تکیه

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام حسین است. تکیه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تکیه در معارف و سیره حسینی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

محلّی که برای عزاداری سید الشهدا (ع)، به‌ویژه در ایّام عاشورا ساخته و برپا می‌شود. این گونه اماکن، علاوه بر آنکه حرمت و قداست خاصّ خود را دارد، احکام مخصوص مساجد را ندارد، بنا بر این محدودیّت حضور در آن مثل مسجد نیست. «تکیه، یا تکیه‌گاه، بعد از مسجد در حقیقت پایگاه معنوی مسلمانان خصوصا شیعیان به حساب میآید. جایی که مردم با تعزیه‌خوانی و سوگواری سالار شهیدان و یاران با وفایش به او متوسّل و متّکی میشوند... تکیه با تعزیه و عزاداری عجین گشته و این دو را هرگز نتوان از یک‌دیگر جدا کرد. به نظر میرسد تعزیه پس از حادثه کربلا برای نشان دادن وقایع خونبار عاشورا به سبک سوزناک ابداع شده باشد و با تقلید از نمایش‌های قدیمی که تا عهد پیشدادیان میرسد، ارتباط پیدا می‌کند».

در نقل فوق، روی تکیه‌گاه بودن تکیه برای عزاداران حسینی تکیه شده است. این دقّت را دیگران نیز داشته‌اند و در پیشینه تاریخی آن به این جنبه عنایت کرده‌اند. از جمله به این نقل توجّه کنید: «جایی که مأمن و پناه‌گاه و تکیه گاه فقیران و مسافران بوده و رایگان در آنجا اقامت موقّت داشته‌اند. محافظان و نگهبانان آن (تکیه داران) از جوان‌مردان بودند و آداب و رسومی خاصّ داشتند که در «فتوت نامه»‌ها آمده است. جز این مفهوم، تکایا محلّی برای اجرای تعزیه برای سالار شهیدان بوده که در وسط تکیه، روی سکویی بر آمده از زمین، تعزیه خوانان موجب تحریک احساسات جماعت عزادار می‌شدند.

رفته رفته تکیه به محلّی برای عزاداری تبدیل شد. از زمان ناصر الدین شاه به بعد، تکیه‌های به‌طور رسمی محلّ اجرای نمایش‌های مذهبی شد... در بیشتر تکیه ها-به اقتضای فصل-چادرهایی بزرگ بر میافراشتند که در واقع سقف این گونه تکیه‌ها به شمار میرفت. پارچه‌هایی سیاه که اشعاری در سوگ خاندان امام حسین (ع) بر آن نقش بسته است و علامت و شکل مخصوص تکیه نیز در جایی از آن قرار میگرفت. هر تکیه، علامتی ویژه و علمی ممتاز از بقیه تکیه‌ها برای خود داشت. بیشتر تکیه‌ها بر گذرگاه‌ها و راه‌های رفت و آمد مردم ساخته میشدند و دو مدخل داشتند که قافله‌ها و شبیه گردانان و دسته‌های عزاداری از آن عبور میکردند... در هر تکیه به یادبود تشنگی شهیدان کربلا سقّا خانه‌ای بنا میشد. بعدها در کنار تکیه‌ها، محلّ‌هایی به نام حسینیّه و زینبیّه بنا شد و یا تکایا به نام «حسینیّه» تغییر نام یافتند». گاهی به همّت اهل یک شهر، در شهرهای زیارتی از قبیل «مشهد»، «کربلا»، «نجف»، و... حسینیّه‌هایی ساخته می‌شود که اغلب مورد استفاده زوّار آن شهر قرار می‌گیرد.

به نظر برخی، پدید آمدن «تکیه»، در مقابل مراکز دینی وابسته به خلافت‌های غیر شیعی بوده تا پایگاهی برای هواداران نهضت حسینی و دور از سلطه حکّام باشد: «تکیه و حسینیّه، مرکز تشکیلات ضدّ حکومتی ایجاد میکرد... شیعه، تکیه و حسینیّه میسازد تا به جنگجویانش پناهگاهی ببخشد... به خمس و حسینیّه رو می‌کند، تا به مبارزه همه جانبه‌اش از علی (ع) تاکنون امکان و قدرت بخشد. چنین است که ساختن «حسینیّه»، ضربه‌ای است بر پیکر حکومت....».

منابع

1. محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا