با توجه به آیه ۲۰ سوره یونس چگونه علم غیب غیر خدا ثابت می‌شود؟ (پرسش)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
با توجه به آیه ۲۰ سوره یونس چگونه علم غیب غیر خدا ثابت می‌شود؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب

با توجه به آیه ۲۰ سوره یونس چگونه علم غیب غیر خدا ثابت می‌شود؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «آیاتی که مخالفان علم غیب غیر خدا به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مجموعه پرسش‌های مرتبط به این بحث (علم غیب معصوم) یا به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

آیه مورد اشاره پرسش

وَيَقُولُونَ لَوْلاَ أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ فَانتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ.

«و می‌گویند: چرا نشانه‌ای دلخواه ما از سوی پروردگارش برای او فرو فرستاده نشده است؟ بگو که غیب، تنها از آن خداوند است پس چشم به راه دارید که من نیز با شما از چشم به راه دارندگانم».

پاسخ به این پرسش

ناصر مکارم شیرازی

آیت‌الله مکارم شیرازی در دو کتاب «پیام قرآن» و «تفسیر نمونه»در این‌باره گفته‌ است:

  • «آیه، خطاب به پیامبر اسلام (ص) کرده است: "بگو: غیب و ظهور مخبرات تنها برای خدا است": فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ این در جواب مشرکان لجوجی بود که پیوسته معجزات اقتراحی "معجزاتی که از سر لجاجت به عنوان بهانه‌جویی هر وقت به میل خود پیشنهاد می‌کردند" از پیامبر (ص) می‌خواستند؛ بنابراین قرآن به پیامبر (ص) میگوید: در این گونه امور از خود سلب مسئولیت کند؛ چون اینها از اسرار غیب است و علم آن فقط نزد خدا است، و هر زمان او اراده کند، فرمانش را صادر می‌کند؛ و هرگز تسلیم خواسته‌های کودکانه بهانه جویان نخواهد شد!»[۱].
  • «کلمه غیب در جمله إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ، ممکن است اشاره به این باشد که: معجزه امری است مربوط به عالم غیب، و در اختیار من نیست و مخصوص خدا است. و یا اشاره به این است که: مصالح امور و این که در چه موردی حکمت ایجاب نزول معجزه را می‌کند، جزء اسرار غیب است، و مخصوص خدا است، او هر مورد را که صلاح بداند، و طالب معجزه را جویای حقیقت ببیند، معجزه را نازل می‌کند؛ چراکه غیب و اسرار نهان مخصوص ذات پاک او است. ولی تفسیر اول نزدیک‌تر به نظر می‌رسد»[۲].

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. آیت الله مصباح یزدی؛
آیت‌الله محمد تقی مصباح یزدی، در کتاب «انسان‌شناسی» در این‌باره گفته‌ است: «گاهى علم غيب به علمى گفته مى‌شود كه اكتسابى نيست، اين ويژه‌ خداست؛ بشر خود به خود به آنها دست نمى‌يابد. اگر هم كسى بخواهد به آنها نائل شود بايد تعليم الهى باشد ماوراءِ بُرْدِ ادراكات ما، غيب است. پس منظور آیه اين‌گونه علم به غيب است كه از آنِ خودِ عالم است و اكتسابى نيست»[۳].
۲. حجت الاسلام و المسلمین رضایی اصفهانی؛
حجت الاسلام و المسلمین دکتر رضایی اصفهانی در کتاب «تفسیر قرآن مهر» در این‌باره گفته‌ است: «ممکن است مقصود از جمله غیب تنها برای خداست. آن باشد که معجزه، امری مربوط به عالم غیب و مخصوص خداست و یا آن که حکمت‌های زمان و مکان و نوع نزول معجزه، جزئی از اسرار غیب است که مخصوص خداست»[۴].
۳. آقای عرفانی (پژوهشگر جامعة المصطفی العالمیة).
آقای محمد نظیر عرفانی در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین» در این‌باره گفته‌ است:

«دیدگاه مفسران شیعه:

