پرش به محتوا

حسبه: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۲ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۴ اوت ۲۰۲۲
جز
خط ۱: خط ۱:
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[حسبه در لغت]] - [[حسبه در فقه اسلامی]] - [[حسبه در فقه سیاسی]] - [[حسبه در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]| پرسش مرتبط  = حسبه (پرسش)}}
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[حسبه در لغت]] - [[حسبه در فقه اسلامی]] - [[حسبه در فقه سیاسی]] - [[حسبه در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]| پرسش مرتبط  = حسبه (پرسش)}}


==معناشناسی حسبه و محتسب==
== معناشناسی حسبه و محتسب ==
حسبه، اسم مصدر از مادۀ "احتساب" به معنای مزد، [[پاداش]] و [[اجر]] است<ref>صحاح اللغة، ج۱، ص۱۱۰؛ النهایه، ج۱، ص۳۸۲.</ref>. و در اصطلاح [[فقه سیاسی]]، [[برنامه‌ریزی]] [[دینی]] در جهت [[مصالح عمومی]] و [[نظم اجتماعی]] است که اغلب، در قالب [[امر به معروف و نهی از منکر]] [[اجرا]] می‌گردد.
حسبه، اسم مصدر از مادۀ "احتساب" به معنای مزد، [[پاداش]] و [[اجر]] است<ref>صحاح اللغة، ج۱، ص۱۱۰؛ النهایه، ج۱، ص۳۸۲.</ref>. و در اصطلاح [[فقه سیاسی]]، [[برنامه‌ریزی]] [[دینی]] در جهت [[مصالح عمومی]] و [[نظم اجتماعی]] است که اغلب، در قالب [[امر به معروف و نهی از منکر]] [[اجرا]] می‌گردد.


امور حسبی در واقع، شامل اموری لازم و غیر قابل اغماض و [[اهمال]] در [[جامعه اسلامی]] است. از این‌رو، این امور در [[فقه]]، به مسؤولیت‌های ضروری {{عربی|"مِمَّا لَا بُدَّ مِنْهُ"}} مشهورند<ref>کتاب البیع، ج۲، ص۴۹۷؛ وسایل الشیعه باب ۲۹، حدیث ۱، ج۱۸، ص۵۷۷، ابواب بقیة الحدود، حدیث ۱؛ معالم القربه فی احکام الحسبه، ج۷، ص۵۱؛ سنن ترمذی، ج۲، ص۳۸۹؛ کنز العمال، ج۴، ص۱۵۹؛ نهج البلاغه، نامه ۵۳، ص۱۰۱۷؛ صحیح بخاری، ج۲، ص۱۵؛ کتاب الخمس، ص۳۵۳.</ref>. در همین راستا، [[محتسب]] به کسی گفته می‌شد که از سوی شخص [[پیامبر]]، [[امام]] یا [[جانشین]] او، برای [[نظارت]] به امور [[مردم]] و [[کشف]] [[مصالح عمومی]] آنان و انجام امر به معروف و [[نهی از منکر]]، [[تعیین]] و [[نصب]] می‌گردید<ref>راجع به احتساب زمان پیامبر{{صل}}، ر.ک: وسایل الشیعه، ج۱۲، ص۳۱۷، ابواب تجارت، باب ۳۰، حدیث ۱ و باب ۲۹، حدیث ۱ و ج۱۸، ص۵۷۷، ابواب بقیة الحدود، ح۱؛ معالم القربه فی احکام الحسبه، ج۷، ص۵۱؛ سنن ترمذی، ج۲، ص۳۸۹؛ کنز العمال، ج۴، ص۱۵۹؛ نهج البلاغه، نامه ۵۳، ص۱۰۱۷؛ صحیح بخاری، ج۲، ص۱۵.</ref>.
امور حسبی در واقع، شامل اموری لازم و غیر قابل اغماض و [[اهمال]] در [[جامعه اسلامی]] است. از این‌رو، این امور در [[فقه]]، به مسؤولیت‌های ضروری {{عربی|"مِمَّا لَا بُدَّ مِنْهُ"}} مشهورند<ref>کتاب البیع، ج۲، ص۴۹۷؛ وسایل الشیعه باب ۲۹، حدیث ۱، ج۱۸، ص۵۷۷، ابواب بقیة الحدود، حدیث ۱؛ معالم القربه فی احکام الحسبه، ج۷، ص۵۱؛ سنن ترمذی، ج۲، ص۳۸۹؛ کنز العمال، ج۴، ص۱۵۹؛ نهج البلاغه، نامه ۵۳، ص۱۰۱۷؛ صحیح بخاری، ج۲، ص۱۵؛ کتاب الخمس، ص۳۵۳.</ref>. در همین راستا، [[محتسب]] به کسی گفته می‌شد که از سوی شخص [[پیامبر]]، [[امام]] یا [[جانشین]] او، برای [[نظارت]] به امور [[مردم]] و [[کشف]] [[مصالح عمومی]] آنان و انجام امر به معروف و [[نهی از منکر]]، [[تعیین]] و [[نصب]] می‌گردید<ref>راجع به احتساب زمان پیامبر {{صل}}، ر. ک: وسایل الشیعه، ج۱۲، ص۳۱۷، ابواب تجارت، باب ۳۰، حدیث ۱ و باب ۲۹، حدیث ۱ و ج۱۸، ص۵۷۷، ابواب بقیة الحدود، ح۱؛ معالم القربه فی احکام الحسبه، ج۷، ص۵۱؛ سنن ترمذی، ج۲، ص۳۸۹؛ کنز العمال، ج۴، ص۱۵۹؛ نهج البلاغه، نامه ۵۳، ص۱۰۱۷؛ صحیح بخاری، ج۲، ص۱۵.</ref>.


