بحث:فرشته در کلام اسلامی
مقدمه
- موجوداتی شریف و باکرامت‌اند که همواره در تسبیح وتقدیس پروردگارند[۱]. فرشتگان از عقل و شعور برخوردارند و بندگان گرامی خداوندند[۲]. وظیفه فرشتگان- پس از عبادت- وساطت میان پروردگار و جهان هستی است. آنان فرمان خداوند درباره جهان را جاری می‌کنند[۳]. ایمان به وجود فرشتگان از واجبات دینی است و در ردیف ایمان به خدا و پیامبران و کتب آسمانی جای دارد. اثبات وجود فرشتگان از راه نقل و ایمان به غیب امکان‌پذیر است. فرشتگان مقامی والا در پیشگاه الهی دارند و از همین رو، در برخی ادعیه امامان (ع) آنها بسیار گرامی داشته شده‌اند؛ چنان که امام سجاد (ع) در دعاهای خویش، نخست بر فرشتگان مقربی مانند اسرافیل، میکائیل، جبرئیل و نیز فرشتگان دیگر درود فرستاده است[۴][۵].
- متکلمان بر آن‌اند که فرشتگان، اجسامی لطیف‌اند و می‌توانند به شکل‌های مختلف درآیند[۶]؛ اما فلاسفه آنها را عقول مجرده و نفوس فلکیه می‌دانند که هیچ عُلقه‌ای با اجسام ندارند[۷]. مقام و منزلت فرشتگان، مختلف است[۸] و اراده‌ای مستقل از خداوند ندارند و هیچ گاه گناه نمی‌کنند[۹][۱۰].
- قرآن کریم تنها از دو فرشته نام برده است: جبرئیل و میکائیل؛ اما می‌توان از آیات قرآن ویژگی‌های عمومی فرشتگان را بازیافت. برخی از آنها عبارت‌اند از: واسطه نزول وحی به انسان[۱۱]، واسطه قبض روح انسان[۱۲] مراقب اعمال بندگان[۱۳]، حافظ انسان در برابر حوادث ناگوار و بلایا[۱۴] و حامل عرش الهی و شفیع گناهکاران[۱۵]. همچنین، فرشتگان می‌توانند به صورت آدمیان درآیند[۱۶] و مؤمنان را در پیشامدها سخت مانند جنگ‌ها یاری دهند[۱۷]. گروهی از آنان به تدبیر امور جهان مشغول‌اند[۱۸] و گروهی نیز مأمور عذاب اقوام سرکش‌اند[۱۹][۲۰].
- در روایات بزرگان معصوم (ع) نیز ویژگی‌هایی برای فرشتگان آمده است: آنان نه می‌خورند و نه می‌آشامند و نه نکاح می‌کنند و به نسیم عرش زنده‌اند[۲۱]. گروهی از آنان پیوسته در سجده‌اند و رکوع ندارند و گروهی در رکوع‌اند و یارای ایستادن ندارند و گروهی همواره به صف ایستاده‌اند و پراکنده نمی‌شوند و برخی پیوسته تسبیح می‌گویند و خستگی ندارند و خواب به چشم آنان ره نمی‌یابد. به خطا و اشتباه نمی‌افتند و دچار سستی بدن نمی‌شوند و گرفتار فراموشی نمی‌گردند[۲۲]. شمار آنان بسیار است و هیچ گونه‌ای از آفریدگان به شمار آنان نیست[۲۳]. فرشتگان وسایط فیض الهی‌اند و مطیع و مجری اوامر خدایند[۲۴][۲۵].
جبرئیل
- یکی از چهار فرشته مقرب ادیان ابراهیمی است و رابط میان خداوند و پیامبران[۲۶]. اگر آیه صد و دو سوره نحل و نود و هفت سوره بقره را کنار هم نهیم و آنها را با یکدیگر تطبیق دهیم، درخواهیم یافت که جبرئیل همان "روح القدس" است. از نام‌های دیگر او است: روح الامین[۲۷]، شدید القوی[۲۸] و رسول کریم[۲۹]. جبرئیل همان فرشته‌ای است که ابراهیم (ع) را از آتش نمرودیان رهانید و فرعونیان را در نیل غرق کرد و بشارت یحیی (ع) را به زکریا و ولادت عیسی (ع) را به مریم (س) رسانید[۳۰].
- جایگاه این فرشته مقرب الهی در آیین اسلام نیز بسیار والا است و همان فرشته‌ای است که قرآن کریم را بر پیامبر اسلام (ص) نازل کرد و طریقه عبادت را بدو آموخت و در غزوه بدر با هزار فرشته دیگر پیامبر (ص) را یاری داد و در معراج، همسفر و راهنمایش بود[۳۱]. از برخی آیات قرآن بر می‌آید که جبرئیل بر غیر پیامبران نیز نازل شده است؛ اما نزول وحی به دست جبرئیل تنها ویژه پیامبران بوده و برای غیر پیامبران پیام‌هایی دیگر آورده است[۳۲][۳۳].
روح اعظم
- در فرهنگ اسلامی، یکی از ملائک مقرب الهی، روح اعظم است. این کلمه در قرآن نیامده است. در اینکه آیا روح اعظم، همان جبرئیل است یا نه، اختلاف نظر وجود دارد. ملاصدرا او را "عقل اول" یا "ملک مقرب" خوانده است که مشتمل بر فرشتگان کثیر می‌شود. این فرشتگان، جملگی جنود پرودگارند[۳۴]. اهل عرفان، او را، از حیث ربوبیت، مظهر ذات الهی می‌دانند که در انسان کامل یا "حقیقت محمدیه" تجلی یافته است[۳۵]. برخی دیگر او را همان جبرئیل دانسته‌اند[۳۶][۳۷].
