بحث:آیا اعتقاد به علم غیب امام غلو است؟ (پرسش)
پاسخ تفصیلی
معناشناسی
غیب و علم غیب
معنای لغوی
«غیب» در لغت به امری که از حس (باطنی و ظاهری) پوشیده باشد، اطلاق شده است، خواه آن چیز هم اکنون تحقق یافته باشد یا بعد از این تحقق پیدا کند؛ این واژه در مقابلِ شهود (شهادت) است به معنای چیزی که با حواس قابل درک باشد[۱]. بنابراین معنای لغوی، اگر در کاربری عرفی عام - و نه اصطلاحی - «علم غیب» گفته شود، یعنی: «علم به هر چیزی که غایب از حواس بشری باشد»؛ چه علومی که قرآن و حدیث و کتب مفسران و متکلمان آن را «علم غیب» نامیده است و چه علومی که قرآن و حدیث و این کتب آن را «علم به غیب» نمی نامند.
معنای اصطلاحی
غیب در دایره‌ای خارج از عرف عام اهل لغت، اصطلاحی است که هم در قرآن کریم و حدیث معصومان از آن یاد شده و هم در آثار تفسیری و اعتقادی:
- اصطلاح قرآن و حدیث: واژه «غیب» در کاربری‌های آیات قرآن کریم و روایات، دو استعمال دارد؛ یکی: همان استعمال لغوی (امور پنهان از حواس) و دیگری: معنایی خاص‌تر از معنای لغوی است که تنها شامل اموری میشود که خدای متعال آگاهی از آنها را تنها به خود اختصاص داده و احدی از مخلوقاتش اعم از انبیاء، ملائکه و غیر ایشان را نیز از آن مطلع نکرده است که اصطلاحاً به آنها، «امور مستأثر» میگویند[۲]. اما واژه «علم غیب» در استعمالات قرآنی برای علم به هر غیبی اطلاق نشده است؛ بلکه به یکی از دو معنای ذیل آمده؛ کاربری اول: به علم ذاتی و استقلالی به امور غیبی؛ یعنی: علمی که از کسی گرفته نشده (علم غیر مستفاد)[۳] و کاربری دوم: به خصوص علوم مختص به خدای تبارک و تعالی که در تعبیر روایات، علم مستأثر نامیده شدند[۴]. در این اصطلاح، علم به غیب فقط به علوم اختصاصی خداوند متعال (علم مکنون و مستأثر) که ذاتی بوده و اکتسابی نیستند اطلاق میشود و به علم دیگران اگرچه به تعلیم الهی یا اعطای او باشد غیب گفته نمی‌شود[۵].
- اصطلاح مفسران و متکلمان: واژه «غیب» در آثار تفسیری و اعتقادی نیز به دو گونه استعمال شده است؛ یکی: همان استعمال لغوی (امور پنهان از حواس)[۶]. این معنا هم شامل غیب مطلق و غیب نسبی میشود و هم شامل غیب به معنای «امور مستأثر» و امور غیر آن. و دیگری: معنای خاص که تنها به اموری اشاره دارد که دانستن آنها فقط در اختیار خدای تبارک و تعالی است (امور مستأثر). اما واژه «علم غیب» در استعمالات مفسران و متکلمان به همان دو معنایی که در اصطلاح قرآنی گذشت استفاده شده است. بنابر این، علم غیب در کاربری اول خود گاهی به کیفیت خاصی از دانش اطلاق میشود که ذاتی و غیرتبعی بوده و از دیگران فراگیری نشده باشد (یعنی مستفاد نباشد)[۷] و در کاربری دوم خود گاهی به خصوص علوم خاص الهی اطلاق شده است. لذا در این اصطلاح (چه در کاربری اول و چه در کاربری دوم) نیز، علم به غیب، مختص ذات خداوند است و به علم غیر خدا - هرچند ویژه باشد - به صورت مطلق «علم غیب» گفته نمی‌شود[۸]؛ بلکه به طور شایع، از لفظ «اطلاع بر مغیبات»[۹] یا «اِخبار از غیب»[۱۰] استفاده کرده‌اند. البته این بدان معنا نیست که مفسران یا متکلمان علم غیب را در معنای لغوی استفاده نکرده‌اند[۱۱] و بی‌شک، در این کاربری لغوی، دقت علمی رعایت نشده و باعث ایجاد شبهه نیز گشته است[۱۲].
غلو
غلو در لغت به معنای زیاده روی، افراط، بالابردن و تجاوز از حد خود است[۱۳] و در اصطلاح دینی به معنای افراط در عقیده و زیاده‌روی در اعتقاد به جایگاه و موقعیت اشخاص، فراتر از چیزی که شرع ترسیم کرده تعریف شده است[۱۴]. برخی هم آن را به "تجاوز از حد وحی به اینکه انبیاء و ائمه (ع) متصف به صفاتی شوند که خداوند برای آنها قرار نداده مانند: اعتقاد به اینکه خداوند امر عالم را به آنها واگذار نموده و خود کنار رفته یا اعتقاد به خدایی آنها داشته و آنها را از حدود بشریّت خارج کرده و به الوهیت داخل کند" و... معنا کرده‌اند[۱۵].
این واژه به طور کلی در اصطلاح متکلمان[۱۶]، رجالیان[۱۷] و علمای ملل و نحل[۱۸] نیز در همین معنا به کار رفته است هر چند هر یک از آنان در تعریف و بیان مصادیق این واژه موضع مختلفی گرفته‌اند. بر اساس قرائن موجود در ادبیات این محققان، از باورهایی همچون «انکار مرگ امام»، «باور به خدایی او»، «عقیده به حلول خداوند در وجود او»[۱۹]، "قرار دادن انبیا و صالحان در مرتبه ربوبی" و "گرویدن به ایشان با اعتقاد به اینکه سزاوار پرستش‌اند"[۲۰]، به غلو تعبیر شده و کسی که به یکی از این امور معتقد باشد، "غالی" نام گرفته است[۲۱].
