ابراهیم بن عتبه

ابراهیم بن عتبه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابراهیم بن عتبه در تراجم و رجال - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

ابراهیم بن عتبه در سند ۱ روایت تفسیر کنز الدقائق به نقل از تفسیر عیاشی آمده:

«حَمْدَوَيْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى قَالَ: سَمِعْتُهُ يَقُولُ: كَتَبَ إِلَيْهِ إِبْرَاهِيمُ بْنُ عَنْبَسَةَ يَعْنِي إِلَى عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ إِنْ رَأَى سَيِّدِي وَ مَوْلاَيَ أَنْ يُخْبِرَنِي عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ﴾ اَلْآيَةِ فَمَا اَلْمَيْسِرُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَكَتَبَ كُلُّ مَا قُومِرَ بِهِ فَهُوَ اَلْمَيْسِرُ وَ كُلُّ مُسْكِرٍ حَرَامٌ ».

یادآوری

در منبع اصلی یعنی تفسیر عیاشی به جای «ابراهیم بن عتبه»، «ابراهیم بن عنبسه» ثبت شده است؛ نیز در کتب روایی دیگر، مانند البرهان فی تفسیر القرآن، وسائل الشیعة، تفسیر نور الثقلین و مستدرک الوسائل که این حدیث را از تفسیر عیاشی نقل کرده‌اند، نام ابراهیم بن عنبسه یاد شده است.

تحقیق

بر اساس قرائن و شواهد، در هر دو عنوان «ابراهیم بن عنبسه» و «ابراهیم بن عتبه» تصحیف رخ داده و نام «ابراهیم بن عقبه» درست است:

1. شیخ طوسی و برقی، ابراهیم بن عقبه را در اصحاب امام هادی (ع) یاد کرده‌اند و در این سند هم ابراهیم، از آن حضرت حدیث نقل کرده است: ... کتب إلیه إبراهیم بن عتبه، یعنی إلی علی بن محمد (ع)....
2. بررسی اسناد روایاتی که در آنها محمد بن عیسی از ابراهیم بن عقبه و ایشان از راه مکاتبه از امام هادی (ع) حدیث نقل کرده؛ نمونه‌هایش:
   1. «حَمْدَوَيْهِ، قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى، عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُقْبَةَ، قَالَ:، كَتَبْتُ إِلَيْهِ يَعْنِي أَبَا الْحَسَنِ (ع) جُعِلْتُ فِدَاكَ قَدْ عَرَفْتَ بُغْضَ هَذِهِ الْمَمْطُورَةِ أَ فَأَقْنُتُ عَلَيْهِمْ فِي صَلَاتِي قَالَ نَعَمْ...».
   2. «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ، قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو عَلِيٍّ، قَالَ حَدَّثَنِي إِبْرَاهِيمُ بْنُ عُقْبَةَ، قَالَ:، كَتَبْتُ إِلَى الْعَسْكَرِيِّ (ع): جُعِلْتُ فِدَاكَ قَدْ عَرَفْتَ هَؤُلَاءِ الْمَمْطُورَةَ فَأَقْنُتُ عَلَيْهِمْ فِي صَلَاتِي قَالَ: نَعَمْ...».
   3. «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى قَالَ: كَتَبَ إِلَيْهِ إِبْرَاهِيمُ بْنُ عُقْبَةَ يَسْأَلُهُ عَنِ الْفِطْرَةِ كَمْ هِيَ بِرِطْلِ بَغْدَادَ عَنْ كُلِّ رَأْسٍ وَ هَلْ يَجُوزُ إِعْطَاؤُهَا غَيْرَ مُؤْمِنٍ فَكَتَبَ إِلَيْهِ...».
   4. «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُقْبَةَ قَالَ: كَتَبْتُ إِلَيْهِ أَسْأَلُهُ عَنْ رَجُلٍ حَجَّ عَنْ صَرُورَةٍ لَمْ يَحُجَّ قَطُّ أَ يُجْزِي كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا تِلْكَ الْحَجَّةُ عَنْ حَجَّةِ الْإِسْلَامِ أَمْ لَا بَيِّنْ لِي ذَلِكَ يَا سَيِّدِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَكَتَبَ (ع) لَا يُجْزِي ذَلِكَ».

بر این اساس، در سند روایت یادشده که در تفسیر کنز الدقائق و دیگر کتب روایی، نام راوی ابراهیم بن عتبة و یا ابراهیم بن عنبسة ذکر شده، تصحیف رخ داده و نام ابراهیم بن عقبة درست است که ترجمه وی در عنوان خود خواهد آمد.

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۱