بحث:ارکان انتظار چیست؟ (پرسش)

Page contents not supported in other languages.
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

مربوط به سؤال نیست

این بخش در همینجا بماند

تولی و تبری ریشه و هدف انتظار


نویسنده: آقای قاضی زاده

پاسخ جامع قبل

  1. اعتراض به وضع موجود[۱۲]: بدون تردید وضع موجود در عصر غیبت، دارای کاستی‌هایی است، این کاستی‌ها به طور عمده از نبود ظاهری امام ناشی شده است. منتظر واقعی، به سبب محروم بودن از حضور ظاهری امام وضع موجود را نمی‌پذیرد[۱۳] و این، شروع پدید آمدن اولین رکن اساسی برای ساخت مفهوم انتظار فرج است یعنی اعتراض به وضع موجود. کسی که از وضع موجود راضی باشد، نمی‌تواند منتظر وضعیتی دیگر، که بهتر است باشد حتی کسی که وضع موجودش با مقدار مختصری تغییر، بهبود می‌یابد و به وضع موجود معترض نیست، نمی‌توان او را منتظر نامید[۱۴]، چراکه اعتراض به وضع موجود فقط برای بهبود وضیعت شخصی منتظران نیست بلکه اعتراضی می‌‌تواند جزء ارکان انتظار باشد که نگاهش جهانی باشد یعنی مخاطبانش سردمداران ظالم جهان باشد، به عبارتی اعتراض به وضع موجود یعنی اعتراض به ابراز قدرت زمامداران خودسر که با سختگیری‌های بی‌مورد خود زندگی را به کام مردم مستضعف تلخ و ناگوار کرده‌اند. اعتراض به آنها که با روش حیوانی و وحشیانۀ خود شخصیت و ارزش انسانی را به بازی گرفته و حیثیت آنان را نادیده می‌گیرند[۱۵].
  2. آگاهی از وضع مطلوب[۱۶]، البته حاصل شدن این رکن، احتیاج به مقدمه ای دارد و آن شناخت منتظر نسبت به ابعاد روحی روانی انسان هاست، یعنی بداند وضع موجودی که در جهان حاکم است و شرایطی که در آن زندگی می‌کند، با عظمت وجودی انسان و شأن او تناسبی ندارد و بعد از این شناخت، آگاهی از وضع مطلوب برای شخص منتظر معنا پیدا می‌‌کند، چراکه بعد از این شناخت شخص منتظر در انتظار روزی می‌‌نشیند که طعم خوش عدالت و معنویت را حس کند و چشیدن این طعم حاصل نمی‌شود مگر به وسیلۀ آگاهی از وضع مطلوب در آینده[۱۷]. البته این آگاهی به هیچ وجه به صورت تمام برای شخص منتظر حاصل نمی‌شود چراکه بدون در نظر داشتن الگویی از وضع مطلوب، چگونه می‌توان وضع مطلوب را در آینده ارزیابی کرد؟[۱۸] اما همین دلگرمی مؤمنین نسبت به آینده که روزی روشنایی و عدالت سراسر زندگی بشر را فرا خواهد گرفت می‌‌تواند جزء ارکان به وجود آمدن مفهوم انتظار باشد[۱۹]. در هر صورت آگاهی نسبی به وضع مطلوب در آینده رکن دیگر برای حاصل شدن انتظار است[۲۰].
  3. اعتقاد و امید به تحقق وضع مطلوب: این اعتقاد با دو پیش فرض حاصل می‌‌شود آگاهی به وضع مطلوب و جزم به این آگاهی. به این ترتیب تعریف از اعتقاد، نقش اساسی دیگری برای شکل گیری ارکان انتظار ایجاد می‌‌کند[۲۱]؛ چراکه انسان، به دلیل دارا بودن ظرفیت‌های فراوان، همواره برای رشد فکری و معنوی خود در تلاش است و چون این امر در زمان غیبت به دلیل نبودن امام بسیار سخت یا شاید بتوان گفت در مواقعی ناممکن است، به همین دلیل با اعتقاد به آینده ای مطلوب به انتظار فرج می‌‌نشیند[۲۲]. اعتقاد به آینده ای که در آن مردم جهان از بیدادگری، استبداد و فشار نجات پیدا می‌‌کنند و اضطراب ها، ناامنی‌ها و افکارهای خبیث ضد انسانی از بین می‌‌رود[۲۳]. با توجه به این توضیحات روشن می‌‌گردد این رکن از انتظار تنها مخصوص مذهب شیعه نیست زیرا اعتقاد به اینکه سرانجام، این دنیا طعم عدالت و زیبایی‌ها را می‌‌چشد فقط در مذهب شیعه ریشه ندارد، بلکه در تمام ادیان این نوع از اعتقاد وجود دارد، تفاوت در این است که در مذهب شیعه این اتفاق توسط فرد خاصی حاصل می‌‌شود اما در مذاهب دیگر این اتفاق عظیم توسط هر نجات دهنده می‌‌تواند حاصل شود[۲۴]. بنابراین اعتقاد به ظهور حضرت مهدی و روی کار آمدن حکومت حق و عدل مطلق، در حقیقت اعتقاد به این است که آیندۀ دنیا یک آیندۀ امیدبخش و مسرت‌بخشی برای همۀ انسان هاست[۲۵].