دیدگاه‌های موجود درباره غلو بودن یا عدم غلو اعتقاد به علم تام معصوم (ع)
حال در اینکه اعتقاد به علم غیب امام غلو شمرده میشود یا خیر، دو نظریه وجود دارد:
١. غلو بودن اعتقاد به علم غیب معصوم
پیروان وهابیت و عده‌ای دیگر از همفکران ایشان با استناد به برخی آیات قرآن کریم[۲۲] و روایات نبوی[۲۳]، اصل علم به غیب را منحصر در خدای متعال و مختص او دانسته و معتقدند کسی غیر از او علم به غیب ندارد[۲۴]؛ اما منکر امکان اطلاع و آگاهی یافتن برخی برگزیدگان الهی اعم از انبیا و رسل و غیر ایشان توسط خدای متعال از غیب نبوده و حتی برای آن ادله‌ای را نیز اقامه می‌نمایند [۲۵]. با این حال این گروه آن هنگام که به آگاهی امامان اهل‌بیت(ع) از غیب و روایاتی که پیرامون اخبارات غیبی آنها صادر شده، می‌رسند، یا به کلی منکر اطلاع آنها از امور غیبی شده و روایات مذکور را تضعیف و توجیه می‌نمایند و یا این اعتقاد را غلو شمرده و مدعیان آگاهی امامان (ع) از غیب را غالی و مشرک معرفی می‌نمایند.
به عنوان نمونه:
- بن باز که یکی از مفتیان وهابی است، بعد از ذکر شیعه به عنوان یکی از فرقه‌های منحرف و باطل می‌نویسد: «شیعه یکی از فرقه‌هایی است که عقایدش مخالف با اسلام و آن چیزی است که پیامبر(ص) آورده است. از جمله این عقاید باطل، اثبات صفات الوهی برای ائمه خود، ادعای علم غیب برای آنها و.... است»[۲۶].
- علوی بن سقاف نیز که یکی دیگر از مفتیان وهابی است می‌نویسد: «شیعه به حدی در ائمه خود غلو کردند تا اینکه ائمه خود را فوق بشر فرض کردند و صفاتی به آنها نسبت دادند که به هیچ بشر دیگری نسبت نمی‌دهند، صفاتی که از مختصات الله است... یکی از این صفات ادعای آنها مبنی بر علم غیب ائمه خود است.... و خدا ما را از این کفر حفظ کند[۲۷].
- در سایت «المنهاج الاسلامیه» در مقاله‌ای که به قلم دکتر محمد باکریم نوشته شده موارد زیادی از مصادیق غلو بر شمرده شده که از جمله آنها مسأله «علم غیب ائمه»(ع) است وی این عقیده را را از اعتقادات غلوآمیز شیعیان دانسته و در این باره چنین آورده است: «از موارد غلو شیعیان این است که آنان گمان می‌کنند ائمه علم غیب می‌دانند. کلینی برای اثبات این مطلب و استدلال بر این مسأله بابی را در کتاب کافی باز کرده با این عنوان: باب اینکه ائمه، علم آن چه را پیش از این بوده و آنچه از این پس خواهد بود، می‌دانند و هیچ چیزی از آنان پوشیده نخواهد بود[۲۸].
در مسأله علم غیر خداوند به غیب، شبهاتی خصوصاً از طرف وهابیت مطرح شده است[۲۹]. پیروان اندیشه وهابی ضمن پافشاری بر عقیده انحصار علم غیب به خداوند، باورمندی به آگاهی غیر خداوند از غیب را غلو، شرک و کفر می‌دانند[۳۰]. اشکال این است که اگر پیامبر (ص) و امامان (ع) علم به غیب دارند، چرا خداوند در آیات قرآن، آن را به خود اختصاص داده و از غیر خود نفی کرده است؟ شبهه دیگر این است که علوم غیبیه تنها از آن خداوند است، لذا ادعای آگاهی تام امامان (ع) از غیب، به منزله شریک دانستن آنان با خدای متعال در این صفت و بالاتر بردن آنها از جایگاه خویش است که این همان "غلو" است.
٢. غلو نبودن اعتقاد به علم غیب معصوم
در مقابل وهابیت پیروان مذهب امامیه اصل برخورداری معصومین (ع) از علوم فراطبیعی و غیرحسی که در برخی اصطلاحات و استعمالات از آن به علم غیب[۳۱] و در برخی استعمالات دیگر (اصطلاح لغوی و عرفی) به علم ویژه یاد میشود، غلو ندانسته و براین قول، سه نوع دلیل امکانی، عقلی و وقوعی اقامه کرده‌اند:
- دلیل امکانی: اگر خداوند خودش مخلوقی خلق کرده و او را عالم و آگاه بر اعمال بشر کرده و در سائر صفات نیز او را به آخرین کمال که از تصوّر ما خارج است، نائل کرده باشد، این مسأله نه تنها به لحاظ عقلی ممکن است، بلکه معنای غلو نیز در این فرض منتفی است و از طرفی اگر خدای متعال به او برای اثبات حقّانیت خود قوۀ اعجاز مرحمت فرموده به طوری که با اذن پروردگار می‌تواند مرده زنده کرده و قبض روح نماید، چنانچه حضرت عیسی(ع) انجام می‌‌داده، لذا دیگر نمی‌توان گفت این فیض الهی فراتر از حق اوست[۳۲].
- دلیل عقلی: علوم خداوند ذاتی، ازلی، حقیقی و غیر مخلوق است و علوم مخلوقین ممکن، اعطایی، حادث و مخلوق. در علوم خدا تغییر، ممتنع و در علم خلق تبدل ممکن است[۳۳]. با توجه به خصوصیات این دو علم، دستیابی مخلوقین به علوم، به صورت کامل، جز اعطاء از جانب خداوند نیست، بنابراین غلوی در کار نیست[۳۴].
