حجاب

حجاب از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حجاب در قرآن - حجاب در حدیث - حجاب در فقه سیاسی - حجاب در فقه اسلامی - حجاب در جامعه‌شناسی اسلامی - حجاب در معارف و سیره حسینی - حجاب در معارف و سیره فاطمی - حجاب از دیدگاه اهل سنت - حجاب در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

حجاب اصطلاحی دینی به معنای پوشش ویژه زن است که خود را با آن از نامحرمان می‌پوشاند. این واژه در قرآن به کار رفته است که در یک آیه مراد از آن حجاب اصطلاحی است. تشریع حجاب در شرایع الهی و اسلام دارای حکمت‌هایی است مانند: پاسخ به نیاز فطری عفت‌طلبی؛ ایجاد امنیت برای زنان؛ تزکیه و طهارت. باید توجه داشت از همان آغاز خلقت بشر پوشش در میان انسان‌ها بوده و همه افراد و ملل به شکل‌هایی گوناگون از نوعی حجاب بهره گرفته‌اند و در تمام ادیان و اقوام نیز به نوعی قانون حجاب وجود داشته است. شبهاتی درباره حجای مطرح شده است مانند: استثمار زنان؛ مخالفت داشتن با تمدن؛ سلب آزادی زن؛ رکود فعالیت ها؛ افزایش التهاب‌ها و حساسیت ها و... که به تمامی آنها پاسخ داده شده است.

معناشناسی

معنای لغوی

حجاب از ریشه "ح ـ ج ـ ب" و در لغت به معنای منع کردن و بازداشتن چیزی از چیز دیگر است، خواه آن دو چیز از امور مادی یا معنوی باشند. به حایل و پرده میان دو چیز نیز "حجاب" اطلاق گردیده است و در اصطلاح فقه اسلامی عبارت است از پوشش ویژه زن که خود را با آن از نامحرمان می‌پوشاند یا به حالت پوشیده بودن زن در برابر دیگران اطلاق می‌گردد.

معنای لغوی «پوشش» و «حجاب»، منع و ستر است؛ در هشت آیه از قرآن کریم، واژه حجاب به کار رفته که هفت مورد به معنای لغوی آن اشاره دارد؛ همچنین در ذیل آیه ۵۳ سوره احزاب (آیه حجاب) واژه مزبور به طور خاص به معنای پرده به کار رفته است که بر اساس آن، مؤمنان می‌بایست با زنان پیامبر(ص) تنها از پشت پرده سخن بگویند.

برخی مصداق‌های حجاب زنان عبارت‌اند از: نقاب، برقع، روبند برای صورت و چادر برای تمام بدن. «خمار» و «جلباب» دو مصداق قرآنی حجاب است. خمار به معنای پوششی (مقنعه یا روسری) است که با آن سر را می‌پوشانند و جلباب جامه‌ای بزرگ‌تر از خمار است که گاهی تمام بدن را می‌پوشاند.

حجاب از دیدگاه قرآنی

مقالهٔ اصلی: حجاب در قرآن

واژه حجاب و مشتقات آن ۸ بار در قرآن به کار رفته است که در یک آیه مراد از آن مانع مادی و حجاب اصطلاحی است: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلاَّ أَن يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَى طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانتَشِرُوا وَلا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنكُمْ وَاللَّهُ لا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاء حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَن تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلا أَن تَنكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِن بَعْدِهِ أَبَدًا إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ عِندَ اللَّهِ عَظِيمًا﴾. افزون بر این، قرآن از این معنا با تعبیرهای دیگری نیز یاد کرده است؛ از جمله پایین انداختن جِلْباب: ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا﴾، پوشاندن سر و گریبان با خِمار: ﴿وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ﴾، کنار گذاشتن لباس برای زنان سالخورده: ﴿أَنْ يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ﴾ که لزوم پوشش برای زنان غیر سالخورده از مفهوم آیه برداشت می‌شود، آشکار نکردن زینت جز برای محارم: ﴿وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ﴾، حفظ عورت‌ها: ﴿وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ﴾، پوشیدن لباس برای حفظ عورت‌ها: ﴿يَا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَرِيشًا وَلِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِكَ خَيْرٌ ذَلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ﴾.

حکمت حجاب

مقالهٔ اصلی: فلسفه حجاب

تشریع حجاب در شرایع الهی و اسلام بی‌دلیل و حکمت نیست، بلکه حکمت‌های متعددی دارد که همه آنها در جهت مصالح بشر و مایه خیر برای زنان‌اند: ﴿وَأَنْ يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَهُنَّ﴾. برخی از عمده‌ترین حکمت‌های آن عبارت‌اند از:

1. پاسخ به نیاز فطری: خداوند زنان را با فطرت پاک عفت‌طلبی آفریده است و تشریع حجاب در واقع پاسخی به این نیاز فطری آنان است.
2. ایجاد امنیت: از دیگر حکمت‌های حجاب، حفظ زنان از آزار دیگران و ایجاد امنیت برای آنان است: ﴿ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ﴾.
3. تزکیه و طهارت: حکمت دیگر تشریع حجاب، تزکیه نفس و باطن افراد است: ﴿ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ﴾. رعایت پوشش، هم سبب تطهیر قلوب مردان شده و هم قلوب زنان را از آلودگی پاک می‌کند، از سویی دیگر، این طهارت هم بر افراد اثر گذاشته و سبب دوری آنان از رذایل اخلاقی و وسوسه‌های شیطانی می‌شود و هم بر اجتماع مؤثر بوده و محیط زندگی را از مظاهر شهوانی و غرایز حیوانی پاک می‌سازد. افزون بر موارد یاد شده، استحکام بیشتر بنیان خانواده، حکمت دیگر حجاب است، زیرا پوشیده بودن زنان و وجود حریم میان آنان و مردان، از روابط آزاد و بی‌بند و بار افراد و تمایل هریک از زوجین به نامحرمان جلوگیری کرده، اسباب توجه و پیوند بیشتر میان آنان را فراهم می‌کند.

پیشینه حجاب

از همان آغاز خلقت بشر پوشش در میان انسان‌ها بوده و همه افراد و ملل به شکل‌هایی گوناگون از نوعی حجاب بهره گرفته‌اند. با آغاز عصر بافندگی و پیدایی لباس، همه ملت‌ها و پیروان شرایع برای خود نوعی پوشش را برگزیدند. بررسی و ارائه پوشش‌های زنان در میان اقوام مختلف، از عهد باستان تا قرن بیستم از سوی برخی پژوهشگران این امر را تأیید می‌کند.