  1. محمد بن حسن طوسی در تفسیر آیه می‌نویسد: معنای آیه این است که آنچه را نمی‌دانید و برای شما راهی به آگاهی بر آن نیست واجب است که علم به آن را مختص به خدا بدانید، غیب پنهان بودن شیء از علم بندگان است و خداوند عالم الغیب و الشهاده است و هر چیز را قبل از وجود و بعد وجودش می‌داند و هیچ چیز بر او مخفی و پنهان نیست.
  2. طبرسی می‌نویسد: غیب را خدا می‏‌داند، آنچه مانع از فرستادن معجزات الهی است امر غیبی است که هیچ کس جز خدا نمی‏‌داند. آن کس که از غیب آگاه است و مصلحت کارها را پیش از انجام آنها می‌داند او خدایی است که هر چیز را قبل از وجود و پس از وجود آن می‌داند، و چیزی بر او پنهان نیست، و هر چه را بداند که در وجود و آمدنش مصلحت است نازل گرداند، و هر چه را بداند که در آوردنش مصلحت نیست نازل نکند، و از این‌رو آنچه را اینان می‌خواهند خدا روی مصلحت نخواهد آورد.
  3. سید هاشم بحرانی در ذیل آیه حدیثی را از یحیی بن أبی القاسم نقل می‌کند که وی از امام صادق (ع) در مورد ذَلِكَ الْكِتَابُ لاَ رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ[۵] سؤال نموده بود و امام در جواب فرمودند: متقین شیعیان علی (ع) هستند و غیب امام زمان (ع) است و شاهد بر این مطلب قول خداوند است که می‌فرماید: وَيَقُولُونَ لَوْلاَ أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ فَانتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ
  4. علامه طباطبایی در المیزان ذیل آیه چنین می‌گوید: خداوند در این آیه به پیامبر می‌فرماید: از تو آیتی دیگر طلب می‏‌کنند و به قرآن اکتفاء ننموده به آن راضی نمی‌‏شوند، و چون به قرآن به عنوان یک آیت اکتفاء نکردند به ایشان بگو آیات از ناحیه غیب است، غیبی که مختص به خدای تعالی است، پس اختیار آیات به دست من نیست.
  5. مکارم شیرازی در تفسیر نمونه می‌نویسد: کلمه غیب در جمله إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ ممکن است اشاره به این باشد که معجزه امری است مربوط به عالم غیب، و در اختیار من پیامبر (ص) نیست و مخصوص خدا است. و یا اشاره به این است که مصالح امور و اینکه در چه موردی حکمت ایجاب نزول معجزه را می‌‏کند جزء اسرار غیب است، و مخصوص خدا است، او هر مورد را که صلاح بداند، و طالب معجزه را جویای حقیقت ببیند، معجزه را نازل می‏‌کند، چرا که غیب و اسرار نهان مخصوص ذات پاک او است. ایشان در ادامه می‌نویسند: تفسیر اول نزدیکتر به نظر می‏‌رسد.

دیدگاه مفسران اهل‌سنت:

  1. محمد بن جریر طبری در ذیل آیه می‌آورد: مشرکان می‌گفتند چرا بر محمد آیه و نشانه‌ای از سوی خداوند نازل نمی‌شود تا بدانیم حق است آنچه او می‌گوید. لذا خداوند به حضرت محمد (ص) می‌فرماید: بگو که همانا غیب برای خداوند است یعنی احدی از آن آگاه نیست مگر خداوند.
  2. ابوبکر عتیق بن محمد سور آبادی در کتاب خود در تفسیر آیه می‌نویسد: گفته‏‌اند مراد از این آیه عذاب است و این غیب وقت عذاب است، یعنی بگو یا محمد که وقت عذاب شما خدای داند.
  3. ابو عبد الله محمد بن عمر فخر الدین رازی در کتاب خود در تفسیر آیه می‌نویسد: بدان که وجه در بیان این جواب همانا غیب برای خداوند است این می‌باشد که قرآن معجزه بود زیرا که در بین آنها رشد یافت و در کنار آنها تربیت یافت و آنها می‌دانستند که او کتابی مطالعه نکرده است و نزد استادی، شاگرد نبوده در مدت چهل سال که با آنها بود و مشغول فکر و یادگیری هم نبوده سپس او ناگهان قرآن را معرفی نمود که آشکار نمودن این کتاب از سوی وی که از هیچ راهی تعلیم نگرفته بود نشان می‌دهد که به وسیله وحی از آن آگاهی یافته است و این دلیل است بر اینکه قرآن معجزه می‌باشد و در حالی که این امری ثابت شده بود آنها از او معجزات دیگری را طلب می‌کردند که برای اثبات نبوت به آنها نیازی نبود بلکه آن به خواست خدا است که اگر بخواهد بروز می‌دهد و اگر نخواهد آن را آشکار نمی‌کند و این از باب غیب است
  4. ابن کثیر در تفسیر خود می‌نویسد: تمامی امور برای خداوند است و او است که عواقب امور را می‌داند.
  5. احمد بن مصطفی مراغی در کتاب خود ذیل آیه شریفه می‌گوید: یعنی آنچه که گمان گردید لازمه نبوت است و ایمان به خداوند را مشروط نمودید بر نزول آن از غیبی که غیر از خدا کسی از آن آگاه نیست. من به آن آگاهی ندارم و به غیر از آنچه که بر من وحی می‌شود چیزی نمی‌دانم.

بررسی و جمع‌بندی دیدگاه‌ها: با توجه به دیدگاه‌های مفسران مذهب اهل بیت (ع) مطالب ذیل از آیه استفاده می‌شود:

  • هیچ چیز از خداوند مخفی نیست؛
  • برخی‌ گفته‌اند منظور از غیب، امام زمان است و این آیه بر این امر دلالت دارد؛
  • معجزات الهی از ناحیه عالم غیب است که مختص به خداوند می‌باشد؛
  • حکمت نزول معجزه جزء اسرار غیب است.