- دلیل وقوعی: این دلیل از دو مقدمه تشکیل شده است:
- قرآن کریم از آگاهی برگزیدگان الهی از برخی علوم مختص به خدا خبر داده است[۳۵]، با این حال براساس برخی آیات معصومین(ع) هیچ‌گونه استقلالی در کسب علوم ندارند و هر کمالی که به آن رسیده از ناحیۀ خداوند بوده و هر مقام و عظمتی که دارند خداوند به آنها اعطاء کرده است، به طوری که خدای متعال اطاعت از آنها را در ردیف اطاعت از خود قرار داده است:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ
[۳۶].[۳۷]. - در برخی آیات قرآن کریم از مشاهده اعمال انسان‌ها توسط برخی از برگزیدگان الهی سخن به میان آمده است: يَعْتَذِرُونَ إِلَيْكُمْ إِذَا رَجَعْتُمْ إِلَيْهِمْ قُلْ لَا تَعْتَذِرُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكُمْ قَدْ نَبَّأَنَا اللَّهُ مِنْ أَخْبَارِكُمْ وَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ[۳۸]، وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ وَسَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ[۳۹]. در آیه نخست خدای متعال به منافقان خبر می‌دهد که به زودی خداوند و پیامبرش اعمال شما را خواهند دید و آنگاه به سوی دانای پنهان و آشکار بازگردانده می‌شوند و در آیه دوم خداوند خطابش را به همه متوجه ساخته و میفرماید: بگو عمل کنید که خداوند و فرستاده او و مؤمنان اعمال شما را می‌بینند. در آیه دوم افزون بر اینکه مخاطبان عموم افرادند، دیدن اعمال آنان علاوه بر خداوند و پیامبر اکرم(ص) به مؤمنان نیز نسبت داده شده است.
- قرآن کریم از آگاهی برگزیدگان الهی از برخی علوم مختص به خدا خبر داده است[۳۵]، با این حال براساس برخی آیات معصومین(ع) هیچ‌گونه استقلالی در کسب علوم ندارند و هر کمالی که به آن رسیده از ناحیۀ خداوند بوده و هر مقام و عظمتی که دارند خداوند به آنها اعطاء کرده است، به طوری که خدای متعال اطاعت از آنها را در ردیف اطاعت از خود قرار داده است:
مهمترین پرسشی که در اینجا مطرح میشود این است که این مشاهده در آخرت رخ می‌دهد یا در دنیا؟ به عبارت دیگر، اعمال مردم در قیامت به خداوند، پیامبر و مرمنان عرضه میشود و آنان از کارهای انسان‌ها آگاه می‌شوند یا اینکه این مشاهده و آگاهی مربوط به دنیاست؟ دسته‌ای از مفسرین معتقدند این مشاهده مربوط به دنیا و پیش از قیامت است[۴۰] زیرا با توجه به اینکه بخش دوم در هر دو آیه از بازگشت انسان‌ها به سوی خداوند خبر می‌دهند لذا بخش اول در این آیات، نمی‌تواند مربوط به آخرت باشد، چراکه در غیر این صورت بخش دوم که از علم خداوند در قیامت خبر می‌دهد، تکراری بی‌فایده خواهد بود. براین اساس باتوجه به آنچه گذشت، مقصود از فراز 
وَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ
یا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ نمی‌تواند همان مشاهده و علم در قیامت باشد، ضمن اینکه دیدن اعمال پیش از قیامت با قرینه جمله ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ یا وَسَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ که از مرگ انسان خبر می‌دهند، به اعمال انسان در دنیا اشاره دارد نه برزخ[۴۱].
پرسش دیگر این است که مراد از "مؤمنان" در آیه دوم چه کسانی هستند؟ روشن است که مراد، همه مؤمنان نیستند بلکه گروه خاصی مقصود است، زیرا بالوجدان بسیاری از مؤمنان را می‌شناسیم که از کردارهای دیگران آگاهی ندارند و چنین علمی درباره مؤمنان عادی گزارش نشده است لذا قطعا گروه خاصی از مؤمنان مقصود آیه است که در روایات، امامان اهل بیت(ع) به عنوان مصادیق مؤمنان در این آیه نام برده شده‌اند[۴۲].
حال می‌گوییم باتوجه به این دو مقدمه که برگزیدگان الهی اعم از انبیاء و ائمه(ع) براساس قرآن کریم، در کتار خدای متعال در همین دنیا توانایی آگاهی از اعمال مردم و دیدن آنها را دارند و از طرفی این آگاهی و هر کمالی که واجد آن هستند را از ناحیه خدای متعال و با اعطای او به دست آورده‌اند، اعتقاد به علم تام آنان به معنای مثلاً آگاهی از همه اعمال بندگان در دنیا، نه تنها غلو نیست بلکه مشکلی به لحاظ عقلی و عرفی نیز ندارد.
نتیجه گیری
در اینکه اعتقاد به علم غیب امام غلو شمرده میشود یا خیر، دو نظریه وجود دارد: پیروان وهابیت و عده‌ای دیگر از همفکران ایشان هر چند اصل علم به غیب را منحصر در خدای متعال و مختص او دانسته و معتقدند کسی غیر از او علم به غیب ندارد[۴۳]، اما منکر امکان اطلاع و آگاهی یافتن برخی برگزیدگان الهی اعم از انبیا و رسل و غیر ایشان نیز توسط خدای متعال از غیب نیستند[۴۴]. با این حال این گروه آن هنگام که به آگاهی امامان اهل‌بیت (ع) از غیب می‌رسند، این اعتقاد را غلو شمرده و مدعیان آگاهی امامان (ع) از غیب را غالی و مشرک معرفی می‌نمایند. در مقابل وهابیت، پیروان مذهب امامیه، اصل برخورداری معصومین (ع) از علوم فراطبیعی و غیرحسی که در اصطلاح لغوی از آن به علم غیب و در اصطلاخ قرآنی و حدیثی از آن به آگاهی از مغیبات یاد میشود، غلو ندانسته و بر این قول سه نوع دلیل امکانی، عقلی و وقوعی اقامه کرده‌اند.
پانویس
- ↑ فراهیدی، خلیل بن احمد، «کتاب العین»، ج۴، ص ۴۵۴؛ ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، ج۳، ص۱۰۶؛ جوهری، ابونصر، الصحاح، ج۱، ص۲۹؛ ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، ج۴، ص۴۰۳؛ ثعالبی، ابومنصور، فقه اللغه، ص۲۴؛ ابن سیده، علی بن اسماعیل، المخصص، ج۳، ص۵۶؛ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، «المفردات»، ص ۶۱۶؛ ابن‌منظور، محمد بن مکرم، «لسان العرب»، ج۱، ص ۶۵۴؛ طریحی، «مجمع البحرین»، ج۲، ۱۳۵-۱۳۴؛ زبیدی، سید مرتضی، تاج العروس، ج۲، ص۲۹۵.
