اثام
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
به احتمالی نام جای‌گاهی در دوزخ
تک واژه قرآنی که در آیه ۶۸ فرقان آمده است: ﴿وَٱلَّذِينَ لَا يَدْعُونَ مَعَ ٱللَّهِ إِلَـٰهًا ءَاخَرَ وَلَا يَقْتُلُونَ ٱلنَّفْسَ ٱلَّتِى حَرَّمَ ٱللَّهُ إِلَّا بِٱلْحَقِّ وَلَا يَزْنُونَ وَمَن يَفْعَلْ ذَٰلِكَ يَلْقَ أَثَامًۭا﴾[۱].
«أثام» در لغت به‌معنای گناه و به هر چیزی گفته می‌شود که جلو رسیدن پاداش را بگیرد.[۲]. درباره مفهوم قرآنی «أثام» دو دیدگاه اساسی وجود دارد: گروهی از مفسران و لغت‌شناسان با بهره‌گیری از آرای تنی چند از صحابه و تابعان، مانند ابن‌عباس، سُدّی و نافع بن ازرق، به مفهوم لغوی واژه توجه کرده و آن را مجازاً به «عذاب»،[۳] «عقاب»،[۴] «شر»،[۵] «هلاکت»[۶]. و «جزا»[۷]. تفسیر کرده‌اند و آن را از باب نام‌گذاری مسبب به نام سبب خویش دانسته‌اند؛[۸]؛ زیرا همه آن‌چه را گفته‌اند، از پی‌آمدهای گناه است. صاحبان دیدگاه دوم، معتقدند که مفهوم لغوی «أثام» مورد نظر نبوده و مراد از آن، اشاره به جای‌گاهی ویژه است؛ چنان‌که در روایت ابوامامه باهلی از پیامبر(ص) در تفسیر آیه ۵۹ مریم، «أثام» همانند «غی» چاهی در جهنّم * دانسته شده که چرک و خونابه جهنمیان در آن می‌ریزد.[۹]. بعضی مفسران با بهره‌گیری از روایات تفسیریِ برخی از صحابه و تابعان، چون عبدالله بن عمرو، عبدالله بن عمر، مجاهد، عکرمه و قتاده، أثام را نام درّه‌ای در جهنم دانسته‌اند.[۱۰]. برخی ازاین روایات که در تفسیر آیه ۴۴ حجر نیز آمده، طبقات ۷گانه دوزخ را برشمرده،[۱۱]. جهنم را پایین‌ترین و دردآورترین طبقه دوزخ می‌دانند. عمق آن طبقه چنان است که اگر سنگی بزرگ از لبه آن پرتاب شود، پس از ۷۰[۱۲]. یا ۵۰[۱۳]. سال به قعر آن می‌رسد. یکی از عمیق‌ترین جای‌گاه‌های جهنم، درّه أثام است که براساس روایاتی دیگر، بر اطراف کوه «صعود» (کوهی آتشین در جهنم) واقع شده[۱۴]. و در آن، مواد مذاب یا خونابه جهنمیان[۱۵]. و شاید هر دو روان است؛ البته «أثام» یکی از نام‌های جهنّم نیز دانسته شده است.[۱۶]. برخی دیگر از روایات، أثام را دره‌ای پر از مارها و عقرب‌های غول‌پیکر با نیش‌ها و زهرهای عذاب‌آور می‌دانند؛[۱۷]. چنان‌که شدت درد و رنج جهنم نیز نمی‌تواند بر سوزش و درد نیش‌ها چیره شود.[۱۸]. برخی نیز آن را نام کوهی در جهنم می‌دانند.[۱۹]. با توجه به عدم استناد این قول به روایت، شاید مراد از آن، همان کوه صعود باشد که دره اثام، گرداگرد آن واقع شده‌است.
گویا میان سخن کسانی‌که به‌معنای لغوی أثام پرداخته‌اند و آنها که آن را نام جای‌گاهی می‌دانند، دوگانگی حقیقی وجود نداشته باشد؛ زیرا دیدگاه دوم می‌تواند توضیح و بیان مصداق دیدگاه نخست باشد.
افزون بر دو گناهِ شرک و آدم‌کشی ظالمانه که سبب وارد شدن در أثام می‌شود، گناه کبیره «زنا» نیز چنین فرجامی دارد؛ اما تأمل در روایات ذیل آیه ۵۹ مریم نشان می‌دهد که زناکارانِ اصرار‌کننده بر این گناه، در جای‌گاهی به نام «غی» عذاب می‌شوند[۲۰]. که طبیعتاً باید درد و رنج بیش‌تری از اثام داشته باشد. از مهم‌ترین ویژگی‌های کسی که وارد اثام می‌شود، دو چندان بودن عذاب وی و جاودانگی آن است: ﴿يُضَـٰعَفْ لَهُ ٱلْعَذَابُ يَوْمَ ٱلْقِيَـٰمَةِ وَيَخْلُدْ فِيهِۦ مُهَانًا﴾[۲۱] موضوع «خلود» باعث دوگانگی نظریات مفسران درباره عذاب شوندگان اثام شده است. برخی معتقدند: با توجه به اینکه آیه، درصدد وصف بندگان پرهیزگار خدا بوده، آنها از چنین گناهانی مبرّا هستند و جاودانگی عذاب، به کافران و مشرکان اختصاص دارد، ارتکاب هر سه عمل (شرک، قتل و زنا) با هم به اثام منتهی می‌شود.[۲۲]. گروهی بر این باورند که ارتکاب هرکدام از گناهان یاد‌شده، به گرفتاری اثام می‌انجامد.[۲۳]. این گروه، برای اثبات دیدگاه خود به آیات ۹۳ و ۱۱۶ نساء[۲۴] استناد کرده‌اند.