با دقت در نظرات مفسران اهل‌ سنت به‌دست می‌آید که:

  • غیب مختص به خداوند است؛
  • مراد از غیب، وقت عذاب است، یعنی وقت عذاب شما را خداوند می‌داند؛
  • معجزات از ناحیه غیب یعنی خداوند است و مختص به او می‌باشد؛
  • تمامی امور برای خداوند است و او عواقب امور را می‌داند.
  • در بررسی این آیه باید گفت که مشرکان چنین می‏‌گفتند که چرا معجزه‏‌ای از ناحیه خداوند بر پیامبر (ص) نازل نشده است؟ البته منظور آنها هر گونه معجزه‏‌ای نبوده است، زیرا مسلماً علاوه بر قرآن معجزات دیگری نیز پیامبر (ص) داشته است، بلکه منظور آنها این بوده که هر وقت معجزه‏‌ای به میل خود پیشنهاد کنند فوراً آن را انجام دهد! حال معجزه چه وقت عذاب یا اخبار از آینده باشد آنها چنین می‏‌پنداشتند که اعجاز امری است در اختیار پیامبر (ص) و هر وقت و هر گونه اراده کند می‏‌تواند انجام دهد، و علاوه بر این موظف است از این نیروی خود در برابر هر مدعی لجوج و بهانه‌جو استفاده کند و مطابق میل او عمل نماید. در حالی که معجزه مخصوص خدا و مربوط به جهان غیب و ماوراء طبیعت است و چیزی نیست که در اختیار پیامبر باشد و پیامبر بر طبق هوس‌های آنها هر روز معجزه تازه‏‌ای انجام دهد، و آنان هم با عذر و بهانه‏ از ایمان آوردن خودداری کنند»[۶].

پرسش‌های وابسته

  1. آیا علم غیب منحصر به خداست؟ (پرسش)
  2. آیاتی که مخالفان علم غیب غیر خدا به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟ (پرسش)
  3. آیا آیه ۱۰۱ سوره برائت به صراحت نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  4. با توجه به آیه ۵۹ سوره انعام چگونه علم غیب غیر از خدا ثابت می‌شود؟ (پرسش)
  5. با توجه به آیه ۶۵ سوره نمل چگونه علم غیب غیر از خدا اثبات می‌شود؟ (پرسش)
  6. با توجه به آیه ۵۰ سوره انعام آیا پیامبر خاتم علم غیب دارد؟ (پرسش)
  7. با توجه به آیه ۱۸۸ سوره اعراف چگونه علم غیب پیامبر خاتم ثابت می‌شود؟ (پرسش)
  8. با توجه به آیه ۳۱ سوره هود چگونه علم غیب پیامبر خاتم ثابت می‌شود؟ (پرسش)
  9. آیا آیه ۶۳ سوره احزاب علم غیب را از پیامبر خاتم نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  10. با توجه به آیه ۱۰۹ سوره مائده آیا علم غیب از پیامبران نفی شده است؟ (پرسش)
  11. با توجه به آیه ۱۸۷ سوره اعراف آیا پیامبر خاتم به زمان قیامت علم دارد؟ (پرسش)
  12. آیا آیه ۳۴ سوره لقمان علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  13. آیا آیه ۷۷ سوره نحل نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  14. آیا آیه ۳۳ سوره بقره نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  15. آیا آیه ۳۸ سوره فاطر نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  16. آیا آیه ۴۶ سوره هود نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  17. آیا آیه ۹ سوره احقاف علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  18. آیا آیه ۶۹ سوره ص علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  19. آیا آیه ۶۹ سوره هود علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  20. آیا آیه ۲۶ سوره کهف نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  21. آیا آیه ۱۲۳ سوره هود علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  22. آیا آیه ۲۳ سوره احقاف علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  23. آیا آیه ۲۶ سوره ملک علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  24. آیا آیه ۱۱۶ سوره مائده علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  25. آیا آیه ۱۱۱ سوره انبیا نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  26. آیا آیه ۴۷ سوره هود علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  27. آیا آیه ۱۱۲ سوره شعرا نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  28. آیا آیه ۳ سوره عبس نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  29. آیا آیه ۸ سوره مطففین نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  30. آیا آیه ۱۹ سوره مطففین نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  31. آیا آیه ۳۶ سوره اسرا علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  32. آیا آیه ۴۷ سوره فصلت نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  33. آیا آیه ۸۵ سوره زخرف علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  34. آیا آیه ۳۱ سوره مدثر علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  35. آیا آیه ۹ سوره ابراهیم نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  36. آیا آیه ۸ سوره رعد علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  37. آیا آیه ۷ سوره آل عمران علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  38. آیا آیه ۹۹ سوره مائده علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)

پانویس

  1. پیام قرآن ج۷، ص ۲۲۰.
  2. تفسیر نمونه، ج۸ ، ص۳۱۹.
  3. انسان‌شناسی، ص۴۰۰.
  4. تفسیر قرآن مهر؛ ج۹، ص۵۴.
  5. «و چون مرگ او را مقرّر داشتیم جز موریانه آنان را به مرگ وی رهنمون نشد که عصایش را می‌خورد و چون به رو درافتاد پریان دریافتند که اگر غیب می‌دانستند در آن رنج خوارکننده نمی‌ماندند» سوره بقره آیه۲و۳.
  6. بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین، ص۴۱.