- ↑ در روایتی امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «همانا برای خداوند متعال دو علم وجود دارد؛ علمی که آن را ویژه خود قرار داده و کسی را نسبت به آن مطلع نساخته است، نه پیامبری از پیامبران و نه فرشته‌ای از فرشتگان و این همان فرمایش خداوند متعال در قرآن کریم است که فرمود: إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ و علمی که فرشتگان او از آن آگاهی دارند قطعا مورد آگاهی محمد(ص) و آل محمد(ع) است و آنچه ایشان از آن آگاهی دارند قطعا مرا نسبت به آن آگاه فرموده است، بزرگ از ما و کوچک از ما تا روز قیامت از آن مطلع هستند: «إِنَّ لِلَّهِ عِلْمَيْنِ عِلْمٌ اسْتَأْثَرَ بِهِ فِي غَيْبِهِ فَلَمْ يُطْلِعْ عَلَيْهِ نَبِيّاً مِنْ أَنْبِيَائِهِ وَ لَا مَلَكاً مِنْ مَلَائِكَتِهِ وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى: إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ يُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَ يَعْلَمُ ما فِي الْأَرْحامِ وَ ما تَدْرِي نَفْسٌ ما ذا تَكْسِبُ غَداً وَ ما تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ (سوره لقمان، آیه۳۴). وَ لَهُ عِلْمٌ قَدِ اطَّلَعَ عَلَيْهِ مَلَائِكَتُهُ فَمَا اطَّلَعَ عَلَيْهِ مَلَائِكَتُهُ فَقَدِ اطَّلَعَ عَلَيْهِ مُحَمَّدٌ وَ آلُهُ وَ مَا اطَّلَعَ عَلَيْهِ مُحَمَّدٌ وَ آلُهُ فَقَدْ أَطْلَعَنِي عَلَيْهِ يَعْلَمُهُ الْكَبِيرُ مِنَّا وَ الصَّغِيرُ إِلَى أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ»»؛ صفار، محمد بن حسن، «بصائر الدرجات»، ص ١٣١.
- ↑ به عنوان مثال، امام علی(ع) در جواب کسی که پرسید: «آیا به تو علم غیب داده شده است؟» فرمود: «ای برادر کلبی! این علم غیب نیست، بلکه علمی است که از صاحب علم آموخته شده است»: «لَيْسَ هُوَ بِعِلْمِ غَيْبٍ وَ إِنَّمَا هُوَ تَعَلُّمٌ مِنْ ذِي عِلْمٍ»؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۲۸.
- ↑ روایت «إِنَّ لِلَّهِ عِلْمَيْنِ عِلْمٌ اسْتَأْثَرَ بِهِ فِي غَيْبِهِ..»» در بالا اشاره شده.
- ↑ به عنوان مثال: سدیر - از یاران نزدیک امام صادق(ع) - نقل می‌کند من، ابوبصیر، یحیی بزّار و داود بن کثیر در مجلسی بودیم که حضرت با حالت غضبناک وارد شد و فرمود: «تعجب از اقوامی که گمان می‌کنند ما علم غیب می‌دانیم، در حالی که من قصد تنبیه کنیزم را داشتم و او فرار کرد و من نمی‌دانم در کدامیک از اتاق‌هاست...»: «یَا عَجَباً لِأَقْوَامٍ یَزْعُمُونَ أَنَّا نَعْلَمُ اَلْغَیْبَ مَا یَعْلَمُ اَلْغَیْبَ إِلاَّ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَقَدْ هَمَمْتُ بِضَرْبِ جَارِیَتِی فُلاَنَةَ فَهَرَبَتْ مِنِّی فَمَا عَلِمْتُ فِی أَیِّ بُیُوتِ اَلدَّارِ هِیَ ...»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۲۵۷. همچنین: ابن مغیره میگوید: من به اتفاق یحیی بن عبدالله بن حسین خدمت حضرت ابو الحسن(ع) بودیم، یحیی عرض کرد: فدایت شوم! مردم گمان می‌کنند شما علم به غیب دارید، امام فرمود: سبحان اللَّه! ای یحیی! دست خودت را بر من بگذار، به خدا سوگند! از این نسبت تمام موهای بدنم راست شد، نه به خدا سوگند، ما غیب نمیدانیم و هرآنچه نقل می‌کنیم از رسول خداست»: «عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی الْحَسَنِ(ع)أَنَا وَ یَحْیَی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ فَقَالَ یَحْیَی جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّهُمْ یَزْعُمُونَ أَنَّکَ تَعْلَمُ الْغَیْبَ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ ضَعْ یَدَکَ عَلَی رَأْسِی فَوَ اللَّهِ مَا بَقِیَتْ فِی جَسَدِی شَعْرَةٌ وَ لَا فِی رَأْسِی إِلَّا قَامَتْ قَالَ ثُمَّ قَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا هِیَ إِلَّا رِوَایَةٌ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص»؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۲۵، ص۲۹۳.
- ↑ به عنوان مثال: شیخ طوسی (م۴۶۰ق) گفته است: «ما غاب عن الحواس. طوسی، محمد بن حسن، التبيان، ص۶، ص۲۲۵. و راغب اصفهانی (م۵۰۲ق) گفته است: «استُعمل في كلّ غائب عن الحاسّة... ما لا يقع تحت الحواس و لا تقتضيه بداهة العقول وإنّما يعلم بخبر الأنبياء عليهم السلام». راغب اصفهانی، حسين بن محمد، المفردات فى غريب القرآن، ص۶۱۶. ابن عربی (م۵۴۲ق) نیز گفته است: «وحقيقته ما غاب عن الحواس». ابن عربی، محمد بن عبدالله، احكام القرآن، ج۱، ص۱۵.
- ↑ قاضى شوشترى (م۱۰۱۹ق) گفته است: «وفرق بين علم الغيب الذي لا يعلمه إلا الله تعالى وبين ما ادعيناه؛ فإن المراد بعلم الغيب هو العلم الذي لا يكون مستفاداً من سبب يفيده، وذلك إنما يصدق على الله تعالى؛ إذ كل ما علم من عداه تعالى فهو مستفاد من جوده؛ إما بواسطة، أو بغير واسطة؛ فلا يكون علم غيب» شوشترى، سید نورالله، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ص٢٠۴.
