فردا چه به دست خواهد آورد و هیچ کس نمی‌داند در کدام سرزمین خواهد مرد؛ بی‌گمان خداوند دانایی آگاه است. آیه ۳۴ سوره لقمان
  18. شیعه‌شناسی و پاسخ به شبهات، ج۲، ص ۵۵۴
  19. بی‌گمان، تنها خداوند است که دانش رستخیز نزد اوست و او باران را فرو می‌فرستد و از آنچه در زهدان‌هاست آگاه است و هیچ کس نمی‌داند فردا چه به دست خواهد آورد و هیچ کس نمی‌داند در کدام سرزمین خواهد مرد؛ بی‌گمان خداوند دانایی آگاه است؛ سوره لقمان، آیه: ۳۴.
  20. رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا؛ ص ۱۰۵ - ۱۰۷.
  21. بی‌گمان، تنها خداوند است که دانش رستخیز نزد اوست و او باران را فرو می‌فرستد و از آنچه در زهدان‌هاست آگاه است و هیچ کس نمی‌داند فردا چه به دست خواهد آورد و هیچ کس نمی‌داند در کدام سرزمین خواهد مرد؛ بی‌گمان خداوند دانایی آگاه است. آیه ۳۴ سوره لقمان
  22. وبگاه اسلام کوئست