  4. اشتیاق به وضع مطلوب:[۲۶]، چراکه این اشتیاق حاکم بر تمام فعالیت‌های ذهنی و روحی و رفتاری شخص منتظر است. یعنی حتی در زمان دردمندی و تشویش و دلهره، شخص منتظر تسلیم حالت مأیوس کننده ای که در آن است نمی‌شود، زیرا او در پس ناملایمات ساحل امن را می‌بیند[۲۷] و شاید به همین علت است که در روایات، انتظار برترین و با ارزش‌ترین عبادت شمرده شده چنانکه پیامبر اکرم a می‌‌فرماید: «"أَفْضَلُ جِهَادِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ"»[۲۸].[۲۹] اما نکته ای که نباید از آن غفلت کرد این است، انتظار همیشه با اعتماد و اطمینان به آیندۀ مطلوب در تلازم است و این دو (انتظار، اعتماد و اطمینان به آیندۀ مطلوب) ملازم امید و اشتیاق به آینده است به طوری که اگر هر کدام از این ملازمات در این ابعاد وجود نداشت نمی‌توان مدعی شد مفهوم انتظار شکل گرفته است[۳۰].
  5. اقدام و عمل برای تحقق وضع مطلوب:[۳۱]، یعنی هر کس به میزان توانایی خود در این زمینه و برای تحقق آن وضع قدم بردارد[۳۲]. این امر موجب می‌‌شود انتظار در وجود انسان منتظر تثبیت شود[۳۳] به طوری که شخص منتظر به واسطۀ روحیۀ با ثباتی که در خود احساس می‌کند هرگز خود را تسلیم فضای نامناسب نکرده، بلکه درصدد تغییر وضعیت موجود برمی‌آید[۳۴]. حال می‌‌خواهد این عمل به هر اندازه ای باشد زیرا اعمال منتظر، نشان دهندۀ صداقت در انتظار و مایۀ تقویت انتظار است[۳۵]. به بیان دیگر منتظر واقعی، در محدودۀ قدرت و عمل خویش، تلاش در برپایی جامعه‌ای مطابق با معیارهای مهدوی را وظیفۀ خویش می‌داند. تکامل انسان و جامعه، کوشش در مسیر بازسازی جامعه بر اساس قسط و عدل، و مبارزه با ظلم و بی‌عدالتی، از جمله مصادیق اقدام برای تحقق وضع مطلوب است[۳۶]. از جملۀ این اقدامات افشاگری نسبت به قوائد و قوانینی است که سازمان‌های جهانی برای انسان‌ها تبیین کرده‌اند، به این صورت که شخص منتظر با افشاگری نشان می‌‌دهد سازمان‌هایی که قواعد و قوانین برای بشر می‌‌سازند، فقط دنبال توطئه‌اند، نه پاسداری از حقوق بشر، این شعارهای به ظاهر خیرخواهانه از سوی آنان توطئه ای بیش نیست، توطئه ای برای بهره‌کشی بیشتر و گرفتن آخرین رمق از مستضعفان؛ منتظران، با افشاگری خود می‌خواهند نشان دهند این سازمان‌های بین‌المللی، حتی دادگاه‌های بین‌المللی، سازمان‌هائی ضعیف و ذلیلی هستند که در اختیار قدرتمندان ظالم است و رأیشان فقط در حد حفظ و حمایت از موقعیتشان است[۳۷]. البته باید توجه داشت در زمینۀ اقدام برای تحقق وضع مطلوب مقاومت ریشۀ اصلی آن است. انتظار که در چارچوب "زمینه‌سازی ظهور" خواستار اصالت‌بخشی به مبانی و مؤلفه‌های‌ هویت‌ اسلامی است؛ می‌تواند در چارچوبی‌ خلّاقانه‌ و بی‌بدیل، به‌ بهسازی‌ عناصر‌ درونی فرهنگ مقاومت و پایداری نظیر ظلم‌ستیزی‌، صبر‌ و ایثار کمک کند. مقاومت و فرهنگ مقاومتی، در دل انتظار و مؤلفه‌های آن نهادینه‌ است‌. امید، نگاه به آینده و انتظارِ‌ برطرف‌ شدن‌ مشکلات، هموارکنندۀ راه‌ مقاومت‌ در رفع آن مشکل‌ است‌. انتظار‌ بدون‌ استقامت و پایداری همچون پوسته‌ای‌ بدون مغز و قالبی بی‌محتواست. کسی که در مسیر انتظار صبر و مقاومت را از دست بدهد‌، انتظار‌ را نیز از دست داده است‌. از‌ این‌رو‌، جوهر‌ اصلی‌ انتظار، "مقاومت و پایداری‌" است‌[۳۸].