- ↑ شیخ مفید (م۴۱۳ق) در همین راستا گفته است: «فأما إطلاق القول عليهم بأنهم يعلمون الغيب فهو منكر بين الفساد؛ لأن الوصف بذلك إنما يستحقه من علم الأشياء بنفسه لا بعلم مستفاد، وهذا لا يكون إلا الله عز وجل» مفید، محمد بن محمد، أوائل المقالات، ص۶۷. همچنین قاضى شوشترى (م۱۰۱۹ق) گفته است: «فلا يصح لغير الله تعالى أن يقال أنه يعلم الغيب ... وبالجملة: لا يجوز أن يقال لأحد فلان يعلم الغيب؛ نعم الإخبار بالغيب بتعليم الله تعالى جايز» شوشترى، سید نورالله، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ص٢٠۴.
- ↑ به عنوان مثال: ابن میثم بحرانی (م۶۹۹ق) گفته است: «الفصل الثاني: في بيان اطلاعه عليه السلام على المغيبات، وتمكنه من خوارق العادات، وفيه بحثان: البحث الأول: في اطلاعه على الأمور الغيبية». بحرانی، ابن میثم، شرح مئة كلمة لأمير المؤمنين، ص٢٣٧. همچنین: سید هاشم بحرانی (م۱۱۰۷ق) گفته است: «والأئمة صلوات الله عليهم أجمعين؛ لأنّ الله سبحانه وتعالى لمّا أطلعهم على غيبه بما ينزل في ليلة القدر ..». بحرانی، سید هاشم، ینابیع المعاجز، ص۱۷۵.
- ↑ به عنوان مثال: شیخ مفید، سید مرتضی، طبرسی، محقق حلی و تعداد عدیدی از مفسران و متکلمان شیعه از همین تعبیر استفاده کرده‌اند. ر.ک: مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ج٢، ص۱۹۴؛ علم الهدی، سید مرتضی، رسائل المرتضى، ج۱، ص۴۱۷؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، ج۱، ص۳۳۵-۳۴۶؛ حلی، جعفر بن حسن، المسلک فی اصول الدین، ص۱۸۷-۲۴۴.
- ↑ به عنوان مثال: سید هاشم بحرانی (م۱۱۰۷ق) گفته است: «والأئمة صلوات الله عليهم؛ لأنّ الله سبحانه وتعالى لمّا أفادهم علوماً زائدةً على علم الحلال والحرام، والعلوم والزائدة سائر العلوم، فلا ريب أن من سائر العلوم الزائدة، العلوم بالغيب». بحرانی، سید هاشم، ینابیع المعاجز، ص۱۶۷. همچنین شیخ محمد حسن مظفر (م۱۳۷۶ق) گفته است: «ويشهد لعلمه (أي: الإمام علي) بالغيب: إيصاؤه بدفنه خفية». مظفر، محمد حسن، دلائل الصدق، ج۶، ص۳۶۹-۳۷۰.
- ↑ ر.ک: جزیری احسائی، علی، دفع الریب عن علم الغیب، ص۴۵-۵۷؛ مسعودی، سید محمد علی، تفاوت نگرش علم کلام و حدیث به علم غیب، ص ۸؛ افتخاری، سید ابراهیم، بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد، ص ۱۲۶الی ۱۲۹.
- ↑ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، «المفردات»، ص۳۷۷؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، «لسان العرب»، ج۱۵، ص۱۳۲؛ فراهیدی، خلیل بن احمد، «کتاب العین»، ج۴، ص۴۴۶؛ زبیدی، محمد مرتضی، «تاج العروس»، ج۱۰، ص۲۶۹؛ جوهری، «الصحاح»، ج۶، ص۲۴۴۸.
- ↑ عبدالرسول غفار، «شبهة الغلو عند الشیعة»، ص۲۹؛ رشیدضا، محمد، «تفسیر المنار»، ج۶، ص۴۸۸.
- ↑ ر.ک: قاضی طباطبایی، محمد علی، «مقدمه‌ای بر کتاب علم امام»، ص ۵۲۰؛ نمازی شاهرودی، علی، «علم غیب»، ص۱۲۲؛ جوادی آملی، عبدالله، «ادب فنای مقربان»، ج۶، ص۳۲۱.
- ↑ شیخ صدوق، «الاعتقادات»، ص۷۳؛ شیخ مفید، «تصحیح الاعتقاد»، ص۱۳۱.
- ↑ ابن غضائری، احمد بن حسین، «الرجال»، شماره‌های ۱۲۹، ۱۷۷، ۱۲۲، ۱۲۱.
- ↑ اشعری قمی، سعد بن عبدالله، «المقالات و الفرق»، ص۱۹.
- ↑ قبادی، مریم، مقاله: بازشناسی در اندیشه غلو، نشریه مطالعات اسلامی، شماره ۷۸، زمستان ۸۶، ص۱۱۲.
- ↑ رشیدضا، محمد، تفسیر المنار، ج۶، ص۴۸۸.
- ↑ ابن ابی الحدید معزلی، «شرح نهج البلاغه»، ج۱، ص۱۲۱.
- ↑ وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لاَ يَعْلَمُهَا إِلاَّ هُوَ؛ «و کلیدهای (چیزهای) نهان نزد اوست؛ (هیچ کس) جز او آنها را نمی‌داند»؛ سوره انعام، آیه ۵۹، قُل لّا يَعْلَمُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ الْغَيْبَ إِلاَّ اللَّهُ وَمَا يَشْعُرُونَ أَيَّانَ يُبْعَثُونَ؛ «بگو: جز خداوند کسی در آسمان‌ها و زمین غیب را نمی‌داند و درنمی‌یابند که چه هنگام برانگیخته خواهند شد» سوره نمل، آیه ۶۵، وَيَقُولُونَ لَوْلاَ أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ فَانتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ؛ «و میگویند: چرا نشانه‌ای (دلخواه ما) از سوی پروردگارش برای او فرو فرستاده نشده است؟ بگو که غیب، تنها از آن خداوند است پس چشم به راه دارید که من (نیز) با شما از چشم به راه دارندگانم» سوره یونس، آیه ۲۰، وَلِلَّهِ غَيْبُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا أَمْرُ السَّاعَةِ إِلاَّ كَلَمْحِ الْبَصَرِ؛ «و نهان آسمان‌ها و زمین از آن خداوند است و کار رستخیز جز یک چشم بر هم زدن نیست» سوره نحل، آیه ۷۷، قُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا لَبِثُوا لَهُ غَيْبُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ؛ «بگو: خداوند بر آن اندازه که درنگ کردند داناتر است، نهان آسمان‌ها و زمین از آن اوست» سوره کهف، آیه ۲۶.