از جمله این اقوام می‌توان از یونانیان باستان یاد کرد که حجاب در میان زنان آنان به شدت رواج داشت؛ به گونه‌ای که جز با حجاب کامل و تحت مراقبت دیگران قادر به ملاقات با خویشاوندان خود یا حضور در جشن‌های مذهبی نبودند. در ایران باستان نیز زنان ملزم به رعایت حجاب بودند. ویل‌دورانت درباره وضع حجاب پس از روزگار داریوش آورده است که زنان طبقات بالای اجتماع تنها با تخت روان روپوشدار اجازه خروج از خانه را داشتند. آنان در بیرون از خانه حق ملاقات با مردان را نداشتند؛ حتی زنان شوهردار از دیدار با پدران و برادران خود منع می‌شدند. در آیین زرتشت که مذهب رسمی ایرانیان بود بر هر مرد و زن واجب بود که هنگام انجام دادن مراسم عبادی سر خود را بپوشاند، به‌گونه‌ای که موهای آنان آشکار نباشد. پوشش دختران کسرا که حتی پس از اسارت به دست مسلمانان، حاضر به برداشتن نقاب از چهره خود نشدند نشان پای‌بندی آنان به حجاب در آیین خود بوده است.

در شریعت یهود نیز حجاب واجب بوده و متون متعددی از تورات کنونی این امر را تأیید می‌کنند؛ از جمله در سفر پیدایش از حجاب کامل و حتی پوشش چهره زنان یاد شده است. در کتاب اشعیای نبی از مجازات دختران صهیون در قیامت به جرم "تبرّج" و "تنّازی" و به صدا درآوردن زیورآلات خود و آشکار کردن آنها در برابر دیگران یاد شده است. افزون بر این، در موارد دیگری از این کتاب از نوع حجاب زنان یهود از جمله چادر، نقاب و بُرْقَع یاد شده است. در مسیحیت نیز نه تنها احکام شریعت یهود درباره حجاب تغییر نیافت، بلکه در برخی موارد بیشتر بر آن تأکید شد و افزون بر حجاب ظاهری، در برخی آیات انجیل بر عفت و حجاب درونی زنان یعنی عفت نیز تأکید گردید. بر اساس آموزه‌های یاد شده، حواریان و پس از آنان پاپ‌ها و روحانیان مسیحی در صدر اول بر وجوب حجاب تأکید کرده، زنان را به رعایت آن فرا می‌خواندند تا اینکه پس از رنسانس و انقلاب صنعتی پس از جنگ جهانی دوم در قرن نوزدهم حجاب به تدریج کنار گذاشته شد و بی‌حجابی به گونه‌ای گسترده در اروپا و در پی آن در دیگر ملل جهان از جمله کشورهای اسلامی رواج یافت. در میان اعراب جاهلی پیش از اسلام نیز حجاب به نوعی وجود داشت و داستان جنگ "فجار" میان دو قبیله قریش و بنی‌کنانه که به جهت کشف حجاب زنی از بنی‌عامر رخ داد مؤید این امر است؛ اما گاه آنان بر اثر عقاید خرافی و باطل، کشف حجاب کرده، حتی زنان با بدنی برهنه به طواف خانه خدا می‌پرداختند: ﴿وَإِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً قَالُوا وَجَدْنَا عَلَيْهَا آبَاءَنَا وَاللَّهُ أَمَرَنَا بِهَا قُلْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ أَتَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ﴾. آیه درباره برخی قبایل عرب نازل شده که عقیده داشتند با لباسی که در آن گناه کرده‌اند نباید طواف کرد.

در اسلام نیز قانون حجاب همچون شرایع پیشین تشریع شد و مردان و زنان مسلمان به حفظ نگاه و پوشش و نیز عورت‌ها و زینت‌های خود از دیگران مأمور شدند: ﴿قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾.

احکام فقهی

مقالهٔ اصلی: حجاب در فقه اسلامی

اسلام برای پوشش زنان و مردان مسلمان احکام متعددی را تشریع کرده که قرآن کریم به برخی از آنها اشاره کرده است؛ از جمله:

وجوب حجاب

در وجوب پوشش زن میان هیچ یک از مذاهب اسلامی، تردیدی نیست و همه فقیهان و عالمان آشنا به نصوص دینی بر لزوم پوشیده بودن بدن زن از نگاه نامحرم اتفاق نظر دارند، چنانکه از چشم چرانی زن و مرد نهی شده و تردیدی در آن نیست. حکم حجاب در سوره احزاب و نور ۱۸ سال پس از بعثت پیامبر نازل شده و پیامبر در این دسته از آیات در آغاز با متوجه کردن زنان، خود موضوع حجاب را مطرح می‌کند، آنگاه در شکل کلی‌تری در سوره احزاب و نور به ضرورت آن توجه می‌دهد.

داشتن پوشش برای زنان در برابر مردان واجب است، دلیل این امر آیه ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا﴾ است که زنان مسلمان را به پوشش سراسر بدن فرمان داده است و نیز آیه ۳۱ سوره نور که زنان را به حفظ عورت‌ها مأمور و آنان را از آشکار کردن زینت خود در برابر دیگران نهی کرده است..

حدود حجاب

حدود پوشش زنان در برابر نامحرمان، محارم، همسر و دیگران متفاوت است که به حدود آن در هریک از این موارد اشاره می‌شود.

حجاب در برابر نامحرم

قرآن کریم در دو آیه به حدود حجاب زنان در برابر مردان نامحرم اشاره کرده است: در آیه ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا﴾، زنان را به افکندن چادر بر بدن خود ملزم کرده است. واژه‌پژوهان در تفسیر "جِلباب" معانی مختلفی بیان کرده‌اند؛ ولی بیشتر آنان، آن را پارچه‌ای دانسته‌اند که بر روی لباس‌ها افکنده می‌شود و تمام بدن از سر تا پاها را می‌پوشاند. در آیه‌ای دیگر نیز زنان به حفظ عورت، آشکار نکردن زینت‌های خود، جز آنچه ظاهر است و افکندن مقنعه بر گریبان در برابر نامحرمان فرمان داده است: ﴿وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾.

حجاب در برابر محارم

قرآن آشکار کردن زینت زنان در برابر محارم از جمله شوهر، پدر، پدر شوهر، پسر، پسر شوهر، برادر، پسر برادر، پسر خواهر و زنان را مباح دانسته است: ﴿وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾، البته آشکار کردن زینت در برابر محارم ذکر شده یکسان نیست و وظیفه زنان در برابر دیگر محارم با وظیفه آنان در برابر شوهر متفاوت است.

