معناداری زندگی در معارف مهدویت: تفاوت میان نسخه‌ها

== اهمیت [[معناگرایی]] و توجه به [[معنای زندگی]] ==

* [[معناگرایی]] و توجه به [[معنای زندگی]]، امری [[فطری]] در وجود [[انسان]] است که این امر، به خوبی در مطالعات تجربی نیز به‌ اثبات‌ رسیده است. اهمیت مسئله تا جایی است که در‌ مسائل [[فرهنگی]] و تمدنی نیز، [[معنویت]] و وجود نرم‌افزار معنابخشی، هستۀ اولیۀ شکل‌گیری هر [[تمدن]] و بستر [[زندگی]] واقعی [[بشر]] بوده و هست<ref>ر. ک. [[امیر محسن عرفان|عرفان، امیر محسن]] و [[سید علی رضا واسعی|واسعی، سید علی رضا]]، [[باورداشت آموزه‌های مهدویت و نقش آن در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی (مقاله)|باورداشت آموزه‌های مهدویت و نقش آن در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی]].</ref>. از سوی دیگر، به عقیدۀ روان‌شناسان، احساس [[پوچی زندگی]] و بی [[هدف]] بودن [[جهان]] یکی از عواملی است که موجب [[نگرانی]] و [[اضطراب]] [[انسان]] می‌شود<ref>ر. ک. [[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>. بنابراین، داشتن [[معنای زندگی]] از اهمیت بالایی برخوردار است.

== معانی مختلفِ [[معنای زندگی]] و تفاوت آن با احساس [[پوچی]] ==

* در حوزۀ [[معناداری زندگی]] رویکردهای مختلفی مطرح می‌شود. عمدۀ محققان سه معنای‌ هدف‌، [[ارزش]] و کارکرد از [[زندگی]] را در [[معنای زندگی]] آورده‌اند<ref>ر. ک. [[محمد رضا بیات‌|بیات محمد رضا‌]]، [[دین و معنای زندگی در فلسفه تحلیلی (کتاب)|دین و معنای زندگی در فلسفه تحلیلی]]، ص۶۴-۶۹؛ سلیمانی امیری‌، عسگری‌، خدا‌ و معنای زندگی، نقد و نظر‌، ش۳۱-۳۲، ص۱۰۴‌؛ [[هادی صادقی|صادقی، هادی]]، [[و اینک زیستن با خدا (مقاله)|و اینک زیستن با خدا]]، [[نقد‌ و نظر (نشریه)|فصلنامه نقد و نظر]]، ش۳۱-۳۲، ص۶۸.</ref>. در مقابلِ [[معنای زندگی]]، [[پوچ‌گرایی]] است که به [[معنای زندگی]] منهای [[هدف]] و معناست، یا نهایتا اینکه حیات را بدون [[ارزش]] بدانیم و یا [[انکار]] هر امر واقعی برای‌ [[زندگی]]. [[پوچ‌گرایی]] [[معارف]] شکل‌گرفته برای [[انسان]] را محصول [[ادوار تاریخی]] دانسته‌ و تجربه‌های‌ فردی‌ و زمینه‌های [[فرهنگی]] را عامل ایجاد‌ آن‌ می‌داند‌. به طور کلی می‌‌توان گفت، معنابخشی تلاشی در جهت [[درک]] منظم و منطقی رویدادها معرفی شده است که به رویدادهای محیطی و [[رفتار]] افراد معنا می‌‌بخشد و [[درک]] تغییرات ناگهانی در محیط بیرونی را تسهیل می‌‌کند که این امر به عمل متناسب با تغییرات منجر می‌‌شود<ref>ر. ک. [[سعید اکبری|اکبری، سعید]]، [[سعید زندی|زندی، سعید]] و [[میلاد قربانی|قربانی، میلاد]]، [[مفهوم‌سازی معنابخشی و ملاحظات کاربردی آن در روان‌شناسی صنعتی و سازمانی (مقاله)|مفهوم‌سازی معنابخشی و ملاحظات کاربردی آن در روان‌شناسی صنعتی و سازمانی]]، [[رویش روان‌شناسی (نشریه)|فصلنامه رویش روان‌شناسی]]، شماره ۲، ص ۲۰۴-۱۷۹</ref>.

