نیابت خاص امام مهدی: تفاوت میان نسخه‌ها

| مداخل مرتبط = [[نیابت خاص امام مهدی در حدیث]] - [[نیابت خاص امام مهدی در تاریخ اسلامی]] - [[نیابت خاص امام مهدی در معارف مهدویت]]

'''[[نیابت خاص]] [[امام مهدی]] {{ع}}''' یعنی اینکه [[امام]]، اشخاص معین و مشخصی [[نایب]] خود قرار دهد و به اسم و رسم او را معرفی کند. در دوره غیبت صغری، [[حضرت مهدی]] {{ع}}‏ به واسطه چهار نفر با [[شیعیان]] در ارتباط بود که عبارت‌اند از: [[عثمان بن سعید عمری‌]]؛ [[محمد بن عثمان بن سعید عمری]]؛ [[حسین بن روح نوبختی‌]] و [[علی بن محمد سمری‌]]. نایبان خاص دارای ویژگی‌هایی هستند مانند: [[ایمان]] [[استوار]]؛ [[تقواپیشگی]]؛ [[رازداری]] و... .

== مقدمه ==

[[نیابت خاص]] آن است که [[امام]]، اشخاص معین و مشخصی را [[نایب]] خود قرار دهد و به اسم و رسم او را معرفی کند. با توجه به ویژگی‏‌های [[دوران غیبت صغری]]، یکی از مباحث مهم در این دوران، بحث نیابت خاص است. در [[دوره غیبت صغری]]، [[حضرت مهدی]] {{ع}}‏ به واسطه چهار نفر [[نایبان خاص]] خود با [[شیعیان]] در رابطه بود و امور آنان را سروسامان می‌‏داد. این امور، افزون بر مسایل [[مالی]]، شامل مسایل [[عقیدتی]] و [[فقهی]] نیز می‌‏شد.

حضرت مهدی {{ع}} [[نایبان]] پس از [[نائب اول]] ([[عثمان بن سعید]]) را به وسیله نایب قبلش تعیین می‌کرد و به [[مردم]] معرفی می‌نمود. بنابراین، کسانی که در دوره غیبت صغری، [[نیابت]] داشتند و با اسم و مشخصات معرفی شده بودند، «[[نایب خاص]]» نامیده شده و نایبان خاص آن [[حضرت]] را «[[نواب خاص]]» و «[[نواب اربعه]]» می‌گویند. کتاب‌هایی که در قرون اولیه [[غیبت]] نگاشته شده است، به جای «[[نواب]]» بیشتر «[[سفراء]]» و «[[ابواب]]» تعبیر شده و گاهی «[[وکلا]]» نیز به‌کار رفته است.

نیابت خاص، به این علت بود که امام، شخص معین و مشخصی را نایب خود قرار دهد و به اسم و خصوصیات، او را معرفی کند؛ همان‏گونه که پیش از آن [[امام حسن عسکری]] {{ع}} این کار را انجام داده و فرمود: «عمری و پسرش عثمان بن سعید، [[نایب اول]] و [[محمد بن عثمان]]، [[نایب دوم]] مورد اعتماد هستند؛ هر چه آنان به تو برسانند، از من می‏‌رسانند و آنچه به تو بگویند، از جانب من می‌‏گویند»<ref> محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص۳۲۹، ح ۱؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص۲۴۳ و ص۳۶۰.</ref> و در جای دیگر فرمود: «[[گواه]] و [[شاهد]] باشید که [[عثمان بن سعید عمری]] [[نایب اول]] [[وکیل]] من و فرزندش [[محمد بن عثمان]] ـ [[نایب دوم]] ‏ـ وکیل [[فرزند من]]، [[مهدی]] شما است»<ref>[[شیخ طوسی]]، کتاب الغیبة، ص۳۵۵</ref>.