معمولاً این [[مقام]] را به یکی از قاضیان می‌دادند که احتساب و [[قضا]]، بهم پیوسته بود<ref>ماوردی، الاحکام السلطانیه، ص۲۴۰.</ref>. اهمیت حسبه چنان بود که در [[صدر اسلام]]، [[پیشوایان]] و [[رهبران]] [[دینی]]، به منظور کسب [[ثواب]] بیشتر، علاوه بر اشتغال کارهای متعدّد و مهم، شخصاً ادارۀ امور حسبه و رسیدگی به [[مصالح عمومی]] را به عهده می‌گرفتند<ref>معالم القربه فی احکام الحسبه، ج۷، ص۵۱؛ تراتیب الاداریه، ج۱، ص۲۸۶.</ref>.<ref>[[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص ۸۱.</ref>
معمولاً این [[مقام]] را به یکی از قاضیان می‌دادند که احتساب و [[قضا]]، بهم پیوسته بود<ref>ماوردی، الاحکام السلطانیه، ص۲۴۰.</ref>. اهمیت حسبه چنان بود که در [[صدر اسلام]]، [[پیشوایان]] و [[رهبران]] [[دینی]]، به منظور کسب [[ثواب]] بیشتر، علاوه بر اشتغال کارهای متعدّد و مهم، شخصاً ادارۀ امور حسبه و رسیدگی به [[مصالح عمومی]] را به عهده می‌گرفتند<ref>معالم القربه فی احکام الحسبه، ج۷، ص۵۱؛ تراتیب الاداریه، ج۱، ص۲۸۶.</ref>.<ref>[[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص ۸۱.</ref>