== رابطۀ نگرش [[توحیدی]] [[انتظار]] و [[معناداری زندگی به زندگی]] ==

* مراد از نقش اندیشۀ [[مهدویت]] در‌ [[معنادار کردن حیات]] جمعی این است‌ که‌ مهدی‌باوری می‌تواند [[زندگی]] جمعی [[بشر]] را در بُعد جمعی (به [[معنای حیات]] یک‌ امت‌ و حیات [[تاریخی]] [[بشر]]) معنادار و قابل فهم‌ کند. البته این ادعا‌ را‌ می‌توان دربارۀ [[معنادار کردن جهان‌ هستی‌]] نیز مطرح کرد<ref>گفتنی است موضوع "[[معنای زندگی]]" زوایای پنهانی را در خود جای داده است‌. در وهله نخست با دو رویکرد می‌توان به این موضوع نگریست؛ یکم، [[معنای زندگی]] بشر و دوم، معنای جهان هستی. از [[معنای زندگی]] بشر نیز می‌توان هم زندگی فردی و هم زندگی‌ جمعی‌ را اراده کرد. خود [[معنای زندگی]] جمعی را نیز می‌توان به سه صورت در نظر گرفت: [[معنای زندگی]] یک جماعت یا امت (که حیات آن جماعت یا امت را‌ قابل‌ فهم می‌کند)، [[معنای ‌ ‌زندگی]] اجتماعی (آن‌چه زندگی در قالب اجتماع را قابل فهم می‌کند) و [[معنای زندگی]] تاریخی (آن‌چه حیات تاریخی بشر را قابل‌ فهم‌ می‌سازد، که با فلسفه تاریخ‌ نیز‌ قرابت زیادی دارد). (نک: گروه نویسندگان، گونه‌شناسی اندیشه‌ منجی‌ موعود در ادیان، ص۴۸۷.</ref>.<ref>ر. ک. [[امیر محسن عرفان|عرفان، امیر محسن]] و [[سید علی رضا واسعی|واسعی، سید علی رضا]]، [[باورداشت آموزه‌های مهدویت و نقش آن در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی (مقاله)|باورداشت آموزه‌های مهدویت و نقش آن در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی]].</ref> در واقع، [[جهان‌بینی]] فردِ [[معتقد]] به [[مهدویت]]<ref>. گرچه باور به مهدویت شخصی از اعتقادات شیعی به‌ حساب می‌آید، اما اهل‌سنت هم به این مسئله اعتقاد دارند؛ گرچه غالب متفکرانشان‌ به مهدویت نوعی باور‌ دارند‌. روایات ناظر به آخرالزمان و ظهور فرزندی از پیامبر برای نجات بشریت در مسانید روایی اهل‌سنت فراوان است. (ابن‌حنبل، احمد بن محمد، احادیث المهدی {{ع}} من مسند‌ احمد‌ بن‌ حنبل، ص۶۱؛ ابن منادی، احمد بن جعفر، الملاحم، ص۱۷۶؛ مقدسی شافعی‌، یوسف‌ بن یحیی، عقد الدرر، ص۴۰).</ref> زندگی‌ انسان‌ را‌ در ابعاد مختلف معنادار می‌‌کند<ref>ر. ک. [[ابوذر رجبی|رجبی، ابوذر]]، [[نقش باورداشت مهدویت در نفی پوچی و تغییر نگرش به زندگی (مقاله)|نقش باورداشت مهدویت در نفی پوچی و تغییر نگرش به زندگی]]، ص۳۳۷-۳۵۲.</ref>؛ چراکه با نگرش [[توحیدی]] [[انتظار]]، در [[آفرینش]] ذره‌ای بیهودگی و در [[جهان]] لحظه‌ای بی هدفی نیست: {{متن قرآن|وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاء وَالأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا لاعِبِينَ}}<ref>«و آسمان و زمین و آنچه را میان آنهاست به بازیچه نیافریده‌ایم» سوره انبیاء، آیه ۱۶.</ref>. در نگرش [[مکتب]] [[انتظار]]، [[انسان]] بی‌هدف آفریده نشده و بی [[دلیل]] در عرصۀ حیات رها نشده است: {{متن قرآن|أَيَحْسَبُ الإِنسَانُ أَن يُتْرَكَ سُدًى}}<ref>«آیا آدمی می‌پندارد که بیهوده وانهاده می‌شود؟» سوره قیامه، آیه ۳۶.</ref>. [[انتظار]] و [[ظهور حضرت مهدی]] {{ع}} [[معنای حیات]] برای جامعۀ [[شیعه]] در [[دوران غیبت]] است. زیرا، [[شیعه]] به خاطر "[[ظهور]]" [[زندگی]] و به سمت [[ظهور]] حرکت می‌‌کند و اینجاست که مفهوم "[[انتظار]]" شکل می‌‌گیرد، [[معنای حیات]]، [[انتظار]] را به وجود می‌‌آورد، به آن "جهت" می‌‌دهد و آن را از ایستایی و خمودی به [[پویایی]] و تحرک بدل می‌کند. در طول [[تاریخ]] [[غیبت]]، چه رنج‌هایی که [[شیعه]] متحمل شده؛ اما هرگز [[هویت اجتماعی]] خویش را از دست نداده است! آنچه [[شیعه]] را در میان این همه مشکلات زنده و بالنده نگه‌داشته، این است که [[مهدی]] {{ع}} [[معنای زندگی]] اوست<ref>ر. ک. [[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>.

