حاکم جائر: تفاوت میان نسخه‌ها

در مجموع، از نظر [[شیعه]] سه دسته از [[حاکمان]] در زمرۀ [[حکام]] جائرند: دستۀ نخست، کسانی که به طور عام بر [[مردم]] [[ستم]] روا می‌دارند؛ اعم از [[کافر]]، [[اهل سنت]] یا [[شیعه]]؛ دستۀ دوم حکامی که [[شایستگی]] [[امامت]] و [[رهبری]] را بنابر ملاک‌ها و معیارهای [[الهی]] ندارند؛ خواه [[شیعه]] باشند یا [[اهل سنت]]؛ گرچه ملاک‌ها و شرایط ممکن است از دیدگاه [[شیعه]] و [[اهل سنت]] در برخی از موارد چون [[قریشی بودن]] تفاوت داشته باشد؛ دستۀ سوم حکامی که [[شیعه]] نیستند و از [[پذیرش ولایت]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} سر باز زدند. بنابراین در این نوشتار، هرجا نامی از حاکم جائر به میان آمده است همه یا یکی از مصادیق یادشده را دربر می‌گیرد.

اما از نظر [[اهل سنت]]، تنها دو دستۀ نخست حاکم جائر به شمار می‌روند. [[فقهای اهل سنت]] نیز برای [[حاکم]] شرایطی در نظر گرفته‌اند که به‌رغم وجود اختلاف‌نظر میان فقهای [[مذاهب چهارگانه]] در این باره، چنانچه حاکمی از آنها بی‌بهره باشد و یا از روش دیگری جز روش [[خلفای راشدین]] به [[حکومت]] [[دست]] یابد حاکم جائر به شمار می‌آید.

در [[فقه سیاسی]] [[اهل سنت]]، [[جور]] به معنای لغوی آن آمده و در واقع، تفاوتی میان مفهوم لغوی و اصطلاحی آن دیده نمی‌شود. در بیشتر متون [[اهل سنت]] [[جور]]، [[ستم]] و روی‌گردانی از [[حق]] تعریف شده است: {{عربی|الجور: البغي و الظلم و الميل عن الحق}}<ref>ابویعلی، مسند أبی یعلی، تحقیق حسین سلیم اسد، ج۹، ص۳۴۶؛ المعجم الصغیر للطبرانی، ج۲، ص۲۷۰.</ref>. این تعریفی عام است و کسانی را نیز که [[غاصب]] [[حق]] [[حکمرانی]] دیگران‌اند دربر می‌گیرد، و در واقع از این منظر میان تعاریف [[شیعی]] و [[اهل سنت]] تفاوتی وجود ندارد؛ اما از آنجا که [[مبانی کلامی]] [[شیعه]] و [[اهل سنت]] دربارۀ [[جانشینی]] پس از [[رسول خدا]]{{صل}} متفاوت است، به تبع آن در مبانی [[مشروعیت حکومت]] پس از آن [[حضرت]] نیز تفاوت وجود خواهد داشت. بنابراین [[اهل سنت]] در [[خلافت]] و [[جانشینی رسول خدا]] معیارها و ملاک‌هایی را در نظر دارد که با [[شیعه]] کاملاً متفاوت است. از نظر آنان [[حکومتی]] [[مشروع]] است که منتخب [[مردم]]، [[اهل]] حل [[عقد]] یا [[شورا]] باشد. [[شیعه]] در این باره دیدگاه دیگری دارد، در مباحث بعدی شرایط و [[ویژگی‌های حاکم]] در دو [[نظام]] بررسی خواهد شد. به هر حال، گرچه در تعریف و مصادیق حاکم جائر در دو [[نظام امامت]] و [[خلافت]] اختلاف‌نظر وجود دارد، در موارد و مصادیقی که میان دو دیدگاه اتفاق‌نظر وجود دارد - همچون [[تبعیت]] از [[حاکم]] ظالمی که به [[مردم]] [[ستم]] روا می‌دارد و [[حقوق]] دیگران را پایمال می‌کند - نیز فقهای [[دو مذهب]] دربارۀ [[اطاعت]] کردن و [[اطاعت]] نکردن از چنین حاکمی [[اختلاف]] [[رأی]] دارند. این تفاوت در آرا بر جنبش‌های معاصر [[شیعی]] و [[اهل سنت]] تأثیرهای متفاوتی بر جای گذاشته است<ref>[[محمد علی میرعلی|میرعلی، محمد علی]]، [[اطاعت از حاکم جائر در نظام امامت و خلافت (کتاب)|اطاعت از حاکم جائر در نظام امامت و خلافت]]، ص ۳۸.</ref>.