وظایف مؤمنان و حکومت درباره حجاب

افزون بر مکلف بودن زنان برای حفظ حجاب، مؤمنان و حکومت اسلامی نیز در این زمینه وظایفی دارند که از جمله وظایف آنان سفارش زنان به رعایت حجاب است. این تکلیف از آیه ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا﴾ که پیامبر اکرم (ص) را مأمور کرده است تا همسران و دختران خود و زنان مسلمان را به حجاب فرمان دهد برداشت می‌شود. آیاتی که به شکل عام، حاکمان و همه مسلمانان را به امر به معروف و نهی از منکر فرمان داده‌اند، مانند: ﴿الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ﴾ امر به حجاب و نهی از بی‌حجابی را نیز شامل می‌شوند، از این‌رو مؤمنان و حکومت اسلامی وظیفه دارند زنان مسلمان را به پوشش حجاب امر کرده، آنان را از بی‌حجابی بازدارند.

مخالفت با حجاب

برخی از انسان‌ها، تعدادی از حقایق روشن - همچون تاثیر حجاب برای امنیت زن در برابر بدکاران و زشتکاران - را می‌‌دانند، اما به دلایل غیر عقلانی و عقلایی به انکار این حقیقت و مخالفت با ححاب می‌‌پردازند. از نظر آموزه‌های وحیانی قرآن، بسیاری از مردم این گونه هستند و نسبت به اموری که صد درصد در حقانیت آن علم و یقین قطعی دارند، مخالفت می‌‌کنند؛ زیرا هواهای نفسانی، برترجویی، ظلم‌گرایی، خودبرتربینی و اموری از این دست اجازه نمی‌دهد تا حقیقتی که می‌‌شناسند، بپذیرند و تابع آن باشند. این گونه است که مخالفت با خدا و انکار قیامت و معاد و زنده دوباره انسان در آخرت و بازخواست و حسابرسی در آن را به شدت انکار می‌‌کنند و به گونه ای زندگی می‌‌کنند که گویی اصلا چنین چیزهایی غیر عقلانی یا غیر عقلایی بوده و جزو خرافات بی‌معنا و بی‌ارزش است..

مخالفت عالمانه و آگاهانه با حجاب

از نظر آموزه‌های وحیانی قرآن، حجاب موجب می‌‌شود تا زن و جلوه‌های زیباشناختی او شناخته و دیده نشود و مورد اذیت و آزار بیماردلان قرار نگیرد. همچنین از زنان می‌‌خواهد تا در بیان عشوه کلامی نداشته باشند تا قلب‌های بیمار دل تحریک نشود.

اصولا یکی از راه‌های امنیت‌یابی، مراعات برخی از مسائل است. به عنوان نمونه اگر کسی بخواهد در تظاهراتی شرکت کند که موجبات بازداشت و آزار و اذیت می‌‌شود، چهره خویش را می‌‌پوشاند تا شناخته و دستگیر نشود و مورد اذیت و آزار پلیس یا نیروهای امنیتی قرارنگیرد. از نظر قرآن، همان طوری که این افراد بر این باورند که با پوشاندن چهره می‌‌توان در امنیت قرار گرفت؛ زیرا شناخته نمی‌شوند تا بازداشت و مورد اذیت و آزار قرار نگیرند، قرآن می‌‌فرماید به همین دلایل ما حجاب را برای زنان واجب دانسته ایم تا سرشناس و شناخته نشوند و از سوی بیماردلان مورد اذیت و آزار قرار نگیرند؛ زیرا وقتی چهره پوشیده باشد، زیبایی‌های جنسی نهان خواهند ماند و بیماردلان تحریک نمی‌شوند تا به سراغ آن زن بروند و او را بدزدند و بربایند یا به اشکال دیگر اذیت و آزار رسانند. پس همان طوری که عقل و علم و حتی تجربه نشان می‌‌دهد که پوشاندن چهره یکی از راه‌های امنیت است، همچنین درباره زنان پوشاندن بخش‌های محرک مردان می‌‌تواند امنیت آنان را تضمین کند. بنابراین، وقتی کسی این حقیقت را می‌‌شناسد و می‌‌داند ولی به انکار این حقیقت می‌‌پردازد، می‌‌بایست گفت که او کسی جز بیماردلی نیست که نمی‌خواهد باور کند و به حقیقت پای بند باشد و عمل کند. در حقیقت این شخص خودش را به خواب زده است و کسی که خود را به خواب زده را نمی‌توان بیدار کرد؛ چون اصولا خواب نیست تا بیدار شود.

بسیاری از مردم نسبت به حقایق این گونه هستند و این گونه عمل می‌‌کنند، از همین روست که دروغ می‌‌گویند و ظلم می‌‌کنند و بی‌وفایی و خیانت دارند و به اصول اخلاقی و تقوای فطری اعتنایی نمی‌کنند؛ زیرا هواهای نفسانی و گرایش به ظلم و علو و برتر جویی موجب می‌‌شود تا نخواهند در مسیر حق قرار گیرند. اینان بیماردلانی هستند که نمی‌خواهند درمان شوند. پس هر چه به آنان بگویید هیچ تاثیری ندارد و کار فرهنگی نسبت به آنان نتیجه نمی‌دهد؛ چنان که کار فرهنگی نسبت به کسانی که عالمانه و عامدانه به مخالفت با حجاب می‌‌پردازند تاثیری ندارد؛ زیرا آنان می‌‌خواهند در شرایطی قرار گیرند که استثمار جنسی شوند و به عنوان بردگان جنسی مورد استفاده مردان هرزه قرار گیرند و بنیادهای خانواده دیگران را سست کنند؛ چنین زنانی هرگز با فعالیت‌های فرهنگی به سوی حق و حقیقت و حجاب نخواهند رفت و حجاب بر سر نمی‌کنند؛ زیرا آنان می‌‌دانند که حجاب چه آثاری دارد، ولی نمی‌خواهند از این آثار بهره برند، بلکه زندگی را در همان بی‌حجابی و هرزگی و بی‌و بندباری جنسی می‌‌دانند و به یک معنا آنان ظالم به خویشتن و جامعه و خانواده‌هایی هستند که می‌‌خواهند در امنیت کامل زندگی کنند..

علل گسترش بی‌حجابی

هر چند حجاب در جوامع اسلامی معاصر، همچنان از مقبولیت بسیاری برخوردار بوده و زنان با حجاب در بسیاری از این کشورها بخش اعظم زنان را تشکیل می‌دهند، ولی عوامل متعددی موجب افزایش بی‌حجابی در جوامع اسلامی و غیر اسلامی شده است:

ضعف دین‌داری

ضعف و افول دینداری در شکل‌های متنوع خود، از عوامل اصلی بی‌حجابی بوده است؛ افزون بر روایاتی که دنیادوستی را ریشه همه گناهان دانسته، در روایات دیگر زنان آخرالزمان، نیمه عریان، آرایش کرده، از دین گریزان، جویای شهوت و شیفته لذت و روان به سوی فتنه‌ها توصیف شده‌اند؛ همچنین زمانی که دین، عامل آرامش قلبی است، دین‌گریزی، نقش عمده در سلب آرامش معنوی و روحی انسان خواهد داشت؛ از این رو فرد دین گریز می‌کوشد تا با هیجانات جنسی حرام، به گونه‌ای به آرامش دست یابد؛ غافل از آنکه بیشتر مضطرب خواهد شد؛ بی‌اعتنایی به راهکارهای مشروع ارضای حس خودنمایی در زنان، از جمله مصداق‌های ضعف دین‌داری به شمار می‌رود؛ چراکه اسلام با توجه به ویژگی‌های روحی زن، وی را به خودآرایی در برابر همسر و لذت جنسی از وی ترغیب کرده است.

جهل و ناآگاهی

شناخت و آگاهی نداشتن والدین یا فرزندان به احکام شرعی حجاب و دلایل و فلسفه آن، به ویژه تفاوت‌های جسمی و روحی زن و مرد، وجود شک و تردید در حکم حجاب به علت رواج شبهات نیز می‌تواند از عوامل دیگر بی‌حجابی باشد؛ همچنین بهره نجستن از کارشناسان متعهد و متخصص، و در دسترس نبودن کتاب‌ها و دیگر امکانات آموزشی متناسب با ویژگی‌های جوانان نیز، از جمله عوامل اخلال در موضوع حجاب است؛ از این رو اسلام به عنوان دینی جهانی، بر زدودن جهل از دختران نسبت به حجاب تأکید نموده و به والدین برای افزایش آگاهی‌های دینی فرزندان، به منظور بازداشتن از تأثیر مکتب‌های انحرافی و شبهه‌زا توصیه کرده است.

ناکارآمدی عوامل جامعه پذیری

فرایند جامعه پذیری یا کسب دائمی تجربیات اجتماعی در راه ارتقای توانمندی‌های انسانی و فراگرفتن الگوهای فرهنگی جامعه، از جمله عوامل اصلی همانندسازی فرد با محیط زندگی خود بوده و در مقابل، بروز اختلال در فرایند جامعه پذیری، عامل مهم کژروی وی به شمار می‌رود. درباره پدیده بی‌حجابی نیز می‌توان به اختلال در فرایند آموزش ارزش‌های دینی پیرامون حجاب به نسل نوجوان با تفکیک عوامل جامعه‌پذیری اشاره نمود؛ در این میان خانواده به عنوان نخستین و بادوام‌ترین عامل در رشد شخصیت افراد در راه آشنایی با هنجارها و فلسفه اجتماعی آنها نقشی مهم ایفا می‌کند؛ خانواده، چنان که انتظار می‌رود اگر به درستی به وظایف خود در انتقال فرهنگ حجاب به نسل جدید عمل نکند، آسیب‌های بزرگی در پی خواهد داشت؛ در این پیوند، مفسران در ذیل آیه ۲۷ سوره نوح، به نقش بارز خانواده در بروز مفاسد اجتماعی توجه داده‌اند؛ روایات اسلامی نیز جایگاه دختران پرورش یافته در کانون خانوادگی نامناسب را بسیار متزلزل و نابسامان ترسیم نموده‌اند. افزون بر نقش خانواده، عوامل دیگر جامعه پذیری، به ویژه مدارس و رسانه‌های جمعی نیز، در این باره چنان که باید به مسئولیت‌های خود عمل نکرده و حتی گاه به ابزاری برای گسترش بی‌حجابی تبدیل شده‌اند؛ این مشکل به ویژه درباره رسانه‌های تصویری و فناوری‌های نوین آن بیشتر به چشم می‌خورد؛ همچنان که برخی از پژوهش‌ها بیانگر تأثیر منفی تلویزیون و سینما بر حجاب و مشروعیت بخشی به بی‌حجابی هستند.

ضعف نظارت و کنترل اجتماعی

افزون بر جنبه‌های آموزشی نهادهای اجتماعی، این نهادها ابزارهای کنترل اجتماعی نیرومندی نیز به شمار می‌روند؛ از این رو قرآن کریم، مؤمنان را به نظارت مستمر اعضای خانواده به منظور تأمین حسن عاقبت آنان فراخوانده است ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ﴾ ؛ چنان که مفسران نیز با توجه به برخی از منابع روایی، منظور از نظارت را آموزش همراه با امر به معروف و نهی از منکر دانسته‌اند؛ به باور گروهی از پژوهشگران، خانواده در دنیای معاصر به علت ضعف حمایت نهادهایی چون بستگان، رسانه‌های جمعی، قانون و سیاست‌های کلان دولتی، کار کرد نظارتی خود را از دست داده است؛ حمایت‌های مزبور می‌توانند تشویق، ارائه محتوا و یا شیوه‌های درست تربیتی را شامل شوند؛ به عقیده این گروه از صاحب‌نظران، کارکردهای عاطفی ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ﴾ و جنسی ﴿إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ﴾خانواده که خود از عوامل کنترل غیرمستقیم به شمار می‌روند نیز کم‌رنگ شده‌اند؛ به رغم تأکید اسلام بر تقویت روحیه غیرت‌ورزی در مردان و بر اساس بررسی‌های انجام شده در مقاطعی از تاریخ، این امر مهم مورد تضعیف قرار گرفته و به رواج بدحجابی انجامیده است. در عین حال وظیفه نظارتی اجتماع مسلمانان به عنوان ابزاری مؤثر، در چارچوب تکلیف شرعی امر به معروف و نهی از منکر مشخص می‌شود ﴿وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾؛ ﴿كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْكِتَابِ لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَكْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ﴾.

در روایات نیز، بر انجام این فریضه و قطع رابطه با فرد گناهکار در صورت تأثیرگذار نبودن آن تأکید شده و نسبت به عواقب خطرناک ترک آن هشدارهای جدی داده شده است؛ همچنان که امام صادق(ع) در سخنانی گلایه‌آمیز به اصحاب خود، بی‌گناهان آنان را به خاطر گناه بدکاران توبیخ می‌کند؛ زیرا در مقابل گناه آنان سکوت کرده و رابطه خویش را قطع ننمودند؛ به همین دلیل به باور گروهی از جامعه شناسان، عوامل گوناگونی به ناکارآمدی این راهکار انجامیده است که در این میان، می‌توان به عواملی چون نداشتن شناخت دقیق از سوی مردم درباره حدود و موازین امربه معروف و چگونگی اجرای صحیح آن، به دور از هرگونه افراط‌گری، نامشخص بودن مرز میان قلمروهای نظارت مردمی و نظارت دولتی در نظام‌های دینی، و گسترش تدریجی مفهوم «بی‌اعتنایی تماشاچی» اشاره نمود؛ منظور از اصطلاح اخیر، رواج ارزش‌های فردگرایانه‌ای است که بر اساس آن، افراد در برابر کژروی‌ها و جرایم، بی‌تفاوت شده و ناهنجاری‌ها را از مداخله بی‌نیاز می‌دانند.