* بدیهی است چنین نگرش معنادار، والا، پویا و فراگیر؛ [[جهان]]، هستی، [[زندگی]] و رویدادهای آن را در اندیشۀ [[انسان]] [[مؤمن]] [[منتظِر]]، به هم پیوسته و دارای [[هدف]] و معنا نشان می‌دهد که در این ساختار هدف‌دار و نظام‌مند، [[زندگی]] و رویدادهای آن قابل [[تفسیر]] و دارای معنا است. در نتیجه، براساس [[تفسیر]] و معنای رویدادهای [[زندگی]] براساس [[جهان‌بینی]] [[توحیدی]] [[مکتب]] [[انتظار]]، نه تنها از اضطراب‌های [[زندگی]] در [[عصر غیبت]] [[پیشگیری]] و کاسته می‌شود و [[انسان]] به [[اضطراب]] ناشی از [[پوچی]] و [[بی معنایی زندگی]] [[مبتلا]] نمی‌گردد؛ بلکه با [[تفسیر]] رویدادها و جریان [[زندگی]] به سمت [[خداپرستی]]، [[عدالت]]، و خیر و خوبی و در نهایت فرجام سعادت‌مندانه برای کل [[بشر]]، با [[ظهور]] و [[حاکمیت امام]] [[معصوم]] {{ع}} بر [[زمین]]، [[امید]] و هدف‌مندی و [[ایثار]] و تلاش برای تحقّق این [[آرمان]] والای [[الهی]] به عنوان شاخصه‌های ارتقای [[بهداشت روان]] در افراد و جامعۀ [[عصر انتظار]] قابل [[پیش‌بینی]] و مشاهده است<ref>ر. ک. [[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref> و بر همین اساس، فرد [[منتظر]] با رسیدن به معنابخشی از طریق [[انتظار]] [[منجی موعود]] به [[اهداف]] [[خلقت]] [[آدمی]] خواهد رسید<ref>ر. ک: [[محسن موحدی|موحدی، محسن]]، مکاتبه اختصاصی [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]]</ref>.

== چرایی [[نقش انتظار]] در بهبود وضعیت روانی و [[زندگی]] افراد ==

* به طور کلی، در پاسخ به چرایی [[نقش انتظار]] در بهبود وضعیت روانی و [[زندگی]] افراد، می‌توان به رجای معقول ([[خوش‌بینی]] به [[آینده بشر]]) و [[خوف]] معقول ([[امید]] واهی نداشتن به تلاش‌های خود) اشاره کرد. به [[اعتقاد]] برخی پژوهشگران، [[مذهب]] با تأثیر بر [[سبک زندگی]] و چگونگی حل تعارض‌های ارزشی به دو سؤال اساسی [[انسان]] درباره [[هدف زندگی]] و معنای فعالیت‌ها و استعدادهای او پاسخ می‌دهد<ref>ر. ک: [[مهرداد کلانتری|کلانتری، مهرداد]]، [[بررسی تأثیر انتظار امام مهدی بر سلامت ذهن و کیفیت زندگی دانشجویان (مقاله)|بررسی تأثیر انتظار امام مهدی بر سلامت ذهن و کیفیت زندگی دانشجویان]]، ص ۲ ـ ۶.</ref>.