- ↑ پیروان وهابیت جهت اثبات اختصاص علم غیب به خدای متعال به دسته‌ای از روایات استناد کرده‌اند. از جمله: «عن ابن عمر، عن النبی «صلی الله علیه وآله و سلم» قال: «مفاتح الغیب خمس لا یعلمها الا الله: لا یعلم ما تغیض الارحام الا الله، و لا یعلم ما فی غد الا الله، و لا یعلم متی یأتی المطر الا الله و لا تدری نفس بأی أرض تموت الا الله، و لا یعلم متی تقوم الساعة الا الله»»؛ «عبدالله بن عمر از رسول خدا چنین نقل کرده که آن حضرت فرمود: کلیدهای غیب ۵ چیز است که کسی غیر از خدا آنها را نمی‌داند: کسی نقصان در رحم‌ها را نمی‌داند جز خدا، کسی نمی‌داند فردا چه اتفاقی رخ خواهد داد جز خدا، کسی نمی‌داند چه زمانی باران می‌بارد جز خدا، کسی نمی‌داند دیگری در چه سرزمینی از دنیا خواهد رفت، جز خدا و کسی به زمان برپایی قیامت علم ندارد جز خدا»، بخاری محمد بن اسماعیل، حدیث ۱۰۳۹؛ «و فی روایة احمد: «قال متی الساعة؟ فقال رسول الله «صلی الله علیه]وآله[و سلم»: سبحان الله تعالی خمس من الغیب لا یعلمها الا الله عزوجل: «ان الله عنده علم الساعة و ینزل الغیث و یعلم ما فی الارحام و ما تدری نفس ماذا تکسب غدا و ما تدری نفس بأیّ أرض تموت إن الله علیم خبیر»، «از رسول خدا سوال شد که روز قیامت چه زمانی است؟ آن حضرت فرمود: -منزه است خدای متعال- ۵ چیز است که از جمله امور غیبی است و جز خدا کسی آنها را نمی‌داند: علم به زمان برپایی قیامت تنها نزد خداست و او است که می‌داند چه زمانی باران نازل شده و از جنینی که در رحم‌ها است آگاه است. کسی عاقبت امر دیگری را نمی‌داند و از نمی‌داند که هر نفسی در کدام سرزمین از دنیا خواهد رفت جز خدا و تنها او دانا و آگاه است»، احمد بن حنبل، المسند، ۱/۳۱۹، ۴/۱۲۹ و ۱۶۴؛ عن عائشة قالت: «من حدثک أن محمدا «صلی الله علیه وآله و سلم» رأی ربه فقد کذب و هو یقول: «لا تدرکه الابصار». و من حدثک أنه یعلم الغیب فقد کذب و هو یقول «لا یعلم الغیب الا الله، «از عایشه نقل شده که گفته است: کسی که به من خبر دهد که رسول خدا پروردگارش را دیده، دروغ گفته است زیرا قرآن میفرماید: «دیده‌ها او را نمی‌بینند»، و کسی که به من خبر دهد که آن حضرت علم به غیب دارد باز هم دروغ گفته است زیرا قرآن میفرماید: «کسی علم به غیب ندارد جز خدا»، بخاری، محمد بن اسماعیل، ح۷۳۸۰.
- ↑ طبری، ابن جریر، جامع البیان، ج۱۱، ص۴۰۲ و ج۱۵، ص۴۸ و ج۱۵، ص۲۳۲؛ ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج٦، ص٢١٦ و ج٤، ص٥٠٨ و قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۰، ص۳۸۷.
- ↑ مانند: و معنی الآیة کما فسرها سلف: أنه سبحانه ما کان لیترک المؤمنین مع المنافقین علی ما هم علیه دون تمییز بینهم، فإنه لابد من التمییز حتی یعرف المؤمن من المنافق و هذا من علم الغیب الذی اختص الله سبحانه تعالی به: وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فیطلعه بطریق الوحی علی بعض المغیبات کما حصل للنبی صلی الله علیه]و آله[و سلم حینما اطلعه الله علی سرائر المنافقین لما عزموا علی قتله بإلقائه من أعلی العقبة، فعزمهم و أخبرهم بما قالوه و ماعزموا أن یفعلوه و کان ذلک فی غزوة تبوک؛ طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۷، ص۴۲۷؛ بغوی، حسن بن مسعود، معالم التنزیل، ج۱، ص۳۷۷؛ افندی آلوسی، سید محمود، روح المعانی، ج۲، ص۴۲۷؛ هذه کقوله تعالی: «ولا یحیطون بشیء من علمه» و هکذا قال ههنا إنه لا یطلع أحدا من خلقه علی شیء من علمه إلا بما أطلعه الله تعالی علیه و لهذا قال: «فلا یظهر علی غیبه أحدا إلا من إرتضی من رسول» و هذا یعم الرسول الملکی و البشری؛ ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۸، ص۳۷۳؛ احمد بن عبدالله بن غنیمان، علم الغیب فی الشریعة الاسلامیة، ص۳۱۳ و ۳۱۴ و افندی آلوسی، سیدمحمود، روح المعانی، ج۱۵، ص۱۲۰.
- ↑ فالأولی تقوم علی عقیدة تخالف عقیدة الإسلام التی جاء بها رسول الله(ص). فمن ذلک إسباغ صفات الألوهیة علی أئمتهم وادعاؤهم أنهم یعلمون الغیب وأنهم یتلقون الوحی من السماء وفی کلا الأمرین إساءة إلی الله عز وجل وتکذیب لدینه. وأخیراً فإنهم یتهمون أصحاب رسول الله له بالخیانة والردة عن الإسلام، وهذا یؤدی إلی إبطال الإسلام. فأما ادعاؤهم علم الغیب لأئمتهم فقد ورد فی أهم مصادرهم بألفاظ صریحة فی أبواب مستقلة؛ مجلة الجامعة الإسلامیة بالمدینة المنورة، ش۳۱، ص۳۶۴.
- ↑ أما إذا انتقلنا إخوانی فی الله إلی الشیعة الإمامیة الاثنی عشریة، و إلی غلوهم فی أئمتهم فإن الشیعة قد غالوا فی أئمتهم حتی رفعوهم فوق البشر، و أطلقوا علیهم من الصفات التی لا تلیق لأحد من البشر، بل هی مما اختص به رب العالمین دون سائر المخلوقین سبحانه وتعالی، ومن هذه الصفات التی یطلقونها علی أئمتهم ادعاؤهم أنهم یعلمون الغیب، و أنهم لا یخفی علیهم شیء فی السماوات ولا فی الأرض، و أنهم یعلمون ما کان وما سیکون إلی قیام الساعة عیاذاً بالله تعالی من هذا الکفر؛ https://dorar.net/.
- ↑ ومن غلوهم زعمهم أنهم یعلمون الغیب: وقد أفرد الکلینی لإثبات ذلک والإستدلال له باباً فی کتابه الکافی فقال: (باب من أن الأئمة یعلمون علم ما کان وما یکون وأنه لا یخفی علیهم شیء صلوات الله علیهم)؛ http://www.almenhaj.net/dispF.php?linkid=۷۸۱۲.
- ↑ دهلوی، اسماعیل بن عبدالغنی، «رسالة التوحید»، ص۶۵-۷۷؛ عطا صوفی، عبدالقادر بن محمد، «المفید فی مهمات التوحید»، ص۱۷۹؛ منیاوی، محمود بن محمد بن مصطفی بن عبداللطیف، «الجموع البهیة للعقیدة السلفیة»، ص۲۴۴.
- ↑ دهلوی، اسماعیل بن عبدالغنی، تقویة الایمان، ص۳۵-۳۶.
- ↑ در اصطلاح قرآن و روایات و نیز اصطلاح رایج متکلمان امامیه مثل شیخ مفید در «اوائل المقالات»، ص٦٧.
- ↑ ر.ک: قاضی طباطبایی، سید محمدعلی، «مقدمه‌ای بر کتاب علم امام»، ص۵۲۰.
- ↑ بریلوی، احمد رضا، «الدولة المکیة»، ص۲۱۲.
- ↑ ر.ک: باقری، سید محمد فائز، «بررسی علم اولیای الهی»، ص۱۵۴-۱۶۴.
- ↑ عَالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ«او دانای نهان است پس هیچ کس را بر نهان خویش آگاه نمی‌کند. جز فرستاده‌ای را که بپسندد». سوره جن، آیه۲۶ - ۲۷.
- ↑ «ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹.
- ↑ ر.ک: قاضی طباطبایی، سید محمدعلی، «مقدمه‌ای بر کتاب علم امام»، ص۵۲۰؛ هاشمی، سید علی، «علوم برگزیدگان»، ص۴۰۸.
- ↑ «چون نزد آنان باز گردید، برای شما عذر می‌آورند؛ بگو عذر نیاورید که هرگز باورتان نخواهیم داشت؛ خداوند ما را از اخبار شما آگاه کرده است و به زودی خداوند و پیامبرش کردار شما را خواهند دید سپس به سوی دانای پنهان و آشکار برگردانده می‌شوید آنگاه او شما را از آنچه انجام می‌دادید آگاه می‌گرداند» سوره توبه، آیه ۹۴.
- ↑ «و بگو (آنچه در سر دارید) انجام دهید، به زودی خداوند و پیامبرش و مؤمنان کار شما را خواهند دید و به سوی داننده پنهان و آشکار بازگردانده خواهید شد و او شما را از آنچه انجام می‌داده‌اید آگاه خواهد ساخت» سوره توبه، آیه ۱۰۵.
- ↑ طبرسی، فضل بن حسن، «مجمع البیان»، ج۵، ص۱۰۳؛ طباطبایی، سید محمد حسین، «المیزان»، ج۴، ص۳۷۹؛ مکارم شیرازی، ناصر، «تفسیر نمونه»، ج۸، ص۱۲۵؛ قرشی، سید علی اکبر، «تفسیر احسن الحدیث»، ج۴، ص۳۰۵؛ طبری، محمد بن جریر، «جامع البیان فی تفسیر القرآن»، ج۱۱، ص۱۶؛ شوکانی، محمد بن علی، «فتح القدیر»، ج۲، ص۴۵۵.
- ↑ ر.ک: هاشمی، سید علی، «ماهیت علم امام»، ص۶۷.
- ↑ ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، «الکافی»، ج۱، ص۵۴۳؛ صفار، محمد بن حسن، «بصائرالدرجات»، ص۳۲۴؛ عیاشی، محمد بن مسعود، «کتاب التفسیر»، ج۲، ص۱۰۸؛ قمی، علی بن ابراهیم، «تفسیر قمی»، ج۱، ص۳۰۴.
- ↑ طبری، ابن جریر، جامع البیان، ج۱۱، ص۴۰۲ و ج۱۵، ص۴۸ و ج۱۵، ص۲۳۲؛ ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج٦، ص٢١٦ و ج٤، ص٥٠٨ و قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۰، ص۳۸۷.