از ابزارهای دیگر کنترل اجتماعی، کنترل قانونی است که بر عهده حکومت‌ها و در چارچوب اجرای سومین مرحله (مرحله عملی) از فریضه امر به معروف و نهی از منکر در شرایط تشکیل حکومت ولی فقیه است؛ به همین دلیل امام خمینی آن را به صلاح حکومت اسلامی می‌دانستند؛ به عبارت دیگر ولی فقیه، با استفاده از ابزار دولت، جامعه را از آفت‌هایی چون بی‌حجابی مصون می‌دارد؛ البته به رغم تلاش حاکم اسلامی، بروز موانعی همچون فقر مبانی نظری اسلامی در گستره علوم اجتماعی، سطحی‌نگری و فقدان راهکار صحیح و مصلحت‌گرا در میان دولتمردان، بهره‌گیری نامناسب از فناوری نوین رسانه‌ای، ناهماهنگی و جدیت نداشتن دستگاه‌های دولتی، غلبه رضایتمندی مردم بر مصالح عمومی، ضعف انگیزه در ساختار اجرایی و یأس از موفقیت را می‌توان دلیل ناکارآمدی یاد شده دانست؛ همچنین به نظر می‌رسد گسترش شبهه‌هایی چون شخصی دانستن حجاب و سلب اختیار از دولت برای دخالت در آن، از موانع دیگر در کنترل قانونی است.

تأثیر نظام سرمایه‌داری بر حجاب

افزون بر عوامل اعتقادی، روانی و اجتماعی، نظام مادی محور سرمایه‌داری نیز از عوامل دیگر گسترش بی‌حجابی به شمار می‌رود؛ نظام سرمایه‌داری با طراحی نظامی اقتصادی و خالی از معنویت در جهان، تمامی قوا و امکانات جهانی و نیز غرایز انسانی را در مسیر بازار تولید و مصرف به کار می‌گیرد؛ سکس، ابزاری در خدمت صنعت تبلیغات و گاه خود به کالایی تجاری تبدیل شده و به عنوان راهبرد توسعه از سوی آژانس‌های بین‌المللی، به ویژه صندوق بین‌المللی پول و آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا، پیشنهاد، برنامه‌ریزی و حمایت می‌شود؛ بدین ترتیب زن بیش از پیش در معرض تهدیدهای جنسی قرار می‌گیرد.

سیاسی شدن موضوع پوشش

حجاب به عنوان یکی از نمادهای اسلامی، افزون بر رویکرد مذهبی آن، امروزه در رویارویی اسلام و استکبار جهانی و جریان‌های مخالف داخلی، از جنبه سیاسی نیز برخوردار شده است؛ از این رو گاه می‌توان شعار مغایرت حجاب را با آزادی و حقوق زن از زبان رهبران سیاسی غرب شنید؛ چنان که به باور تاریخ نگاران، آغاز این فعالیت‌ها به سال‌های پایانی سده شانزدهم میلادی مربوط می‌شود؛ زمانی که استعمارگران، راه سلطه فرهنگی و اشتغال ملت‌ها را به امور شهوت‌زا به عنوان مخدری برای التیام آثار منفی استثمار و ایجاد جبهه‌ای بومی از سلطه پذیران داخلی در برابر دولت‌های مقاوم، در پیش گرفتند؛ بدین ترتیب دولت‌های استعمارگر به این نتیجه رسیدند که می‌بایست با وارونه‌سازی شخصیت زن و تحقیر او در جوامع اسلامی و نیز القای شبهات، زمینه نفرت از حجاب را در او به وجود آورند.

در این میان، نخستین حرکت آزادی زنان در سال ۱۸۷۰ میلادی از سوی حاکم روشن فکر مصر (اسماعیل پاشا) که با فرانسه رابطه‌ای حسنه داشت، به وقوع پیوست؛ در الجزایر نیز، در فاصله زمانی (۱۹۳۰ - ۱۹۳۳م.)، نیروهای اشغال‌گر فرانسه با هدف تخریب اصالت ملی و دینی این کشور، مبارزه عظیمی را علیه حجاب آغاز کردند؛ همچنین با روی کار آمدن آتاترک (۱۹۲۲م.)، در ترکیه و پس از سفر امان الله خان (پادشاه افغانستان) به اروپا در سال ۱۹۲۷ میلادی، بی‌حجابی با هدف خدمت به منافع غرب ترویج گردید. در ایران نیز، پس از فرایندی از فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی در سال ۱۳۰۶ شمسی بی‌حجابی از دربار آغاز و در سال ۱۳۱۴ شمسی به طور رسمی از سوی رضاخان اعلام شد؛ بدین ترتیب، مراکز فساد و فحشا در دوره پهلوی، با هدف جداسازی جامعه از فضای ملتهب سیاسی رواج یافت؛ چنان که به باور گروهی از نویسندگان، زنانی که بیشتر در زمره هنرپیشگان سینما، خوانندگان و رقاصه‌ها بودند، بهترین ابزار برای سیاست‌زدایی، گسترش فساد و مبارزه با هرگونه حرکت سیاسی علیه رژیم، به شمار می‌رفتند؛ همچنین با پیروزی انقلاب اسلامی و ترویج دوباره فرهنگ حجاب در جامعه، فشارهای سیاسی دشمنان نهضت اسلامی در چارچوب تصویب قطع‌نامه‌های حقوق زن در غرب اِعمال شد؛ به طوری که با عقد معاهده منع هرگونه تبعیض علیه زنان (۱۹۷۹م.)، در مجمع عمومی سازمان ملل و معاهده حقوق زنان، در سال بعد. فشارهای سیاسی با هدف براندازی یا تضعیف نظام‌های اسلامی شدت یافت؛ با توجه به پیشینه سراسر سیاسی کشف حجاب، در جامعه روشن‌فکر امروز، این حجاب - و نه کشف حجاب- است که پدیده‌ای سیاسی و به منظور خدمت به اهداف نظام اسلامی تلقی می‌شود؛ به باور برخی از پژوهشگران اسلامی، هرگاه جنگ سیاسی اتفاق افتد، نمادهای یک جبهه برای جبهه دیگر اعلام خطری خواهند بود؛ به همین دلیل، دولتی همچون فرانسه- که از حامیان حقوق بشر است - پوشش اسلامی زنان در مدارس را ممنوع می‌کند؛ بدین ترتیب حجاب به عنوان نماد اسلام‌خواهی با پیامدهای گوناگون سیاسی مواجه خواهد بود.

راهکارهای گسترش پوشش اسلامی

به باور صاحب‌نظران، با توجه به محور بودن اصلاحات فرهنگی در اسلام، می‌بایست فعالیت‌های آموزشی، فرهنگی و تبلیغی جامعه به گونه‌ای هدایت شوند که افراد آزادانه و داوطلبانه به رعایت عفاف و حجاب ترغیب شده و اقدامات بازدارنده در حد ضرورت، تنها نقش تکمیل کننده را ایفا نماید؛ همچنین به باور گروهی از اندیشمندان بایسته است تا با تفکیک مشکلات فرهنگی از مسائل سیاسی و نیز، برنامه‌ریزی متناسب با خاستگاه هر یک، میان نهادهای دولتی و غیر دولتی و فعالیت‌های فرهنگی، ارشادی و اجرایی، هماهنگی و همسویی به وجود آورده و ارزیابی مستمری نیز، از آنها به عمل آید؛ همچنین از نگاه برخی، زمانی که جامعه در ابعادی گسترده دچار ناهنجاری شود، مبارزه با آن نتیجه بخش نخواهد بود؛ در چنین وضعیتی می‌بایست با فعالیت فرهنگی، باورهای نادرست زدوده شده و هم‌زمان در یک فرایند، نخست با ناهنجاری‌هایی که از نگاه عموم مردم زشت‌تر و شدیدتر شمرده می‌شوند، مبارزه و برخورد نمود؛ در این پیوند، مهم‌ترین راهکارها در گسترش حجاب عبارت‌اند از:

تقویت دین‌داری

به باور برخی از پژوهشگران باورهای دینی مردم، در رعایت حجاب و پرهیز از بی‌حجابی نقشی مهم دارد؛ چنان که در قرآن کریم، زنان صالح به ﴿حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ﴾ توصیف شده و مفسران آن را به حفظ ناموس و مال همسران در غیاب آنها تفسیر کرده‌اند. بر همین اساس، دین‌داری و حفظ حریم حجاب، رابطه‌ای دوسویه با یکدیگر دارند؛ همچنین در تفسیر آیه ۸۴ سوره اسراء، کردار انسان، تابع شخصیت وی دانسته شده است. در روایات دینی نیز، ایمان و حیا، لازم و ملزوم یکدیگر بوده و به خاطر حیای بیشتر زنان نسبت به مردان، تقویت حیا و رعایت حجاب به تقویت ایمان زن می‌انجامد؛ از این رو یکی از اهداف تربیتی در اسلام، پرورش حیا و عفاف در زنان است.

افزایش آگاهی‌ها

به باور گروهی از پژوهشگران، آشناسازی جوانان در چارچوب فعالیت‌های علمی، فرهنگی و هنری و یا نشست‌های علمی به تبیین فلسفه ضرورت حجاب و مبانی فقهی آن کمک شایانی می‌کند و می‌تواند آثار اجتماعی و روحی حجاب و رسالت انقلاب اسلامی را در خصوص زنان ارائه دهد؛ بر اساس مفهوم آیه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ وَإِذَا قِيلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ﴾، مبنی بر ارتقای درجات معنوی عالمان و همچنین در روایات، رابطه علی و معلولی بین علم و ایمان وجود دارد؛ از این رو عالمان راستین، خداترس بوده ﴿وَمِنَ النَّاسِ وَالدَّوَابِّ وَالْأَنْعَامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ كَذَلِكَ إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ﴾ و در انجام پرستش الهی عزمی راسخ دارند ﴿قُلْ آمِنُوا بِهِ أَوْ لَا تُؤْمِنُوا إِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّدًا﴾ ؛ بر همین اساس برخی از مفسران در ذیل آیه﴿إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ﴾، کوشش فکری مستمر و الهام گرفته از ایمان برای تشخیص حق را به معنای توصیه به حق، و کوشش و پایداری برای تحقق آن را توصیه به صبر دانسته‌اند. در اجتماعی که پیوستگی افراد در آن با ایمان و عمل صالح و توصیه به حق و صبر همراه باشد، شرایط رشد استعدادهای انسانی و مادی و مصونیت از آسیب فراهم می‌شود؛ به همین دلیل معصومان(ع) به پیروی از قرآن کریم ﴿حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَاتُكُمْ وَبَنَاتُكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ وَعَمَّاتُكُمْ وَخَالَاتُكُمْ وَبَنَاتُ الْأَخِ وَبَنَاتُ الْأُخْتِ وَأُمَّهَاتُكُمُ اللَّاتِي أَرْضَعْنَكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ مِنَ الرَّضَاعَةِ وَأُمَّهَاتُ نِسَائِكُمْ وَرَبَائِبُكُمُ اللَّاتِي فِي حُجُورِكُمْ مِنْ نِسَائِكُمُ اللَّاتِي دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَإِنْ لَمْ تَكُونُوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ وَحَلَائِلُ أَبْنَائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلَابِكُمْ وَأَنْ تَجْمَعُوا بَيْنَ الْأُخْتَيْنِ إِلَّا مَا قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَحِيمًا﴾ ، بر ارتقای سطح آموزشی زنان پیرامون محرمیت و حجاب تأکید نموده و فراگیری برخی از سوره‌ها را در این باره ضروری دانسته‌اند؛ همچنین به نظر می‌رسد که آشناسازی زنان با راز تفاوت‌های عاطفی آنها با مردان، ضروری به نظر می‌رسد؛ چنان که با توجه به مفهوم آیه ۳۲ سوره نساء در برخی از تفسیرهای موجود، خداوند، تفاوت‌های تکوینی و تشریعی را مطابق حق و عدالت قرار داده و هدف از این تفاوت‌ها، تضمین تداوم حیات انسانی ﴿نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَكُمْ فَأْتُوا حَرْثَكُمْ أَنَّى شِئْتُمْ وَقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ مُلَاقُوهُ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ﴾ و ایجاد انس و الفت ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ﴾ در خانواده بیان شده است؛ از این رو، تفاوت نه به معنای برتری یکی بر دیگری و نه مستلزم تبعیض علیه زنان و دختران است و نباید زن با ویژگی‌های مردانه و به عنوان موجودی تحقیرشده تصویر شود؛ همچنین چگونگی برخورد با زنان، تشویق آنها بر رعایت حجاب و یا اِعمال محدودیت‌ها از سوی همسر و نهادهای اجتماعی به آموزش‌های جداگانه‌ای نیازمند است که مورد توجه اسلام قرار گرفته و از آنجا که زنان از عواطف افزون‌تری برخوردارند ، می‌بایست در برخورد با آنها از روش‌های مسالمت‌آمیزتری استفاده شود؛ چنان که قرآن کریم به رفتار شایسته با زنان توصیه نموده و از آسیب به آنان بازداشته است ﴿وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَلَا تُمْسِكُوهُنَّ ضِرَارًا لِتَعْتَدُوا وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ وَلَا تَتَّخِذُوا آيَاتِ اللَّهِ هُزُوًا وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَمَا أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنَ الْكِتَابِ وَالْحِكْمَةِ يَعِظُكُمْ بِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾؛ همچنین از آنجا که زنان در برابر پاداش اجتماعی و تحسین دیگران، بازتاب‌های بهتری از خود بروز می‌دهند ، سیاست‌ها می‌بایست معطوف به تشویق حجاب و حمایت عاطفی از زنان باحجاب باشد.