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ﴿تَكَادُ السَّمَاوَاتُ يَتَفَطَّرْنَ مِن فَوْقِهِنَّ وَالْمَلائِكَةُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِمَن فِي الأَرْضِ أَلا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ ﴾؛ سوره شوری، آیه ۵.
- ↑ ﴿وَقَالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمَنُ وَلَدًا سُبْحَانَهُ بَلْ عِبَادٌ مُّكْرَمُونَ﴾؛ سوره انبیاء، آیه ۲۶.
- ↑ ﴿لا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ ﴾؛ سوره انبیاء، آیه ۲۷.
- ↑ ر.ک: صحیفه سجادیه، ۳۹ و ۴۰.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 422.
- ↑ نقد المحصل، ۲۳۰.
- ↑ شرح المقاصد، ۳/ ۳۶۶.
- ↑ ﴿وَمَا مِنَّا إِلاَّ لَهُ مَقَامٌ مَّعْلُومٌ﴾؛ سوره صافات، آیه ۱۶۴؛ ﴿ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ ﴾؛ سوره تکویر، آیه ۲۰ و ۲۱.
- ↑ المیزان، ۷/ ۱۲.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 423.
- ↑ ﴿فَنَادَتْهُ الْمَلائِكَةُ وَهُوَ قَائِمٌ يُصَلِّي فِي الْمِحْرَابِ أَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيَى مُصَدِّقًا بِكَلِمَةٍ مِّنَ اللَّهِ وَسَيِّدًا وَحَصُورًا وَنَبِيًّا مِّنَ الصَّالِحِينَ ﴾؛ سوره آل عمران، آیه ۳۹؛ ﴿يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالْرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنذِرُواْ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنَاْ فَاتَّقُونِ﴾؛ سوره نحل، آیه ۲.
- ↑ ﴿قُلْ يَتَوَفَّاكُم مَّلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ﴾؛ سوره سجده، آیه ۱۱.
- ↑ ﴿ إِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيَانِ عَنِ الْيَمِينِ وَعَنِ الشِّمَالِ قَعِيدٌ مَا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلاَّ لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ ﴾؛ سوره ق، آیه ۱۷ و ۱۸.
- ↑ ﴿ لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِّن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لاَ يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ وَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلاَ مَرَدَّ لَهُ وَمَا لَهُم مِّن دُونِهِ مِن وَالٍ﴾؛ سوره رعد، آیه ۱۱.
- ↑ ﴿الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيُؤْمِنُونَ بِهِ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَّحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ ﴾؛ سوره غافر، آیه ۷.
- ↑ ﴿فَاتَّخَذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا ﴾؛ سوره مریم، آیه ۱۷.
- ↑ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَاءَتْكُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا وَجُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَكَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا ﴾؛ سوره احزاب، آیه ۹.
- ↑ ﴿فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا ﴾؛ سوره نازعات، آیه ۵.
- ↑ ﴿وَلَمَّا جَاءَتْ رُسُلُنَا لُوطًا سِيءَ بِهِمْ وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا وَقَالَ هَذَا يَوْمٌ عَصِيبٌ﴾؛ سوره هود، آیه ۷۷.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 423.
- ↑ تفسیر نورالثقلین، ۴/ ۳۴۹.
- ↑ نهج البلاغه، خ ۱.
- ↑ میزان الحکمه، ۴/ ۲۹۳.
- ↑ مقدمه‌ای بر جهان‌بینی الهی، ۳/ ۸۹.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 423.
- ↑ دائرة المعارف تشیع، ۵/ ۳۰۹.
- ↑ ﴿نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأَمِينُ ﴾؛ سوره شعراء، آیه ۱۹۳.
- ↑ ﴿وَأَنَّهُ أَهْلَكَ عَادًا الأُولَى﴾؛ سوره نجم، آیه ۵۰.
- ↑ ﴿إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ﴾؛ سوره تکویر، آیه ۲۱- ۱۹.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 424.
- ↑ اعلام القرآن، ۲۷۷ و ۲۷۸.
- ↑ ﴿وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مَرْيَمَ إِذِ انتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِهَا مَكَانًا شَرْقِيًّا فَاتَّخَذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا قَالَتْ إِنِّي أَعُوذُ بِالرَّحْمَن مِنكَ إِن كُنتَ تَقِيًّا قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلامًا زَكِيًّا قَالَتْ أَنَّى يَكُونُ لِي غُلامٌ وَلَمْ يَمْسَسْنِي بَشَرٌ وَلَمْ أَكُ بَغِيًّا قَالَ كَذَلِكِ قَالَ رَبُّكِ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَلِنَجْعَلَهُ آيَةً لِلنَّاسِ وَرَحْمَةً مِّنَّا وَكَانَ أَمْرًا مَّقْضِيًّا﴾؛ سوره مریم، آیه ۲۱- ۱۶.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 424.
- ↑ الرسائل، ۴۷؛ المبدأ و المعاد، ۱۲۴.
- ↑ شرح مقدمة قیصری، ۸۲۰- ۷۸۷.
- ↑ لغت نامه دهخدا، ۲۶/ ۹۹.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 424.