پاسخ تفصیلی

تولی و تبری ریشه و هدف انتظار

ارکان انتظار

اعتراض به وضع موجود

آگاهی از وضع مطلوب

اعتقاد به تحقق وضع مطلوب

امید اشتیاق به وضع مطلوب

اقدام برای تحقق وضع مطلوب

نتیجه گیری

  • بنابراین ساختار به وجود آمدن انتظار از دو عنصر تشکیل شده است:
  1. ریشه که هدف ایجاد انتظار است و آن تولی نسبت به خداوند و دوستان خداوند و تبری نسبت به دشمنان خدا و دشمنان اولیا خداوند است.
  2. ارکان انتظار که شامل: اعتراض به وضع موجود؛ آگاهی از وضع مطلوب؛ اعتقاد به تحقق وضع مطلوب؛ امید اشتیاق به وضع مطلوب و اقدام برای تحقق وضع مطلوب است.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:  

  1. بحارالأنوار، ج۵۲، ص۱۲۳، ح۷.
  2. مفاتیح الجنان، دعای عهد، برگرفته از: قرآن کریم، سوره معارج، آیه ۶ و ۷.
  3. بحارالأنوار، ج۵۲، ص۱۱۰، ح۱۷.
  4. من إنتظر أمراً تهیّأ له؛ مکیال المکارم، ج۲، ص۲۳۵.
  5. بحارالأنوار، ج۷۴، ص۱۴۳، ح۲۶.
  6. «و سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره اعراف، آیه ۱۲۸؛ سوره قصص، آیه ۸۳.
  7. نیلی‌پور، مهدی، عناصر اخلاقی تشکیل دهنده انتظار.
  8. «""مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَرْکَبَ سَفِینَةَ النَّجَاةِ وَ یَسْتَمْسِکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی‏ وَ یَعْتَصِمَ بِحَبْلِ اللَّهِ الْمَتِینِ فَلْیُوَالِ عَلِیّاً بَعْدِی وَ لْیُعَادِ عَدُوَّهُ وَ لْیَأْتَمَّ بِالْأَئِمَّةِ الْهُدَاةِ مِنْ وُلْدِه"‏»؛ عیون أخبار الرضا S، ج ۱، ص ۲۹۲، ح ۴۳.
  9. ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص ۸۵-۹۴.
  10. ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص ۸۵-۹۴.
  11. ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۲۹۳.
  12. ر.ک. باقری‌زاده اشعری، محمد، از امام مهدی بیشتر بدانیم، ص۶۴؛ نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب، ص ۱۰۴.
  13. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۷۶-۸۴.
  14. ر.ک. پناهیان؛ علی رضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۱۰۶.
  15. ر.ک. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۳۰-۳۴.
  16. ر.ک. دیرباز، عسکر، روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعه منتظر، ص۱۱۶.
  17. ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۷۵-۸۱ و انسان موجود منتظر، ص؟؟؟
  18. ر.ک. پناهیان؛ علی رضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۱۰۶.
  19. ر.ک. حسینی خامنه‌ای، سید علی؛ آفتاب در سایه، ص۱۵-۱۷.
  20. ر.ک. حسینی خامنه‌ای، سید علی؛ آفتاب در سایه، ص۱۵-۱۷؛پناهیان؛ علی رضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۱۰۶؛ شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۷۵-۸۱ و انسان موجود منتظر، ص؟؟؟
  21. ر.ک. پناهیان؛ علی رضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۱۰۶.
  22. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۷۶-۸۴؛ باقری‌زاده اشعری، محمد، از امام مهدی بیشتر بدانیم، ص۶۴؛ احمدی، علی اصغر، شیوه‌های ایجاد انس در کودکان نوجوانان و جوانان با وجود مبارک امام زمان، گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم، ص ۱۴۹-۱۵۳.
  23. ر.ک. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۳۰-۳۴.
  24. ر.ک. مهریزی، مهدی، انتظار آمیخته با جان و روح آدمی، ص؟؟
