زبیر بن عوام اسدی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث صحابه است. زبیر بن عوام اسدی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: زبیر بن عوام اسدی در قرآن - زبیر بن عوام اسدی در نهج البلاغه - زبیر بن عوام اسدی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
زبیر بن عوام بن عوام، برادرزادۀ حضرت خدیجه، پسر عمۀ پیامبر و داماد ابوبکر بود. پس از رحلت پیامبر، از معترضان به خلافت ابوبکر به شمار می‌رفت. عضو شورای شش‌نفرۀ خلافت عمر بود. مال‌دوستی و جاه‌طلبی او، وی را از خط صحیح اسلام جدا کرد، در دورۀ عثمان به ثروت‌های بادآورده دست یافت و صاحب زمین‌ها و اموال و زروسیم فراوان گشت.[۱] در زمان خلافت امیر المؤمنین، از بیعت‌شکنان شد و در فتنۀ جمل شرکت داشت و در همین جنگ کشته شد. پسرش عبد اللّه بن زبیر بن عوام نیز در جنگ جمل و فتنه‌های بعدی نقش فعال داشت و از دشمنان اهل بیت و بنی هاشم بود. به تعبیر حضرت امیر (ع): زبیر بن عوام همواره مردی از ما خاندان بود، تا آنکه پسرش عبد اللّه بزرگ شد و او را فاسد کرد[۲].[۳]
زبیر بن عوام بعد از وفات رسول خدا در زمان سه خلیفه (ابوبکر، عمر و عثمان)
زبیر بن عوام در زمان خلافت امام علی (ع)
بررسی زمینه‌های انحراف و فرجام بد زبیر بن عوام
فرجام بد زبیر بن عوام
زبیر بن عوام
زبیر بن عوام بن خویلد بن اسد بن عبدالعزی بن قصی بن کلاب القرشی الاسدی، کنیه‌اش ابو عبدالله بود؛ مادرش صفیه دختر عبدالمطلب[۴]. زبیر علاوه بر اینکه پسر عمه پیامبر(ص) و علی(ع) محسوب می‌شود، برادرزاده حضرت خدیجه، همسر پیامبر و پسر دایی حضرت زهرا(س)[۵] بود. همچنین زبیر، داماد ابوبکر بن ابی‌قحافه و باجناق پیامبر نیز بود؛ اما نسبت و خویشی حقیقی زبیر به خویلد، پدر حضرت خدیجه، محل نزاع است. زبیر از کسانی بود که از بیعت با ابوبکر، پدر همسرش در ماجرای سقیفه خودداری کرد و از متحصنین در خانه فاطمه زهرا(س) و در شمار مدافعان امیر مؤمنان(ع) بود[۶].
او در شورای شش نفره خلافت عمر، به حضرت امیر(ع) رأی داد[۷]. امام علی(ع) درباره او می‌فرماید: زبیر همواره از ما اهل بیت بود تا آن زمان که فرزند شومش عبدالله نشو و نما کرد[۸]. عمر در معرفی اعضای شورای شش نفره، در مورد زبیر گفت: او در حال رضا مؤمن است و در حال غضب، کافر؛ و مردی است بخیل و آزمند[۹]. در ماجرای دفاع زبیر از علی(ع) در زمان ابوبکر، عثمان گفت: به خدا قسم! از پیامبر شنیده‌ام که می‌فرمود: زبیر مرتد کشته خواهد شد. نقل است که حضرت علی(ع) به سلمان فرمود: عثمان راست گفت. وی پس از قتل عثمان با من بیعت کرده، سپس آن را نقض خواهد نمود و مرتد از اسلام کشته خواهد شد[۱۰].
زبیر نیز بر اثر بخشش‌های خلفای نخستین همانند طلحه، تبدیل به یکی از سرمایه‌داران و زمین‌داران بزرگ صدر اسلام شده بود. در مورد ثروت او آمده است: ابوبکر اراضی میان جُرف و قنات را به زبیر واگذاشت و عمر همه اراضی عقیق را به زبیر داد. ولی وسیع‌ترین املاک زبیر، غابه بود که آن را به ۱۷۰ هزار دینار یا درهم خرید و عبدالله بن زبیر به هزار هزار و ششصد هزار فروخت... میراث زبیر را که تقسیم کردند، چهار زن داشت؛ به هر یک، هزار هزار و صد هزار رسید. همه دارایی او ۳۵ میلیون و دویست هزار بود[۱۱]. ابن سعد می‌نویسد: زبیر یازده خانه در مدینه داشت و دو تا در بصره و یکی در کوفه و یکی هم در مصر[۱۲]. مسعودی می‌نویسد: زبیر، خانه‌ای در بصره بنا کرد که الان (۳۳۲ق) معروف است و محل فرود تجار و مال‌داران و صاحبان تجهیزات از دریانوردان است و خانه‌ای در مصر و کوفه و اسکندریه داشت. ثروت زبیر پس از وفاتش، پنجاه هزار دینار و هزار اسب و هزار غلام و کنیز بود[۱۳]. زبیر هزار برده و چهل میلیون درم به جای گذاشت[۱۴]. وی سرانجام به دست عمرو بن جرموز در وادی السباع کشته شد[۱۵]. در سن او به هنگام قتل، اختلاف است.[۱۶]
منابع
پانویس
- ↑ مروج الذهب، ج ۲ ص ۳۴۲
- ↑ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج ۴ ص ۷۹: «"ما زال الزبير منا اهل البيت حتى نشاء ابنه عبد اللّه بن الزبير"»
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۸۹.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۴۵۷.
- ↑ طبری، محب الدین، ریاض النضره، ج۱، ص٢٠٧.
- ↑ طبرسی، ابو منصور، الاحتجاج، ج۱، ص۲۰۷ و ۲۱۹.
- ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۴، ص۲۳۲.
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۴۵۳.
- ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۲، ص۲۵۹.
- ↑ طبرسی، ابو منصور، الاحتجاج، ج۱، ص۲۱۹.
- ↑ صالح احمد العلی، حجاز در صدر اسلام، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ص۳۵۷.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۱۰۸.
- ↑ مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۲، ص۳۴۲.
- ↑ پاینده، ابوالقاسم، علی ابرمرد تاریخ، ص۶۸.
- ↑ مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۲، ص۳۷۲.
- ↑ ملکی میانجی، علی، مقاله «ناکثین»، دانشنامه امام علی ج۹ ص ۹۰.