مدین
مدین از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مدین در قرآن - مدین در علوم قرآنی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
مشهور فرهنگ نویسان،[۱] جغرافی‌دانان [۲] و مفسّران،[۳] مَدْین را نام شهری می‌دانند که حضرت شعیب (ع) به سوی مردم آن برانگیخته شد. ظاهر کاربرد قرآنی آن، به ویژه ترکیب "اصحاب مدین" 
أَلَمْ يَأْتِهِمْ نَبَأُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَوْمِ نُوحٍ وَعَادٍ وَثَمُودَ وَقَوْمِ إِبْرَاهِيمَ وَأَصْحَابِ مَدْيَنَ وَالْمُؤْتَفِكَاتِ أَتَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كَانَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَكِنْ كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ
[۴]؛ وَأَصْحَابُ مَدْيَنَ وَكُذِّبَ مُوسَى فَأَمْلَيْتُ لِلْكَافِرِينَ ثُمَّ أَخَذْتُهُمْ فَكَيْفَ كَانَ نَكِيرِ[۵] و "اهل مدین" إِذْ تَمْشِي أُخْتُكَ فَتَقُولُ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى مَنْ يَكْفُلُهُ فَرَجَعْنَاكَ إِلَى أُمِّكَ كَيْ تَقَرَّ عَيْنُهَا وَلَا تَحْزَنَ وَقَتَلْتَ نَفْسًا فَنَجَّيْنَاكَ مِنَ الْغَمِّ وَفَتَنَّاكَ فُتُونًا فَلَبِثْتَ سِنِينَ فِي أَهْلِ مَدْيَنَ ثُمَّ جِئْتَ عَلَى قَدَرٍ يَا مُوسَى[۶]؛ وَلَكِنَّا أَنْشَأْنَا قُرُونًا فَتَطَاوَلَ عَلَيْهِمُ الْعُمُرُ وَمَا كُنْتَ ثَاوِيًا فِي أَهْلِ مَدْيَنَ تَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِنَا وَلَكِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ[۷] نیز این دیدگاه را تأیید می‌کند. در مقابل، برخی آن را افزون بر شهر، نام قبیله وی نیز دانسته‌اند. [۸] عربی یا دخیل بودن واژه مدین مورد اختلاف است؛ در کنار انگاره‌ای که با زاید خواندن "یاء" آن را واژه‌ای عربی و برگرفته از "مَدَنَ بالمکان" (= در جای معینی ساکن شد) می‌داند،[۹] اغلب پژوهشگران آن را از واژگان دخیل در قرآن،[۱۰] برگرفته از زبان سریانی و منابع مسیحی و گاه همان "مِدْیان" یاد شده در عهد عتیق دانسته‌اند. [۱۱] گروهی از مورخان [۱۲] و مفسران [۱۳] مسلمان به پیروی از ابن‌اسحاق آن را منسوب به مَدْین فرزند ابراهیم خلیل و ساکنان آن را از نوادگان و نسل وی، و گروهی نیز آنان را از نسل اسماعیل (ع) می‌دانند. [۱۴] تأثیرپذیری مورخان مسلمان به ویژه ابن اسحاق از منابع سریانی و یونانی در گزارشهای مربوط به پیش از اسلام از یک سو [۱۵] و گزارشهای عهد عتیق درباره مِدْیان و اشتراک آن با مواردی از روایتهای قرآن در ارتباط با مَدْین از سوی دیگر،[۱۶] می‌تواند مؤیّد دخیل بودن واژه یاد شده و انتساب احتمالی آن به مدین بن ابراهیم (ع) باشد.
در عهد عتیق، مِدْیان، نام یکی از فرزندان ابراهیم خلیل (ع) از همسری به نام قِطُوْراه [۱۷] و نیز اسم سرزمینی که نوادگان و نسل وی (مِدْیانیان) در آن ساکن شدند آمده است، چنان که در دوره‌های گوناگون تاریخی، از سکونت نوادگان اسماعیل (ع) (اسماعیلیان) و حضرت موسی (ع) در آنجا و ازدواج وی با دختر کاهن مِدْیان به نام رِعُوْئیل و از نسل ابراهیم و قِطُوْراه، درگیری‌های مدیانیان با بنی‌اسرائیل و غلبه یوشع بر آنان، سخن گفته شده است. [۱۸] نام کنونی مدین را معان و موقعیت جغرافیایی آن را میان مدینه و شام، مقابل سرزمین تبوک در ساحل دریای سرخ (قُلْزُم) گفته‌اند. برخی امتداد آن را از شرق خلیج عقبه تا جنوب شرقی سینا دانسته‌اند. [۱۹] بر اساس گفته طبری، مدین در جنوب سوریه قرار دارد. [۲۰]
مدین در قرآن
پیشینه تاریخی مدین
انحرافات اهل مدین
برخورد شعیب (ع) با اصحاب مدین
نشان دادن معجزه
روشنگری
تذکر
انذار
تبشیر
برخورد اصحاب مدین با شعیب (ع)
استهزا
نامفهوم خواندن آموزه‌های وحی
تهدید
فرجام اصحاب مدین
مَدیَن
شهری است در شام، نزدیک غزه و از منازل قبیله کهلانی جذام.[۲۱] این شهر را اقلیم شناسان متقدم در اقلیم سوم ذکر کرده، آن را شهر قوم شعیب دانسته‌اند که نام خود از مدین بن ابراهیم(ع) گرفته است.[۲۲] برخی مدین را نزدیک دریای قلزم (مدیترانه)، به موازات تبوک در حدود ۶ مرحله ای از آن و بزرگتر از تبوک گفته‌اند و از وجود چاهی در آن، که موسیای کلیم(ع) از آن آب برای گوسفندان شعیب می‌کشید، خبر داده‌اند.[۲۳] مدین در آثار برخی از صاحب‌نظران از توابع مصر قبلیه به شمار رفته،[۲۴] بعضی هم آن را موضعی بین وادی القری و شام گفته‌اند.[۲۵] ضمن این که بعضی هم، مدین را نام قبیله ای دانسته‌اند.[۲۶] در حال حاضر، مدین به نام «البِدع» خوانده می‌شود. البدع شهرکی است بین تبوک و ساحل در ۱۳۲ کیلومتری غرب تبوک و در ۷۰ کیلومتری شرق رأس الشیخ حمید در کنار دریا. اهالی این شهر کوچک - که در دره ای بین کوه‌ها که بدان «عُفال» می‌گویند، قرار دارد - مردمانی از الحویطات هستند لکن آنها منکر انتساب خود به الحویطات بوده خود را منسوب به قبیله عتیبه می‌دانند. امروزه در منطقه البدع (مدین سابق) با استفاده از چاهها زراعت و نخل صورت می‌گیرد. ضمن این که از جانب غربی این مکان، تپه ای به نام «صفراء شعیب» بر آن مشرف است که در آن غارهایی به نام غارهای شعیب قرار دارد. گفته شده که چاه شعیب که موسی(ع) از آن آب می‌کشید در همین مکان بوده است. وقوع سریه زید بن حارثه در این مکان از مهمترین حوادث تاریخی دوران اسلامی این منطقه است.[۲۷].[۲۸]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ الصحاح، ج ۶، ص ۲۲۰۱؛ لسان العرب، ج ۱۳، ص ۵۶، «مدین».