اصلاح الگوهای جامعه پذیری

الگوسازی اسلامی یکی از شیوه‌های اصلی جامعه پذیری است؛ زیرا اسلام با هرگونه جامعه پذیری موافق نیست؛ چنان که معرفی الگوهای مناسب در پوشش به منظور آزادی عمل بیشتر زن مسلمان، به ویژه رعایت وضعیت مطلوب برای پوشش اسلامی، از راهکارهای دیگر تقویت حجاب به شمار می‌رود. با توجه به الگوپذیری انسان، افراد، پیوسته در این اندیشه‌اند که ارزش‌هایی را که به آن باور دارند، در چهره افرادی دیگر نگریسته و از آن الگو بگیرند؛ همچنان که عبرت‌ها نیز می‌توانند وی را از انحراف‌های بسیاری بازدارند؛ از این رو قرآن کریم با ارائه نمونه‌های مثبت و منفی از زنان جامعه، آنها را به پیروی از زنان پاک و اجتناب از سرنوشت زنان ناپاک ترغیب می‌کند؛ چنان که در آیه ۱۰ سوره تحریم ﴿ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَامْرَأَتَ لُوطٍ﴾ سرنوشت دو تن از همسران پیامبران به تصویر کشیده شده است که با خیانت به ایشان، گرفتار غضب الهی شدند؛ قرآن کریم در مقابل این دو زن، در آیه ۱۱ سوره تحریم: ﴿وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ﴾ از همسر فرعون به زنی که به رغم اصرار شوهر، بر مبانی اعتقادی خویش استوار ماند، و در آیه ﴿وَمَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا﴾ از پاک‌دامنی و عفاف مریم یاد کرده و آنان را الگوی مردان و زنان مؤمن می‌داند؛ آیات دیگر نیز با توصیف آن حضرت به پاک‌دامنی ﴿وَإِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ﴾ ، وی را نشانه‌ای الهی ﴿وَجَعَلْنَا ابْنَ مَرْيَمَ وَأُمَّهُ آيَةً وَآوَيْنَاهُمَا إِلَى رَبْوَةٍ ذَاتِ قَرَارٍ وَمَعِينٍ﴾ می‌دانند؛ همچنین در قرآن کریم، به عصمت و تطهیر فاطمه(س) به عنوان یکی از اهل بیت(ع)، از هرگونه آلودگی اشاره شده ﴿وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾ و آن حضرت(س) به عنوان سرمشقی برای خداترسی معرفی گردیده‌اند﴿يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا﴾ ؛ بی‌تردید حضور نجیبانه آن حضرت(س) با پوششی کامل و اراده‌ای استوار، به هنگام دفاع از حق همسر خویش، در بازپس‌گیری فدک، خود شاهد گویایی بر ارزش حجاب و جایگاه این بانوی بزرگوار به عنوان الگوی حضور عفیفانه زنان در جامعه است؛ بر همین اساس پرهیز از الگوگرایی اجباری و تحمیلی یا کورکورانه و بدون درک واقعی از الگوی مورد نظر، امری است که صاحب‌نظران آن را نهی کرده‌اند) .

تقویت کنترل اجتماعی

بی‌تردید هیچ شیوه و عاملی مؤثرتر از خودکنترلی فرد در برابر کژروی‌ها و انحرافات نیست؛ رهیافتی که در پرتو استحکام باورهای دینی و رشد مناسب اخلاقی به دست می‌آید؛ اهمیت این موضوع تا بدانجاست که وجود بازدارنده درونی در کنار آموزگار بیرونی را ضروری دانسته‌اند؛ چراکه بدون آن، دشمنان سعادت آدمی، بر وی چیرگی خواهند یافت؛ افزون بر این می‌بایست با ترسیم مجدد شاخص‌های رشد فرهنگی و اجتماعی و نیز، اصلاح نظام آموزشی و تربیتی، زمینه تربیت نسلی مؤمن را فراهم نمود؛ این مسئله تا آنجا ضروری است که به عنوان آرمان منجیان بشریت مطرح گردیده است ﴿رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ﴾؛ ﴿لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ﴾ ؛ ﴿هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ﴾ ؛ از این رو پژوهشگران اصلاح نظام آموزشی و تربیتی، با ارائه شاخص‌های رشد فرهنگی و اجتماعی در نظام اسلامی و تقویت حساسیت عمومی به رعایت عفاف، آن را از راهکارهای اصلی در تقویت کنترل اجتماعی حجاب به شمار آورده‌اند؛ همچنین بایسته است با تشویق جوانان و نوجوانان به حضور در مراکز و محافل مذهبی، ارائه آموزش‌های لازم و ایجاد بسترهای فکری و روانی برای کارآمدی بیشتر نهاد خانواده، احساسات و عواطف آنها مدیریت شود؛ در این راستا ایجاد تسهیلات برای ازدواج و تشکیل خانواده نیز ضرورت داشته ﴿وَأَنْكِحُوا الْأَيَامَى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ﴾ و احیای سنت امر به معروف، متناسب با مسئولیت‌های هر یک از نهادهای اجتماعی توصیه شده است؛ در این میان وضع قوانین حکیمانه، به منظور رویارویی جدی با مظاهر و عوامل اصلی گسترش ابتذال، ساماندهی مُد و لباس و نیز، وضع و اجرای مقررات خاص در محیط‌های آموزشی و علمی، از جمله راهکارهایی است که برخی از نویسندگان به آن اشاره کرده‌اند؛ همچنان که برخی دیگر، به نقش آفرینی حاکمیت در گستره تحقق بخشیدن به وراثتی دلخواه با ترویج ازدواج‌های صحیح، توجه به عامل محیط با سالم‌سازی جامعه و نیز عامل تربیت تأکید نموده‌اند.

البته درباره اِعمال محدودیت‌ها نباید به اقداماتی بی‌جهت و افراط‌آمیز دست زد؛ چراکه چنین شیوه‌ای می‌تواند بازخوردهای منفی از خود به جای گذارد.