  25. ر.ک. حسینی خامنه‌ای، سید علی؛ آفتاب در سایه، ص۱۵-۱۷.
  26. ر.ک. پناهیان؛ علی رضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۱۰۶.
  27. ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۲۹۷-۲۹۸؛ موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار، ص ۳۴.
  28. تحف العقول، ص ۳۷.
  29. ر.ک. رجایی، محبوبه، مؤلفه­‌های انتظار توان­مند در قرآن کریم و سنت، ص؟؟؟
  30. ر.ک. حسینی خامنه‌ای، سید علی؛ آفتاب در سایه، ص۱۵-۱۷.
  31. ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۳۷.
  32. ر.ک. مهریزی، مهدی، انتظار آمیخته با جان و روح آدمی، ص؟؟؟؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۵، ۸۶.
  33. ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۳۷.
  34. ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۳۷.
  35. ر.ک. پناهیان؛ علی رضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۱۰۶.
  36. ر.ک. م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی، ج۵، ص۳۰۹-۳۱۲.
  37. ر.ک. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۳۰-۳۴.
  38. ر.ک: عرفان، امیر محسن و فلاح علی‌آباد، محمد علی، تبیین نقش گفتمان انتظار در مهندسی فرهنگ مقاومت، ص ۱۵ ـ ۱۶.
  39. «"مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَرْکَبَ سَفِینَةَ النَّجَاةِ وَ یَسْتَمْسِکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی‏ وَ یَعْتَصِمَ بِحَبْلِ اللَّهِ الْمَتِینِ فَلْیُوَالِ عَلِیّاً بَعْدِی وَ لْیُعَادِ عَدُوَّهُ وَ لْیَأْتَمَّ بِالْأَئِمَّةِ الْهُدَاةِ مِنْ وُلْدِه"‏»؛ عیون أخبار الرضا S، ج ۱، ص ۲۹۲، ح ۴۳.
  40. ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص ۸۵-۹۴.
  41. «"نَحْنُ أَصْلُ کُلِّ خَیْرٍ وَ مِنْ فُرُوعِنَا کُلُّ بِرٍّ فَمِنَ الْبِرِّ التَّوْحِیدُ وَ الصَّلَاةُ وَ الصِّیَامُ وَ کَظْمُ الْغَیْظِ وَ الْعَفْوُ عَنِ الْمُسِی‏ءِ وَ رَحْمَةُ الْفَقِیرِ وَ تَعَهُّد الْجَارِ وَ الْإِقْرَارُ بِالْفَضْلِ لِأَهْلِهِ وَ عَدُوُّنَا أَصْلُ کُلِّ شَرٍّ وَ مِنْ فُرُوعِهِمْ کُلُّ قَبِیحٍ وَ فَاحِشَةٍ فَمِنْهُمُ الْکَذِبُ وَ الْبُخْلُ وَ النَّمِیمَةُ وَ الْقَطِیعَةُ وَ أَکْلُ الرِّبَا وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ بِغَیْرِ حَقِّهِ وَ تَعَدِّی الْحُدُودِ الَّتِی أَمَرَ اللَّهُ وَ رُکُوبُ الْفَوَاحِشِ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ الزِّنَا وَ السَّرِقَةُ وَ کُلُّ مَا وَافَقَ ذَلِکَ مِنَ الْقَبِیحِ فَکَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ مَعَنَا وَ هُوَ مُتَعَلِّقٌ بِفُرُوعِ غَیْرِنَا"»؛ کافی، ج ۸، ص ۳۰۳، ح ۳۳۶.
  42. .ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص ۸۵-۹۴.
  43. ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص ۸۵-۹۴.
  44. ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۲۹۳.
  45. ر.ک. باقری‌زاده اشعری، محمد، از امام مهدی بیشتر بدانیم، ص۶۴؛ نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب، ص۱۰۴.
  46. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۷۶-۸۴.
  47. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۷۶-۸۴.
  48. ر.ک. پناهیان؛ علی رضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۱۰۶.