[[حضرت مهدی]] {{ع}}‏، [[نایبان]] پس از [[عثمان بن سعید]] «[[نایب اوّل]]» را به وسیله نایب پیش از او معین و به [[مردم]] معرفی می‌‏کرد<ref>ر. ک: علی غفارزاده، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان {{ع}}، ص۳۴</ref>.<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۴۵۴ ـ ۴۵۶؛ [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]، ص۷۴-۷۶؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۷۴۸؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۲۳۷.</ref>

== راه‌های اثبات نیابت خاص ==

# [[نص‌ صریح]] و تصریح خود [[امام زمان]] {{ع}}؛

# نص‌ صریح و تصریح [[نایب خاص امام]] {{ع}}؛

# آشکار شدن و وقوع [[کرامات]] و امور [[خارق عادت]]، از طرف [[مدعی نیابت خاصه]]، که نشانه ربط‍‌ و ارتباط‍‌ خاص او با [[خداوند متعال]] و [[امام مهدی|آن حضرت]]، و [[تأیید]] اوست.

هریک از [[نواب خاص امام]] {{ع}} در عصر [[غیبت صغری]]، یا با نصّ‌ خود [[امام]] و یا تصریح [[نایب خاص]] پیشین او [[منصوب]] شده‌اند. در عصر [[غیبت کبری]]، حصول این سه طریق بعید است<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۷۴۸.</ref>.

== [[نواب خاص]] ==

=== عثمان بن سعید عمری سمان ===

عثمان بن سعید عمری، نخستین [[نایب خاص حضرت مهدی]] {{ع}}‏ بود. وی از [[یاران]] و [[شاگردان]] مورد [[اطمینان]] [[امام هادی]] و [[امام عسکری]] {{عم}} بود. موقعیت ممتاز او سبب شد که [[وکلا]] ادعای او درباره [[وکالت از طرف امام زمان]] {{ع}} را بپذیرند، بدون اینکه او را مورد سؤال قرار داده و [[معجزه]] یا حجتی از وی بخواهند. از مهم‏ترین ویژگی‌‏های عثمان بن سعید، مورد اطمینان بودن نزد سه امام [[معصوم]] {{عم}}؛ حضور در [[مراسم ولادت امام مهدی]] {{ع}}‏؛ [[منصوب]] شدن به [[نیابت حضرت مهدی]] {{ع}}‏ و... را می‌توان نام برد. او پیش از [[سال ۲۶۷ ق]] درگذشت و در طرف غربی [[بغداد]] در خیابان «میدان» مدفون گشت<ref>[[سید محمد کاظم قزوینی|قزوینی، سید محمد کاظم]]، [[امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور (کتاب)|امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور]]، ص۱۵۹-۱۶۴؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۳۰۴ ـ ۳۰۶؛ [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۲۱۶؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۴۸۱؛ [[رحیم لطیفی|لطیفی، رحیم]]، [[پرسمان نیابت (کتاب)|پرسمان نیابت]]، ص۲۳۰-۲۳۷؛ [[حبیب‌الله طاهری|طاهری، حبیب‌الله]]، [[سیمای آفتاب (کتاب)|سیمای آفتاب]]، ص۱۱۰ - ۱۱۱.</ref>.

=== ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعید عمری ===

دومین [[نایب]] از [[نواب چهارگانه امام مهدی]] {{ع}}، محمد بن عثمان است. [[کنیه]] او «ابو جعفر» و القابش: «عمری»، «اسدی» و «کوفی» است. وی از سوی [[امام عسکری]] {{ع}} به [[نیابت امام غایب]] معرفی شده بود. در [[زمان]] او [[مدعیان نیابت]] زیاد شدند، اما محمد بن عثمان با [[تکذیب]] و [[رسوا]] نمودن آنها و اثبات نیابت خود، جلوی آنها را گرفت. مدت نیابت نایب دوم حدود چهل سال به طول انجامید؛ از این‌‏رو توانست مسایل [[فقهی]]، [[کلامی]]، [[اجتماعی]] و... بیشتری از [[حضرت مهدی]] {{ع}}‏ پرسیده، پاسخ‏‌ها را در اختیار [[مردم]] قرار دهد. او در [[سال ۳۰۵ ق]]، در آخر [[ماه جمادی الاولی]] درگذشت و کنار [[قبر]] مادرش، بر سر راه [[کوفه]] در محلی که خانه‌‏اش آنجا بود [[دفن]] شد<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۳۸۱ ـ ۳۸۳؛ [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۲۱۷؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۶۲۰.</ref>.

