خداشناسی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

== [[ضرورت شناخت خدا]] ==

=== پاسخ به [[غریزه کنجکاوی]] ===

=== [[لزوم شکر منعم]] ===

البته [[شکر منعم]] خود مراتب مختلفی دارد که از مراتب مختلف شناخت و [[معرفت]] منعم نشأت می‌گیرد، [[انسان‌های کامل]] و در رأس آنان [[پیامبر اسلام]] {{صل}} به علت معرفت بیشتر به [[حق تعالی]] شاکرترین [[انسان‌ها]] هستند<ref>امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۸۷ و ۱۸۸.</ref>.<ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[خداشناسی توحیدی (مقاله)| مقاله «خداشناسی توحیدی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۱۱۸.</ref>

=== [[لزوم دفع خطر]] و آسیب محتمل ===

== جایگاه خداشناسی ==

=== [[معرفت خدا]]، [[غایت خلقت]] و [[بعثت]] ===

=== تمام [[علوم]]، مقدمه [[شناخت خداوند]] ===

== امکان یا استحاله [[شناخت]] ذات خدا‌==

مرحوم [[امام]] در آثار مختلف خود به عدم امکان شناخت [[ذات خدا]] حتی برای [[انسان کامل]] مثل [[پیامبر اسلام]] {{صل}} تأکید داشته و به تبیین آن پرداخته است<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۷۵؛ تقریرات فلسفه، ج۱، ص۱۵۹؛ شرح چهل حدیث، ص۱۹۲؛ التعلیقات علی شرح فصوص الحکم، ص۷۰ و ۲۸۰.</ref>؛ چراکه خود آن [[حضرت]] فرموده است: {{متن حدیث| مَا عَرَفْنَاكَ حَقَّ مَعْرِفَتِكَ}}<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۱، ص۱۵۹.</ref>.

اما شناخت أسماء و [[صفات ذات]] احدیت برای [[انسان‌های کامل]] ممکن است. [[اسماء]] [[خدا]] هم علامت‌های [[ذات مقدس]] اوست؛ و آن قدری که [[بشر]] می‌تواند از ذات [[مقدّس]] [[حق تعالی]] اطّلاع ناقص پیدا کند از اسماء [[حق]] است. آن چیزی که بشر می‌تواند به آن دسترسی پیدا کند [[اسماءالله]] است، که این اسماء‌الله هم مراتبی دارد، بعضی از مراتبش را ما هم می‌توانیم بفهمیم، و بعضی از مراتبش را [[اولیای خدا]] و [[پیغمبر اکرم]] {{صل}} و کسانی که معلَّم به [[تعلیم]] او هستند می‌توانند [[ادراک]] کنند. البته رسیدن به آن، مرهون گذر از حجاب‌های [[نورانی]] و ظلمانی است<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۵۸۹ و ۴۵۱؛ التعلیقات علی شرح فصوص الحکم، ص۶۸.</ref>. بزرگ‌ترین [[حجاب]] [[نفس آدمی]] است که با گذر از آن [[انسان]] عارف به «[[لقاءالله]]» نایل می‌آید که مستقیماً مورد تجلی [[اسماء و صفات]] حق تعالی می‌گردد که خود آنها به نوعی آخرین حجاب بین انسان و خداست که برای افراد خاصی قابل رفع است و به تعبیر [[حضرت]] [[امام]]:

آیا [[تفکر]] [[انسان]] درباره [[خدا]] تنها به تفکر در آثار [[خلقت]]، [[افعال الهی]] و نهایت در أسماء و [[صفات الهی]] منحصر است یا اینکه تفکر در [[ذات خدا]] نیز ممکن است؟ [[امام]] در تبیین مسأله خاطر نشان می‌سازد [[روایات]] در این باره مختلف وارد شده است. یک قسم به صورت صریح از تفکر در ذات [[نهی]] می‌کند، چنانکه از [[پیامبر]] {{صل}} روایت شده که: {{متن حدیث|تَفَكَّرُوا فِي خَلْقِ اللَّهِ وَ لَا تَفَكَّرُوا فِي اللَّهِ فَتَهْلِكُوا}}<ref>کلینی، الکافی، ج۲، ص۹۲.</ref>.

== [[راه‌های شناخت خدا]] ==

=== راه [[عقلی]] ===

پیشینه این [[مکتب]] به [[فلسفه]] یونان و [[روم]] باستان بر می‌گردد که فلاسفه‌ای مانند سقراط<ref>ر. ک: کاپلستون، تاریخ فلسفه، ج۱، ص۱۳۳.</ref>، [[افلاطون]]<ref>ر. ک: کاپلستون، تاریخ فلسفه، ج۱، ص۲۲۲.</ref> و ارسطو<ref>ر. ک: ارسطو، متافیزیک، ص۳۹۹.</ref> با راه‌های مختلف عقلی به [[اثبات]] خداوند، البته با عناوین متفاوت مثل واجب‌الوجود، علة العلل، محرک اولی پرداختند.