== چگونگی معنابخشی مسئله [[انتظار]] به [[زندگی]] ==

# '''نگرش‌ به‌ مبدأ‌ عالم:''' بر اساس دیدگاه [[خداباوری]] [[زندگی]] زمانی معنادار خواهد بود که در ارتباط‌ با‌ خدا‌ باشد و [[خدا]] در محور همه امور قرار بگیرد.

# '''نگرش به حیات [[اخروی]]:''' [[انسان]] مهدی‌باور‌ در پرتو [[باور]] به‌ آخرت‌ به [[تکالیف اجتماعی]] تن داده‌ و رعایت‌ [[حقوق]] یگران را به جهت بازخواست [[اخروی]] در رأس امور خود قرار می‌دهد‌. به‌ دیگران [[ظلم و ستم]] نمی‌کند و در‌ راستای‌ عدالت‌ فردی و [[اجتماعی]] گام‌ برمی‌دارد؛ چراکه [[امام]] او‌ در‌ [[عصر ظهور]]، [[جهان]] را پر از [[عدل و داد]] خواهد کرد. او نیز با اسوه‌ قرار‌ دان [[امام]] خویش، امور مربوط به قسط‌ و عدل‌ و برقراری آن را‌ در‌ حیات خود مدنظر دارد.

# '''نگرش به [[مرگ]]:''' [[مرگ]] در اندیشۀ [[انسان]] [[معتقد به امامت]]، لقاء [[الهی]] است و [[زندگی]] پس از [[مرگ]] را [[بهترین]] و [[معنابخش‌ترین‌ زندگی‌]] می‌داند.

# '''نگرش به [[غایت خلقت]]:''' در اندیشۀ [[انسان]] مهدی‌باور‌ کل‌ [[خلقت]] از روی [[هدف]] و [[غایت]] خاصی صورت گرفته و [[پوچی]] در [[خلقت]] هیچ جایگاهی‌ ندارد.

# '''توجه به [[پیوستگی]] حیات دنیوی‌ و [[اخروی]]:''' خاصیت [[زندگی مادی]] [[رنج]] و [[مصیبت]] است. تنها راه [[معنادهی به زندگی]] آن‌ است‌ که‌ به گونه‌ای مسئلۀ [[رنج]] و [[مصیبت]] برای [[انسان]] معنا‌ یابد‌ و این مسئله از طریق [[توجه به آخرت]] و پیوسته دانستن‌ دنیا‌ و آخرت‌ حل خواهد شد<ref>ر. ک. [[ابوذر رجبی|رجبی، ابوذر]]، [[نقش باورداشت مهدویت در نفی پوچی و تغییر نگرش به زندگی (مقاله)|نقش باورداشت مهدویت در نفی پوچی و تغییر نگرش به زندگی]]، ص۳۳۷-۳۵۲.</ref>.

# این [[باور دینی]]، [[انسان]] را پایبند به [[اخلاق]] و [[عقاید]] آن [[موعود]] کرده و در نتیجه، او را دین‌گرا می‌کند<ref>ر. ک. [[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۲۵-۱۲۸.</ref>.

# '''[[امید بخشی به آینده]]:''' [[آینده‌نگری]] مثبت، رابطه‌ای مستقیم با [[انتظار]] دارد و آنان که ناامیدانه به [[آینده]] نگاه می‌‌کنند، هیچ گامی برای بهبود [[جامعه]] و [[سعادت]] خویش برنمی‌دارند<ref>ر. ک. [[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۲۵-۱۲۸.</ref>.  