- ↑ مانند: و معنی الآیة کما فسرها سلف: أنه سبحانه ما کان لیترک المؤمنین مع المنافقین علی ما هم علیه دون تمییز بینهم، فإنه لابد من التمییز حتی یعرف المؤمن من المنافق و هذا من علم الغیب الذی اختص الله سبحانه تعالی به: وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فیطلعه بطریق الوحی علی بعض المغیبات کما حصل للنبی صلی الله علیه]و آله[و سلم حینما اطلعه الله علی سرائر المنافقین لما عزموا علی قتله بإلقائه من أعلی العقبة، فعزمهم و أخبرهم بما قالوه و ماعزموا أن یفعلوه و کان ذلک فی غزوة تبوک؛ طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۷، ص۴۲۷؛ بغوی، حسن بن مسعود، معالم التنزیل، ج۱، ص۳۷۷؛ افندی آلوسی، سید محمود، روح المعانی، ج۲، ص۴۲۷؛ هذه کقوله تعالی: «ولا یحیطون بشیء من علمه» و هکذا قال ههنا إنه لا یطلع أحدا من خلقه علی شیء من علمه إلا بما أطلعه الله تعالی علیه و لهذا قال: «فلا یظهر علی غیبه أحدا إلا من إرتضی من رسول» و هذا یعم الرسول الملکی و البشری؛ ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۸، ص۳۷۳؛ احمد بن عبدالله بن غنیمان، علم الغیب فی الشریعة الاسلامیة، ص۳۱۳ و ۳۱۴ و افندی آلوسی، سیدمحمود، روح المعانی، ج۱۵، ص۱۲۰.
پاسخ
بسیاری از مخالفین شیعه در بحث علم غیب، شیعیان را اهل غلو و شرک می خوانند و تلاش می کنند تا به هر نحوی علم غیب را مختص خداوند دانسته و آن را در مورد غیر خداوند منتفی بدانند.جدای از بحث های قرآنی و روایی که این ادعای مخالفین را باطل می سازد، ابن خلدون (عالم مشهور اهل سنت) این چنین می نویسد : "وإنّ البشر محجوبون عن الغیب إلّا من أطلعه الله علیه من عنده فی نوم أو ولایة" (مقدمة إبن خلدون،ص411 ط دار الفکر). بشر از اطلاع بر غیب ناتوان هستند و نمی توانند به آن دسترسی پیدا کنند مگر کسی که خداوند وی را از نزد خودش به وسیله ی خواب یا ولایت آگاه کند. دکتر عمر الاشقر – عالم مشهور وهابی – نیز این قول ابن خلدون را تایید کرده و در بخشی از کتابش که به ذکر فوائد و کاربردهای به دست آمده از اخبار مربوط به علائم قیامت و امور غیبی می پردازد، مورد ششم را به اموری اختصاص می دهد که مربوط به اموری است که در آینده اتفاق خواهد افتاد و سپس به این قول ابن خلدون استدلال می کند ! "ویمکننا أن نوجز الفوائد التی نحصل علیها من وراء دراسة الأخبار التی تحدث بأشراط الساعة والمغیبات المستقبلة فی الأمور التالیة: (...) سادساً: التطلع إلی ما یحدث فی المستقبل أمر فطری فالإنسان یجد فی نفسه رغبة شدیدة إلی معرفة الوقائع والکائنات التی قد تحدث للجنس الإنسانی، أو تحدث للأمة التی هو منها، أو قد تحدث له، ولذلک فإن الزعماء والرؤساء، بل والأفراد یلجؤون فی معرفة ذلک إلی السحرة والکهان والمنجمین، فجاءهم الله بالحق الذی یغنی ویکفی ویشفی فی هذا الجانب. وقد تعرض ابن خلدون لهذه الفائدة فی مقدمة تاریخه ..... (القیامة الصغری،ص132 ط دار النفائس للنشر والتوزیع، الأردن، مکتبة الفلاح، الکویت). ترجمه: "و برای ما امکان‌پذیر است که فوائد و نکات کاربردی که در نتیجه ی بررسی روایات مربوط به نشانه های قیامت و امور غیبی آینده به دست می آید را در امور زیر خلاصه کنیم: (...) مورد ششم: شوق و علاقه به دانستن چیزی که در آینده اتفاق می افتد امری فطری است و انسان در وجود خودش رغبت و میل شدیدی به دانستن وقایع و شناخت اتفاقاتی که گاهی برای بشر یا برای امتی که وی در آن زندگی می کند و یا برای خودش رخ می دهد می یابد و به همین دلیل رهبران و بلکه دیگر انسان ها برای دانستن این مسائل به جادوگران و کاهنان و منجمین پناه می برند در حالی که خداوند حقی را برای آنان آورده است که انسان را از این مسائل بی نیاز می سازد. و ابن خلدون در مقدمه ی تاریخش به این نکته اشاره کرده است". و در ادامه این عالم وهابی کلام ابن خلدون را به صورت کامل نقل می کند.
پاسخ دیگر
علامه مجلسی هم در بحارالانوار، ج 25، ص346 مظاهر غلوّ را در اعتقاد به امور زیر شمرده است: الوهیت پیامبر و ائمه(ع)، شریک خداوند در معبودیت یا خالقیت و رازقیت، حلول خداوند در آنها یا اتحاد خداوند با آنان، آگاهی از غیب بدون الهام و افاضه ربّانی، اعتقاد به نبوت درباره ائمه طاهرین(ع)، تناسخ ارواح ائمه در بدن¬های یکدیگر، عدم لزوم اطاعت و ترک معصیت خداوند با معرفت ائمه(ع). مثل فرقه نصیریه که قائل بودند علی¬بن¬ابی¬طالب خداست یا الوهیت در او حلول کرده یا مثل فرقه منصوریه که معتقدند امام باقر(ع) به آسمان عروج کرده یا مثل فرقه جناحیه که معتقد بودند روح خدا در آدم و پیامبران بعد از او حلول کرد و فرقه¬هایی چون تشبیه، حلّاجیه، غرابیه، حماریه و ... که همه منقرض شده¬اند. تنها فرقه¬هایی مانند اهل حق(علی اللهی) و دروزیه به صورت پراکنده در بعضی کشورها پیروانی دارند. مبارزه امامان با غالیان نیز تقابل با همین اندیشه بوده و لذا «لعن و نفرین ائمه» در مورد غالیان، به رغم تمایل نویسنده مقاله مزبور، ارتباطی با اندیشه امامت و عصمت ندارد و این موضوع با مراجعه¬ای ساده به روایات مربوطه، فهمیده می¬شود. کما این که علم غیبی امام در موارد بسیار و علم او به ماکان و مایکون (آنچه رخ داده و آنچه اتفاق خواهد افتاد)، تعارضی با اصول عقاید ندارد.