=== راه طبیعی ===

برخی از علاقه‌مندان به [[علوم تجربی]] و طبیعی، معتقدند [[خداشناسی]] [[حقیقی]] می‌بایست با مطالعه در [[طبیعت]] و [[علوم]] مختلف [[تجربی]] و [[حسی]] به‌دست آید. [[عقل]] و براهین فلسفی صرف مفاهیم انتزاعی و [[ذهنی]] است که توان نیل [[انسان]] به [[معرفت حقیقی]] [[خدا]] را ندارند. آنان بر این باورند که [[ایمان]] یک دانشمند تجربی که از [[اسرار]] و [[نظم]] عالم ماده با خبر است، از ایمان [[فقیه]] یا [[فیلسوف]] بیشتر است. از متقدمان [[ابن‌تیمیه]] (م ۷۲۶ق) به شدت از این [[رهیافت]] [[جانب‌داری]] کرده است. وی [[فلاسفه]] را جاهل‌ترین [[خلق]] به [[خداوند]] [[وصف]] می‌کند<ref>ابن تیمیه، الرد علی المنطقیین، ج۲، ص۱۳۱.</ref> و ادعا می‌کند که [[دأب]] [[قرآن مجید]] و هم‌چنین [[پیامبران]] [[استدلال]] بر خداوند از طریق [[تذکر]] نشانه‌های طبیعی و نه [[برهان عقلی]] و منطقی است<ref>ابن تیمیه، الرد علی المنطقیین، ج۱، ص۱۵۸ و ۱۶۱.</ref>. این رهیافت امروزه در [[اندیشه]] بعض معاضران [[اهل سنت]] مانند [[سید قطب]]<ref>عدالت اجتماعی در اسلام، ص۷ - ۴۶۵؛ تفسیر فی ظلال القرآن، ج۲، ص۷۲۲ و ۱۰۹۷.</ref>، طنطاوی<ref>جوهری طنطاوی، تفسیر الجواهر، ج۱۱، ص۷۱؛ ج۲۵، ص۵۶؛ ج۱۷، ص۱۶. از نظر او علم توحید آمیخته به فلسفه موجب دوری از خدا و پیشرفت و محبت به خدا و نزدیکی به آن تنها در پرتو علم حاصل می‌شود. ر. ک: تفسیر الجواهر، ج۲، ص۸۹ و ۸۶؛ ج۲۵، ص۵۷. وی یقین کامل به آخرت را نیز در سایه علم مانند علم احضار ارواح میسور می‌داند. ر. ک: تفسیر الجواهر، ج۱، ص۸۴.</ref> و [[اقبال لاهوری]]<ref>احیای فکر دینی در اسلام، ص۳۵ و ۱۴۶ به بعد. نکته قابل ذکر این که وی به برهان عقل نیز اشاره دارد اما آن را با عقل استقرایی استعمال می‌کند که بیانگر رویکرد حسی اقبال به قلمرو عقل است (احیای فکر دینی در اسلام، ص۱۴۶).</ref> و از معاصران [[امامیه]] [[مهندس بازرگان]]<ref>بازرگان، راه طی‌شده، ص۹؛ مجموعه آثار، باد و باران در قرآن، ج۷، ص۴۰۴.</ref> و دیگران<ref>برای اطلاع بیشتر از آرای معاصران ر. ک: شادی نفیسی، عقل‌گرایی در تفاسیر قرن چهاردهم، فصل دوم.</ref> رواج دارد.

=== راه [[شهود]] و [[عرفان]] ===

این مکتب هم در [[جهان اسلام]] و هم [[جهان غرب]]، مانند پاسکال<ref>پاسکال می‌گوید: «به وجود خدا دل گواهی می‌دهد نه عقل»؛ سیر حکمت در اروپا، ج۲، ص۱۴.</ref>، برگسون<ref>سیر حکمت در اروپا، ج۳، ص۳۲۲.</ref>، و ویلیام جیمز<ref>ر. ک: ویلیام جیمز، دین و روان، فصل ۴.</ref>، طرفدارانی دارد. برخی از عرفای [[اسلامی]] به [[تحقیر]] عقل و استدلال‌های آن و لااقل عدم اهتمام به آن در مسایل فراطبیعی پرداختند و اعتبار آن را به حوزه [[زمان]] و مکان و [[جهان]] طبیعت اختصاص دادند که این جا می‌توان به عین القضاة [[همدانی]]<ref>همدانی، زبدة الحقایق، ص۴۸ و ۲۸.</ref>، شیخ [[محمود]] شبستری<ref>لاهیجی، شرح گلشن راز، ص۶۳؛ و گلشن راز به تصحیح پرویز عباس داکانی، ص۳۸.</ref> اشاره نمود. از منظر [[امام]] مشرب [[عرفانی]]، [[کامل‌ترین]] راه و [[سلوک]] [[شناخت]] و [[قرب الهی]] است، لکن چنانکه پیشتر ذکر شد این مطلب، به معنای [[نفی]] رویکردهای دیگر نیست؛ زیرا که هر رویکرد، مخاطب خاص خود را دارد<ref>امام خمینی، التعلیقات علی شرح فصوص الحکم، ص۲۷۳؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۵۸؛ آداب الصلاة، ص۱۲ و ۲۸۹؛ تفسیر سوره حمد، ص۷۲؛ شرح چهل حدیث، ص۶۲۳.</ref>.<ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[خداشناسی توحیدی (مقاله)| مقاله «خداشناسی توحیدی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۱۳۰.</ref>

== [[براهین اثبات خدا]] ==

=== برهان اول: امکان و وجوب ===

=== برهان دوم: صدیقین ===

=== برهان سوم: حدوث ===

=== برهان چهارم: فطرت ===

=== برهان پنجم: نفس ===

=== برهان ششم: حرکت ===

=== برهان هفتم: نظم ===