  49. ر.ک. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۳۰-۳۴.
  50. .ر.ک. پناهیان؛ علی رضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۱۰۶.
  51. ر.ک. دیرباز، عسکر، روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعه منتظر، ص۱۱۶.
  52. .ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۷۵-۸۱؛ انسان موجود منتظر.
  53. ر.ک. پناهیان، علیرضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۱۰۶.
  54. ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۷۵-۸۱ و انسان موجود منتظر.
  55. ر.ک. پناهیان، علیرضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۱۰۶.
  56. ر.ک. پناهیان، علیرضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۱۰۶.
  57. ر.ک. حسینی خامنه‌ای، سید علی؛ آفتاب در سایه، ص۱۵-۱۷.
  58. ر.ک. حسینی خامنه‌ای، سید علی؛ آفتاب در سایه، ص۱۵-۱۷؛پناهیان؛ علی رضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۱۰۶؛ شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۷۵-۸۱؛ انسان موجود منتظر.
  59. ر.ک. پناهیان، علیرضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۱۰۶.
  60. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۷۶-۸۴؛ باقری‌زاده اشعری، محمد، از امام مهدی بیشتر بدانیم، ص۶۴؛ احمدی، علی اصغر، شیوه‌های ایجاد انس در کودکان نوجوانان و جوانان با وجود مبارک امام زمان، گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم، ص ۱۴۹-۱۵۳.
  61. ر.ک. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۳۰-۳۴.
  62. ر.ک. حسینی خامنه‌ای، سید علی؛ آفتاب در سایه، ص۱۵-۱۷.
  63. ر.ک. حسینی خامنه‌ای، سید علی؛ آفتاب در سایه، ص۱۵-۱۷.
  64. ر.ک. مهریزی، مهدی، انتظار آمیخته با جان و روح آدمی، ص؟؟؟
  65. ر.ک. حسینی خامنه‌ای، سید علی؛ آفتاب در سایه، ص۱۵-۱۷.
  66. ر.ک. پناهیان؛ علی رضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۱۰۶.
  67. ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۲۹۷-۲۹۸؛ موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار، ص ۳۴.
  68. تحف العقول، ص ۳۷.
  69. ر.ک. رجایی، محبوبه، مؤلفه‌های انتظار توانمند در قرآن کریم و سنت، ص؟؟؟
  70. ر.ک. حسینی خامنه‌ای، سید علی؛ آفتاب در سایه، ص۱۵-۱۷.
  71. ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۳۷.
  72. ر.ک. مهریزی، مهدی، انتظار آمیخته با جان و روح آدمی، ص؟؟؟؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۵، ۸۶.
  73. ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۳۷.
  74. ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۳۷.
  75. ر.ک. پناهیان، علیرضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۱۰۶.
  76. «"لِیُعِدَّنَّ أَحَدُکُمْ لِخُرُوجِ اَلْقَائِمِ وَ لَوْ سَهْماً"»؛ الغیبه نعمانی، ص ۳۲۰.
  77. ر.ک. م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد، دانشنامه امام مهدی، ج۵، ص۳۰۹-۳۱۲.
  78. ر.ک. پناهیان، علیرضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۱۰۶.
  79. ر.ک. پناهیان، علیرضا، انتظار عامیانه عالمانه عارفانه، ص ۱۰۶.
  80. ر.ک. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۳۰-۳۴.
  81. ر.ک: عرفان، امیرمحسن، فلاح علی آباد، محمدعلی، تبیین نقش گفتمان انتظار در مهندسی فرهنگ مقاومت، ص ۱۵ ـ ۱۶.