بحث:امام باقر علیه‌السلام

امام پنجم شیعیان که در سال ۵۷ هجری، روز اول ماه رجب در مدینه به دنیا آمد. کنیه او "ابو جعفر" و لقبش باقر العلوم (شکافنده دانش‌ها) است. وی در حادثه کربلا نیز حضور داشت و آن هنگام چهار ساله بود. پس از شهادت پدرش امام سجاد(ع) به امامت رسید. علم و فضیلت فراوان او، سبب شد که جمعی فراوان برای آموزش علم دین و فراگیری حدیث، به مدینه آمده، از حضور او بهره‌مند شوند. وی دانشی بیکران، اخلاقی پسندیده، چهره‌ای جذاب و بیانی رسا داشت و در علم و زهد و عبادت و بخشندگی، سرآمد عصر خویش بود. دانشمندان بسیاری در مکتب او علم آموختند. از معروف‌ترین شاگردان برجسته او می‌‌توان از ابان بن تَغلب، زُراره، کمیت اسدی و محمد بن مسلم نام برد. آن حضرت با استفاده از فرصتی که پیش آمده بود، به نشر علوم اهل‌بیتو بیان احکام خداوند پرداختند و احادیث فراوانی به یادگار گذاشت. امام باقر(ع) در کنار کار علمی، به کار در باغ و مزرعه خویش هم می‌‌پرداخت و زندگی خود و بستگان را تأمین می‌‌کرد. هفت فرزند داشت که امام جعفر صادق(ع) یکی از آنان است. در هفتم ذی حجه سال ۱۱۴ هجری، در ۵۷ سالگی توسط هشام بن عبدالملک مسوم و شهید شد. قبر مطهرش در قبرستان بقیع در مدینه است.

مقدمه

• امام محمد باقر(ع)، روز جمعه اول ماه رجب سال ۵۷ هجری قمری، در شهر مدینه، چشم به جهان گشود. در بعضی نقل‌ها ولادت حضرت، سوم ماه صفر سال ۵۶ نیز ذکر شده است.
• پدر امام باقر(ع)، امام علی بن حسین زین العابدین(ع) و مادر بزرگوارش، ام عبدالله فاطمه، دختر امام حسن مجتبی(ع) است. از این جهت در میان اهل بیت(ع) او نخستین کسی است که از نظر نسب پدری و مادری، علوی و فاطمی است و لذا به علوی من علویین و هاشمی من هاشمیین معروف است.

کنیه آن حضرت، ابوجعفر و لقب معروفش باقر و یا باقرالعلوم به معنای شکافنده دانش‌ها است که از سوی رسول خدا این لقب به او داده شده است. پیامبر(ص) به جابر بن عبدالله انصاری فرمود: ای جابر تو زنده می‌مانی تا زمانی که فرزندم را از نسل حسین به نام محمد که شکافنده علم دین است ملاقات کنی، هرگاه وی را دیدی سلام من را به او برسان. دوران امامت امام باقر(ع) نوزده سال و همزمان با زمامداری ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک، هشام بن عبدالملک، ولید بن یزید و ابراهیم بن ولید، از خلفای بنی امیه بود. آن حضرت در سال ۱۱۴ هجری قمری، در ۵۷سالگی به وسیله ابراهیم بن عبدالملک مسموم و به شهادت رسید و پیکر مطهرش در قبرستان بقیع، شهر مدینه به خاک سپرده شد.

دوران امامت امام محمد باقر(ع)

• این دوره را باید سرآغاز نهضتی عظیم و همه‌جانبه در زمینه فرهنگ و معارف اسلامی دانست. مشکلات عدیده قدرت غاصب از طرفی و شیوع ترجمه فلسفه، گسترش مباحث کلامی و پیدایش نحله‌های متعدّد در علم عقاید و کلام، سر بر آوردن گروهی صوفی مسلک و زهد پیشه که عکس‌العملی در مقابل دنیاگرایی مسلمانان بود، پیدایش فقهای درباری و متکلّمان و...، لزوم توجّه به فرهنگ و معارف اسلام را بسیار حیاتی می‌کرد و از سوی دیگر، جبهه نظامی و انقلاب‌های مسلّحانه را شورش گران علوی و دیگران گرم نگه می‌داشتند و تنها نظارتی را از سوی امام طلب می‌کرد. در چنین شرایطی امام(ع) شرح، توضیح، تفسیر و تبیین حقایق اسلام را وجهه همّت خود قرار داد، در همه زمینه‌ها (عقاید، کلام، فقه، حدیث، تفسیر قرآن و سایر علوم) به شکافتن علوم مشغول شد. سخنانی که از امام باقر(ع) و فرزندش در زمینه معارف مختلف اسلامی رسیده به تنهایی بیشتر از تمام سخنانی است که از سیزده معصوم دیگر در دست است. اقیانوسی از علوم مختلف توسّط امام باقر و فرزندانش ایجاد شد که تا انسان در یکی از شاخه‌های علوم اسلامی به پژوهش نپردازد، از عمق و وسعت آن آگاه نخواهد شد. در این زمینه بحث مفصّل‌تری در دوران امام صادق(ع) خواهد آمد.
• موضع دیگر امام باقر(ع) از مبارزات سیاسی حضرت بود در جهت تصحیح فرهنگ سیاسی حاکم بر جامعه و معرفی سیاست اسلامی. امام صادق(ع) در حضور پدر، در مجمع عمومی موسم حجّ به سخنرانی می‌پردازد و در آن مسئله پیشوایی و امامت را در اسلام مطرح کرده، شرایط و ویژگی‌های پیشوایان بر حقّ و خلیفه‌های خدا بر زمین را بر می‌شمارد و بیان می‌کند که رستگاری و سعادت دو عالم در پیروی از ایشان است و مصداق این ائمه بر حق را اهل بیت پیامبر(ص) معرّفی می‌کند. این سخنرانی که در زمان اقتدار هشام خلیفه اموی و در حضور او در مکّه انجام گرفت، به تعقیب امام باقر(ع) و فرزندش بعد از موسم حج منجر شد و بهترین دلیل بر مبارزات سیاسی حضرت، شهادت او توسط حکّام جور است.
• محور دیگر دوران امامت حضرت، نظارت عمومی بر جریان‌های کلّی جامعه و جلوگیری از ضربه وارد شدن به اسلام بود. نقطه و علامت‌گذاری حروف، آموزش کیفیّت، ضرب سکّه و... از موارد دفاع از جامعه اسلامی در مقابل خطرات خارجی است و در پایان برای ارشاد مردم بعد از شهادت وصیّت کرد، مالی از او وقف شود تا به مدّت ده سال در موسم حج و در منی برای حضرت اقامه عزا شود. زمان و مکان و فلسفه اقامه مجلس، از جدیت حضرت برای روشن شدن حقایق و هدایت توده مردم حکایت دارد.