==حسبه و [[حکومت اسلامی]]==  
== حسبه و [[حکومت اسلامی]] ==  
[[تئوری]] "امور حسبه" به معنای وسیع آن یکی از [[دلایل]] [[وجوب]] [[تشکیل حکومت اسلامی]] و اصل [[ولایت فقیه]] است؛ زیرا [[حفظ]] مبانی [[مذهب]]، [[پاسداری]] از [[حریم]] [[قوانین الهی]]، جلوگیری از [[انحراف‌ها]] و ردّ [[شبهات]]، [[دفاع]] از تهاجم [[فرهنگی]]، خنثی‌سازی توطئه‌ها و [[مراقبت]] از مرزهای [[کشور]]، که از مصادیق بارز امور حسبی است، بدون استقرار یک [[نظام سیاسی]] مبتنی بر اصول و مبانی [[اسلامی]]، امکان‌پذیر نیست<ref>[[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص ۸۱.</ref>.
[[تئوری]] "امور حسبه" به معنای وسیع آن یکی از [[دلایل]] [[وجوب]] [[تشکیل حکومت اسلامی]] و اصل [[ولایت فقیه]] است؛ زیرا [[حفظ]] مبانی [[مذهب]]، [[پاسداری]] از [[حریم]] [[قوانین الهی]]، جلوگیری از [[انحراف‌ها]] و ردّ [[شبهات]]، [[دفاع]] از تهاجم [[فرهنگی]]، خنثی‌سازی توطئه‌ها و [[مراقبت]] از مرزهای [[کشور]]، که از مصادیق بارز امور حسبی است، بدون استقرار یک [[نظام سیاسی]] مبتنی بر اصول و مبانی [[اسلامی]]، امکان‌پذیر نیست<ref>[[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص ۸۱.</ref>.


==حسبه و [[امر به معروف و نهی از منکر]]==
== حسبه و [[امر به معروف و نهی از منکر]] ==
به‌کارگیری حسبه و [[احتساب]] در مورد [[امر به معروف و نهی از منکر]]، اصطلاح جدیدی است که از زمان‌هایی که دائره احتساب در [[حکومت اسلامی]] به وجود آمد، این کلمه هم به معنای امر به معروف و نهی از منکر استعمال شد و الا در [[قرآن]] یا [[اخبار]] [[نبوی]]{{صل}} یا [[روایات]] [[ائمه اطهار]]{{عم}} این کلمه در مورد امر به معروف و نهی از منکر استعمال نشده است. در دوره‌های بعد که این کلمه در [[اجتماع]] [[اسلامی]] برای خود جا پیدا کرد تدریجاً در اصطلاح [[فقهاء]] و [[علماء]] هم [[راه]] پیدا کرد و بعضی باب امر به معروف و نهی از منکر را “بابُ الحِسَبه” نامیدند<ref>ده گفتار، ص۷۲.</ref>. از [[قرن دوم هجری]]، امر به معروف و نهی از منکر را “حسبه” می‌گفته‌اند<ref>حماسه حسینی، ج۲، ص۱۹۸.</ref>. به هر حال دائره حسبه همان دائره امر به معروف و نهی از منکر بوده و رنگ و [[صبغه]] [[دینی]] داشته است<ref>ده گفتار، ص۷۰.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۳۶۲.</ref>
به‌کارگیری حسبه و [[احتساب]] در مورد [[امر به معروف و نهی از منکر]]، اصطلاح جدیدی است که از زمان‌هایی که دائره احتساب در [[حکومت اسلامی]] به وجود آمد، این کلمه هم به معنای امر به معروف و نهی از منکر استعمال شد و الا در [[قرآن]] یا [[اخبار]] [[نبوی]] {{صل}} یا [[روایات]] [[ائمه اطهار]] {{عم}} این کلمه در مورد امر به معروف و نهی از منکر استعمال نشده است. در دوره‌های بعد که این کلمه در [[اجتماع]] [[اسلامی]] برای خود جا پیدا کرد تدریجاً در اصطلاح [[فقهاء]] و [[علماء]] هم [[راه]] پیدا کرد و بعضی باب امر به معروف و نهی از منکر را “بابُ الحِسَبه” نامیدند<ref>ده گفتار، ص۷۲.</ref>. از [[قرن دوم هجری]]، امر به معروف و نهی از منکر را “حسبه” می‌گفته‌اند<ref>حماسه حسینی، ج۲، ص۱۹۸.</ref>. به هر حال دائره حسبه همان دائره امر به معروف و نهی از منکر بوده و رنگ و [[صبغه]] [[دینی]] داشته است<ref>ده گفتار، ص۷۰.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۳۶۲.</ref>


==پرسش مستقیم==
== پرسش مستقیم ==
* [[منظور از امور حسبه چیست؟ (پرسش)]]
* [[منظور از امور حسبه چیست؟ (پرسش)]]
* [[حسبه در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ (پرسش)]]
* [[حسبه در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ (پرسش)]]
۱۱۸٬۲۸۱

ویرایش