- ↑ معجم البلدان، ج ۵، ص ۷۷.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۱۸، ص ۴۰؛ المیزان، ج ۱۰، ص ۳۶۱.
- ↑ «آیا خبر پیشینیان آنان: قوم نوح و عاد و ثمود و قوم ابراهیم و اصحاب مدین و سرزمین‌های زیرورو شده (ی قوم لوط) به آنها نرسیده است که پیامبرانشان برای آنها برهان‌ها آوردند؛ خداوند بر آن نبود که به آنان ستم کند ولی آنان خود به خویش ستم می‌ورزیدند» سوره توبه، آیه ۷۰.
- ↑ «و «اصحاب مدین» و (نیز) موسی دروغگو شمرده شد و به کافران مهلت دادم سپس آنان را فرو گرفتم پس (بنگر) کیفر من چگونه بود» سوره حج، آیه ۴۴.
- ↑ «(یاد کن) آنگاه را که خواهرت (نزد آنان) می‌رفت و می‌گفت: می‌خواهید شما را به کسی رهنمون شوم که او را سرپرستی کند؟ پس تو را به مادرت بازگرداندیم تا چشمش روشن گردد و اندوهگین نشود؛ و کسی را (ناخواسته) کشتی، ما تو را از (آن) اندوه رهاندیم و تو را بارها آزمودیم آنگاه سال‌هایی در میان مردم مدین به سر بردی سپس ای موسی به هنگام، باز آمدی» سوره طه، آیه ۴۰.
- ↑ «ولی ما نسل‌هایی پدید آوردیم که زمانی دراز بر آنان گذشت و تو در میان مردم مدین ساکن نبودی تا آیات ما را بر آنان بخوانی ولی ما فرستنده (ی تو به پیامبری) بودیم» سوره قصص، آیه ۴۵.
- ↑ مجمع‌البیان، ج ۵، ص ۲۸۵؛ فرهنگ لغات قرآن، ص ۳۹۷؛ اعلام قرآن، ص ۵۷۳.
- ↑ معجم‌البلدان، ج ۵، ص ۷۷؛ لسان العرب، ج ۱۳، ص ۴۰۲.
- ↑ المعرب، ص ۱۵۴؛ لسان العرب، ج ۱۳، ص ۵۶؛ اعلام قرآن، ص ۵۷۳.
- ↑ واژه‌های دخیل، ص ۳۷۵.
- ↑ تاریخ طبری، ج ۱، ص ۲۱۷، ۲۱۹؛ البدایة و النهایه، ج ۱، ص ۲۱۳؛ تاریخ ابن خلدون، ج ۲، ص ۳۷.
- ↑ جامع‌البیان، مج ۵، ج ۸، ص ۳۰۷؛ غریب القرآن، ص ۵۵۶؛ زادالمسیر، ج ۳، ص ۱۵۵.
- ↑ اعلام قرآن، ص ۵۷۳؛ قاموس کتاب مقدس، ص ۷۸۸.
- ↑ بین الحبشة و العرب، ص ۵۰.
- ↑ کتاب مقدس، خروج ۲: ۱۵ ـ ۲۱.
- ↑ کتاب مقدس، تکوین ۲۵: ۱ ـ ۲.
- ↑ قاموس کتاب مقدس، ص ۷۸۸، ۹۴۴؛ تاریخ یعقوبی، ج ۱، ص ۳۴؛ تاریخ ابن خلدون، ج ۲، ص ۸۶.
- ↑ قاموس کتاب مقدس، ص ۷۸۸؛ معجم البلدان، ج ۵، ص ۷۷؛ البدایة و النهایه، ج ۱، ص ۲۱۳؛ تاریخ ابن‌خلدون، ج ۲، ص ۴۳.
- ↑ باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، ص ۱۷۷.
- ↑ بکری، معجم ما استعجم، ج۴، ص۱۲۰۱.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۷۷.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۷۷.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۷۷.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۷۷.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۷۷.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۶۳۵؛ صالحی شامی، سبل الهدی و الرشاد، ج۶، ص۹۶.
- ↑ بلادی، عاتق بن غيث، معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة ص۲۸۴.