# [[انسان منتظر]] در سایۀ [[صبر]] و [[پایداری]] در برابر تمامی [[ناملایمات]] و [[سختی‌ها]]، [[شکیبایی]] می‌‌ورزد تا به اهداف و آرمان‌های [[الهی]] و انسانی خویش دست یابد. [[صبر]]، جوهرۀ [[انتظار]] است؛ چرا که [[انتظار]]، به [[زندگی]] [[انسان]] [[هدف]]، [[نشاط]] و [[امید]] می‌‌بخشد و این هدف‌داری و [[انگیزه]]، تنها با [[صبر]] و [[مقاومت]] است که به منزل می‌‌رسد<ref>ر. ک. [[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۲۵-۱۲۸.</ref>.

# روحیۀ [[انتظار]]، به [[انسان]] [[حس]] زیبایی‌شناسی می‌‌دهد و تصویر [[زندگی]] را در دید او، به تابلوی نقاشی‌ای بدل می‌‌کند که قلم معجزه‌آسای [[الهی]]، آن را به تصویر کشیده است؛ تصویری که در آن، [[روح]] خسته و عصیان‌زدۀ [[انسان]]، آرام می‌گیرد و [[آسایش]] می‌‌یابد<ref>ر. ک. [[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۲۵-۱۲۸.</ref>. ‌

# [[زندگی]] زمانی با معناست که جوهر حرکت در آن باشد و به تعبیر دیگر، انسانی که پویا و فعال و پر تحرک است، معنایی برای بودن خویشتن می‌یابد؛ زیرا می‌تواند خود را از سطح رکود و روزمره‌گی به مرحلۀ [[پویایی]] برساند. وقتی فرد به وضعیت موجود [[راضی]] نیست و درصدد تحقق شرایط بهتری تلاش می‌کند، به این معناست که خود نیز نقشی در آن ایفا می‌‌کند و تماشاگر نیست؛ بلکه ایفاگر وظیفه‌ای خاص است. [[منتظر]] می‌‌داند برای چه تلاش می‌کند؛ انگیزه‌ای آشکار، منطقی، معقول و قابل [[دفاع]] دارد؛ بنابراین، تمامی تلاش‌های او معطوف به هدفی والا به نام "[[انتظار ظهور]]" می‌شود و این هدفی معنادار و ارزش‌مند است<ref>ر. ک. [[محمد رضا شرفی|شرفی، محمد رضا]]، [[مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار (مقاله)|مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار]]، [[گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم (کتاب)|گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم]]، ص۱۳۱-۱۳۳.</ref>.

# [[انسان]] معاصر خود را در میان انبوهی از بحران‌ها و مصیبت‌های عصر مدرن تنها یافته و دنبال پناهگاهی برای برون‌رفت از این همه تنهایی است. [[باور]] به حضور و [[وجود امام]] {{ع}}، می‌‌تواند پاسخگوی ساحت‌های مختلف احساس تنهایی در [[زندگی]] این [[جهان]] باشد. [[اضطراب]]، [[دلهره]]، [[بدبینی]] و [[یأس]] او رو به کاهش می‌‌نهد و [[امید]] جایگزین آن می‌‌شود و برای خود در این مسیر پر پیچ و [[خم]] [[همراهی]] [[دلسوز]] و [[مهربان]] تصور می‌‌کند<ref>ر. ک. [[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۲۵-۱۲۸.</ref>.

== نتیجه ==

* با توجه به نکات یاد شده، می‌‌توان نتیجه گرفت [[معناگرایی]] و توجه به [[معنای زندگی]]، امری [[فطری]] در وجود [[انسان]] است و از اهمیت بالایی برخوردار است. در مقابلِ [[معنای زندگی]]، [[پوچ‌گرایی]] است که به [[معنای زندگی]] منهای [[هدف]] و معناست. این در حالی است که در نگرش [[مکتب انتظار]]، [[انسان]] بی‌هدف آفریده نشده و [[انتظار]] و [[ظهور حضرت مهدی]] {{ع}} [[معنای حیات]] برای جامعۀ [[شیعه]] در [[دوران غیبت]] است. بدین ترتیب،، [[زندگی]] و رویدادهای آن برای [[مؤمن]] [[منتظر]]، دارای [[هدف]] و معنا خواهد بود. در نتیجه، فرد [[منتظر]] با رسیدن به معنابخشی از طریق [[انتظار]] [[منجی موعود]]، [[بهداشت روانی]] خود را ارتقا می‌‌دهد.

== پرسش مستقیم ==