برخی از ایشان برای خلود در آیه ۶۹ فرقان[۲۵] مفهوم خاصی را قایل شده و آن را به توقف طولانی تفسیر کرده‌اند که در گناهِ شرک، ابدی، و در غیرِ آن، پایان‌پذیر است؛[۲۶]. بنابراین اگر کسی در حال شرک، دو گناه دیگر را هم انجام دهد، به عذاب ابدی و خوارکننده و دوچندان «أثام» گرفتار می‌شود؛ بر این اساس، قاتلان و زناکاران غیرمشرک اگر توبه نکرده، و گرفتار اثام شوند، از‌جاودانگی در عذاب مستثنا هستند.[۲۷].
منابع
پانویس
- ↑ «و آنان که، با خداوند، خدایی دیگر را (به پرستش) نمی‌خوانند و انسانی را که خداوند (کشتنش را) حرام کرده است جز به حقّ نمی‌کشند و زنا نمی‌کنند و هر که چنین کند کیفر خواهد دید» سوره فرقان، آیه ۶۸.
- ↑ مفردات، ص۶۳؛ لسان العرب، ج۱، ص۷۴؛ التحقیق، ج۱، ص۳۴، «أثم»
- ↑ لسان العرب، ج۱، ص۷۴.
- ↑ تفسیر ماوردی، ج۴، ص۱۵۸.
- ↑ جامع‌البیان، مج۱۱، ج۱۹، ص۵۷.
- ↑ الکامل، ج۲، ص۵۵.
- ↑ التفسیرالکبیر، ج۲۴، ص۱۱۰.
- ↑ روح‌المعانی، مج۱۱، ج۱۹، ص۷۱.
- ↑ کشف الاسرار، ج۷، ص۶۵؛ جامع البیان، مج۹، ج۱۶، ص۱۲۵.
- ↑ مجمع‌البیان، ج۷، ص۲۸۱؛ تفسیر قمی، ج۱، ص۴۰۷.
- ↑ تفسیر قمی، ج۱، ص۴۰۶؛ تفسیر قرطبی، مج۵، ج۱۰، ص۲۱.
- ↑ کنزالعمال، ج۱۴، ص۵۲۴.
- ↑ جامع‌البیان، مج۱۱، ج۹، ص۵۷ و ۱۲۵.
- ↑ تفسیر قمی، ج۱، ص۴۰۷.
- ↑ الدرالمنثور، ج۶، ص۲۷۷.
- ↑ التفسیرالکبیر، ج۲۴، ص۱۱۰.
- ↑ الدرالمنثور، ج۶، ص۲۷۶.
- ↑ اصحاب الجحیم، ص۳۹.
- ↑ روح المعانی، مج۱۱، ج۱۹، ص۷۱.
- ↑ تفسیر قرطبی، مج۶، ج۱۱، ص۸۴.
- ↑ «روز رستخیز عذابش دو چندان می‌گردد و در آن (عذاب) به خواری جاوید می‌ماند» سوره فرقان، آیه ۶۹.
- ↑ مجمع‌البیان، ج۷، ص۳۱۲؛ اطیب‌البیان، ج۹، ص۶۵۶؛ تفسیر ماوردی، ج۴، ص۱۵۷.
- ↑ کشف‌الاسرار، ج۷، ص۶۵؛ تفسیر ماوردی، ج۴، ص۱۵۷، جامع‌البیان، مج۱۱، ج۱۹، ص۵۷.
- ↑ ﴿وَمَن يَقْتُلْ مُؤْمِنًۭا مُّتَعَمِّدًۭا فَجَزَآؤُهُۥ جَهَنَّمُ خَـٰلِدًۭا فِيهَا وَغَضِبَ ٱللَّهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُۥ وَأَعَدَّ لَهُۥ عَذَابًا عَظِيمًۭا * إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِۦ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَن يَشَآءُ وَمَن يُشْرِكْ بِٱللَّهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَـٰلًۢا بَعِيدًا﴾ «و هر کس مؤمنی را به عمد بکشد کیفر او دوزخ است که در آن جاودانه خواهد بود و خداوند بر او خشم می‌گیرد و لعنت می‌فرستد و برای او عذابی سترگ آماده می‌کند * بی‌گمان خداوند شرک ورزیدن به خود را نمی‌آمرزد و (گناه) پایین‌تر از آن را برای هر کس که بخواهد می‌بخشاید و هر کس برای خداوند شریک بتراشد به گمراهی ژرفی درافتاده است» سوره نساء، آیه ۹۳ و ۱۱۶.
- ↑ ﴿يُضَـٰعَفْ لَهُ ٱلْعَذَابُ يَوْمَ ٱلْقِيَـٰمَةِ وَيَخْلُدْ فِيهِۦ مُهَانًا﴾ «روز رستخیز عذابش دو چندان می‌گردد و در آن (عذاب) به خواری جاوید می‌ماند» سوره فرقان، آیه ۶۹.
- ↑ المیزان، ج۱۵، ص۲۴۰.
- ↑ خراسانی‌نژاد و صادقی، مقاله «أثام»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۲، ص ۱۰۴.