=== ابوالقاسم حسین بن روح ===

حسین بن روح نوبختی، سومین [[نایب خاص حضرت مهدی]] {{ع}}‏، [[محدث]]، [[فقیه]] و [[متکلم شیعی]] [[ایرانی]]، است. او در سال‏های ۳۰۵ ـ ۳۲۶ ق به مدت ۲۱ سال [[نایب امام زمان]] {{ع}} و واسطه بین حضرت مهدی {{ع}}‏ و [[شیعیان]] بود. وی در [[ماه شعبان]] [[سال ۳۲۶ق]] [[وفات]] و در [[بغداد]] دفن شد<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۳۸۱ ـ ۳۸۳؛ [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۲۱۷؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۶۲۰.</ref>.

=== ابوالحسن علی بن محمد سمری ===

ابو الحسن علی بن محمد سمری، چهارمین و [[آخرین سفیر امام مهدی]] {{ع}} است. نیابت او از طرف [[امام زمان]] {{ع}} به سفارش «حسین بن روح» صورت گرفت. سمری، [[فرصت]] زیادی برای فعالیت نداشت؛ به همین دلیل، مانند نایب‌‏های پیش از خود، نتوانست فعالیت‌‏های گسترده‌‏ای انجام دهد. شش [[روز]] پیش از [[رحلت]] او، توقیعی از سوی امام مهدی {{ع}} به دستش رسید که [[مرگ]] وی را [[پیشگویی]] و [[زمان مرگ]] را نیز تعیین کرده بود. متن این [[توقیع شریف]]، نمایان‌گر [[پایان غیبت صغری]] و [[آغاز غیبت کبری]] و [[نیابت عام]] است. مدّت [[نیابت امام زمان|نیابت]] او سه سال به طول کشید و در [[نیمه شعبان]] [[سال 329ق]] درگذشت و [[قبر]] او در [[بغداد]] است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۳۱۱؛ [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۲۱۷-۲۱۸؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۵۰۴.</ref>.

== ویژگی‌های [[نایبان خاص]] ==

[[نیابت امام مهدی|نیابت]] و [[سفارت حضرت مهدی]] {{ع}}‏ در [[دوران غیبت صغری]]، از مسؤولیت‌‏های خطیری است که فقط برازنده کسانی است که ویژگی‌‏ها و ارزش‏های خاصی داشته باشند. برخی از این ویژگی‌‏ها چنین است:

# دخالت ندادن [[رأی]] و نظر شخصی خویش در امور مخصوص به آن حضرت‏؛

# اجرای [[دستورهای امام]].

آنچه میان ویژگی‏‌های [[نواب]]، دارای اهمیت ویژه‏‌ای بود، رازداری آنان بود. عده‌‏ای از [[ابو سهل نوبختی]] پرسیدند: چطور شد امر نیابت به [[ابو القاسم حسین بن روح]] واگذار شد؛ ولی به تو واگذار نگردید؟ او پاسخ داد: آنان ـ [[امامان]] {{عم}} ـ بهتر از هرکس می‌‏دانند چه کسی را به این [[مقام]] برگزینند. من [[آدمی]] هستم که با [[دشمنان]] رفت ‏وآمد دارم و با ایشان [[مناظره]] می‏‌کنم. اگر آنچه [[ابو القاسم بن روح]] درباره [[امام مهدی|امام]] می‌‏داند، می‌‏دانستم، شاید در بحث‏‌هایم با دشمنان و [[جدال]] با آنان، می‌‏کوشیدم دلیل‏‌های بنیادی را بر [[وجود امام مهدی|وجود امام]] ارائه کنم و در نتیجه محل اقامت او را آشکار سازم؛ اما اگر ابو القاسم، امام را در زیر [[جامه]] خود پنهان کرده باشد و بدنش را با قیچی قطعه ‏قطعه کنند تا او را نشان دهد، هرگز چنین نخواهد کرد<ref>[[شیخ طوسی]]، کتاب الغیبة، ص۳۹۱، ح ۳۵۸</ref>.<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۴۵۴ ـ ۴۵۶؛ [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]، ص۷۴-۷۶.</ref>

== [[وظایف نایبان خاص]] ==

# مخفی داشتن نام و [[جایگاه امام]]

# اخذ و توزیع [[اموال]] متعلق به [[امام]]

# پاسخ‌گویی به سؤالات فقهی و مشکلات عقیدتی [[مردم]]

== پرسش مستقیم ==