کاستن انزجار از حجاب

به طور کلی، رویکرد اعتدال‌آمیز و پرهیز از افراط و تفریط می‌تواند تمایل و رغبت به رعایت حجاب را در افراد افزایش دهد؛ ولی به طور مشخص، اقدامات ذیل تا حدودی مؤثر و مفید است؛ برای نمونه، معماری و شهرسازی باید با فرهنگ حجاب متناسب باشد؛ همچنین باید حجاب برتر را که بر اساس روایتی از پیامبر(ص) در چارچوب پوششی کامل جلوه می‌یابد، در جامعه، بومی‌سازی کرده و برای تمامی خرده فرهنگ‌ها توجیه پذیر نمود؛ دسترسی آسان به چادر و لباس‌هایی که باعث پوشش کامل شده و دارای بهایی ارزان هستند نیز، به ترویج آن یاری می‌رساند؛ البته باید توجه داشت که ارضای حس تنوع‌طلبی و مُدگرایی جوانان با ارائه الگوهای پوششی - متناسب با فرهنگ دینی - امری بایسته است؛ همچنین تلاش برای افزایش عوامل انزجار از بدحجابی، همچون تبیین پیامدهای ناگوار، افشای توطئه‌های عاملان رواج بدحجابی و مانند آن ضروری است.

شبهات حجاب

شبهات و ایرادهای متعددی از سوی برخی مسلمانان و نامسلمانان درباره حجاب یاد شده است که عمده‌ترین آنها بدین شرح‌اند:

استثمار زنان

برخی حریم و پوشش زن را برگرفته از دیدگاه مالکیت مرد و تسلط وی بر زن دانسته و گفته‌اند: مردان برای استثمار و بهره‌گیری اقتصادی از زنان، آنان را در خانه نگه داشته و آنها را به پوشاندن خود از دیگران وادار کرده‌اند.

در پاسخ این شبهه نیز می‌گوییم هرچند مرد در گذشته، هم به زن و هم به فرزندان خود ظلم و آنان را استثمار می‌کرده، مسلّم است که اسلام در تشریع حجاب این هدف را دنبال نمی‌کند، بلکه برعکس به شدت با بهره‌کشی و استثمار زنان مبارزه کرده است. مؤید این امر آن است که اسلام همه هزینه‌های ضروری زنان را بر عهده مردان گذاشته است: ﴿الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلًا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرًا﴾، افزون بر این، به زنان حق داده است که در برابر کاری که برای شوهر انجام می‌دهند حتی شیر دادن به فرزند خود از مردان اجرت بخواهند.

مخالفت با تمدن

برخی حجاب را نشانه عقب‌ماندگی افراد و مخالف با پیشرفت و تمدنبشر دانسته‌اند.

در پاسخ باید گفت:

1. اگر برداشتن حجاب نشانه تمدن و پیشرفت است، باید حیوانات را از انسان‌ها متمدن‌تر دانست.
2. اگر این امر نشانه تمدن است، چرا بسیاری از ملت‌هایی که از حجاب فاصله گرفته‌اند به تمدن و پیشرفت دست نیافته‌اند.
3. از نگاه قرآن، احکام الهی از جمله حجاب بهترین قانون بوده که سبب پیشرفت و سعادت ابدی انسان‌ها شده و هر قانونی که مخالف این احکام باشد، قانون دوران جاهلیت و سبب عقب‌افتادگی انسان‌ها خواهد بود: ﴿أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُكْمًا لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ﴾.

سلب آزادی زن

گفته شده که حجاب مایه سلب آزادی زن و آزادی، حق طبیعی اوست، از این رو وادار کردن زنان به حجاب، در واقع بی‌اعتنایی به حق آزادی زن و اهانت به حیثیت انسانی و ظلم به اوست.

در پاسخ باید گفت اگر اسلام با تشریع حجاب، زنان را در خانه حبس کند و مانع بیرون رفتن و دیگر فعالیت‌های اجتماعی آنان شود، این ادعا پذیرفتنی است، در حالی که چنین چیزی در حجاب اسلامی نیست، بلکه برعکس، اسلام با تشریع این قانون سبب کرامت و احترام بیشتر زنان شده و آنان را از تعرض فاسدان و تبهکاران مصون نگاه داشته است.

رکود فعالیت ها

برخی گفته‌اند: زنان نیز همانند مردان دارای ذوق، فکر، فهم، هوش و استعداد کارند؛ اما واداشتن آنان به پوشش و جدا کردن آنان از مردان، سبب رکود و تعطیل فعالیت‌هایی است که خلقت در استعداد زنان قرار داده است. این ایراد به برخی حجاب‌های رایج میان برخی ملل پیشین از جمله ایرانیان و هندیان قدیم وارد است؛ اما اسلام با تشریع حجاب، زنان را به نشستن در خانه وادار نکرده تا سبب رکود فعالیت‌ها گردد، بلکه حجاب در اسلام برای محدود کردن التذاذهای جنسی در محیط خانواده و جلوگیری از تحریک افراد و جامعه است و چنین قانونی، نه تنها سبب رکود فعالیت‌ها نشده، مایه تقویت نیروی کار و رونق فعالیت‌های اقتصادی اجتماع نیز می‌گردد.

افزایش التهاب‌ها و حساسیت ها

برخی گفته‌اند: از آنجا که انسان به آنچه از آن منع شود حریص‌تر می‌گردد، در پوشش قرار دادن زنان و منع مردان از نگاه و تمتع از آنان، سبب افزایش التهاب‌ها و بروز اختلالات روحی و روانی در مردان می‌گردد.

در پاسخ باید گفت درست است که ناکامی جنسی آثار ناگواری از جمله افزایش التهاب‌ها دارد؛ اما برداشتن حریم میان زن و مرد مشکل را حل نکرده، بلکه بر آن می‌افزاید، زیرا برخی غرایز از جمله غریزه جنسی پایان‌ناپذیر بوده، اگر رها و آزاد باشد، ارضاشدنی نیست و این امر سبب تحریک بیشتر التهاب‌ها و عقده‌های روحی و روانی می‌گردد. از سوی دیگر، انسان به چیزی حرص می‌ورزد که هم از آن ممنوع و هم به سوی آن تحریک شود؛ اما اگر چیزی اصلاً عرضه نشود یا کمتر عرضه شود، حرص و ولع به آن نیز کمتر خواهد بود.

جستارهای وابسته

• عفاف

منابع

1. سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم
2. عزیزی علویجه، مصطفی، مقاله «حجاب»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰
3. فتاحی‌زاده و بستان، مقاله «پوشش زن»، دانشنامه فاطمی ج۶
4. امینی و شفیعیان حیدری، مقاله «حجاب و نگاه»، دانشنامه امام خمینی ج۴
5. شمس ناتری، محمد ابراهیم، مقاله «پوشش زن»، دانشنامه فاطمی ج۴
6. منصوری، خلیل، انکار حقایق با علم به حقانیت