جهاد در نهج البلاغه: تفاوت میان نسخه‌ها

[[جهاد]] در لغت به‌معنای [[تلاش]] همراه با [[رنج]] و نیز به‌معنای [[جنگ]] آمده است. از این ماده، شصت‌ونه مورد در [[نهج البلاغه]] وارد شده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص ۲۷۰.</ref>.

از نگاه [[امام علی]] {{ع}} [[جهاد]] دارای جایگاه ویژه‌ای است. [[جهاد]] رکن اعلای [[اسلام]]<ref>{{متن حدیث|وَ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِهِ فَإِنَّهُ ذِرْوَةُ الْإِسْلَامِ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ١١٠</ref> و یکی از چهار رکن [[ایمان]] است<ref>{{متن حدیث|فَقَالَ الْإِيمَانُ عَلَى أَرْبَعِ دَعَائِمَ: عَلَى الصَّبْرِ وَ الْيَقِينِ وَ الْعَدْلِ وَ الْجِهَادِ}}؛ نهج البلاغه، حکمت ۳۰</ref>. [[جهاد]] دری از درهای [[بهشت]] است که [[خداوند]] آن را به روی [[دوستان]] ویژه خود گشوده. [[جهاد]] [[لباس]] [[تقوا]] و زره و سپر مطمئن [[خداوند]] است<ref>{{متن حدیث|فَإِنَّ الْجِهَادَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ فَتَحَهُ اللَّهُ لِخَاصَّةِ أَوْلِيَائِهِ وَ هُوَ لِبَاسُ التَّقْوَى وَ دِرْعُ اللَّهِ الْحَصِينَةُ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۲۷</ref>. [[برترین]] وسیله‌ای که متوسلین بدان به‌سوی [[خدای سبحان]] [[تمسک]] می‌جویند، [[ایمان]] به او و به رسولش و [[جهاد]] در راه اوست، زیرا [[جهاد]] قله رفیع [[اسلام]] و نشانه [[اخلاص]] مجاهدان و بر اساس سرشت توحیدی است<ref>َ{{متن حدیث|الْجِهَادُ فِي سَبِيلِهِ فَإِنَّهُ ذِرْوَةُ الْإِسْلَامِ، وَ كَلِمَةُ الْإِخْلَاصِ فَإِنَّهَا الْفِطْرَةُ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ١١٠</ref>. [[جهاد]]، نه‌ تنها دری به‌سوی [[بهشت]]، بلکه درگاه رسیدن به [[خدای سبحان]] است. [[امام علی]] {{ع}} در [[تشویق]] به‌سوی [[جهاد]] می‌ماید: بشتابید به‌سوی [[جهاد]]، بشتابید به‌سوی [[جهاد]]، هرکس می‌خواهد به‌سوی [[خدا]] پر کشد پس (از سکونتگاه خویش) خارج شود<ref>{{متن حدیث|الْجِهادَ، الْجِهادَ عِبادَ اللّهِ! اَلا وَ اِنّى مُعَسْكِرٌ فى يَوْمى هذا فَمَنْ اَرادَ الرَّواحَ اِلَى اللّهِ فَلْيَخْرُجْ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۸٢</ref>. [[امام]] {{ع}} در فرازهای دیگر [[بهشت]] را زیر سایه نیزه‌ها<ref>{{متن حدیث|الْجَنَّةُ تَحْتَ أَطْرَافِ الْعَوَالِي}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۳۴</ref> و [[بهترین]] مرگ‌ها را [[شهادت]] می‌نامد. [[امام]] می‌فرماید: قسم به آن کسی که [[جان]] پسر ابی‌طالب در دست اوست، هزار ضربه [[شمشیر]] بر من آسان‌تر از [[مرگ]] در بستر در غیر [[طاعت]] [[پروردگار]] است<ref>{{متن حدیث|إِنَّ أَكْرَمَ الْمَوْتِ الْقَتْلُ، وَ الَّذِي نَفْسُ ابْنِ أَبِي طَالِبٍ بِيَدِهِ لَأَلْفُ ضَرْبَةٍ بِالسَّيْفِ أَهْوَنُ عَلَيَّ مِنْ مِيتَةٍ عَلَى الْفِرَاشِ فِي غَيْرِ طَاعَةِ اللَّهِ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۲٣</ref>.<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص ۲۷۰-۲۷۱.</ref>

[[امام]] {{ع}} [[جهاد]] را دری از درهای [[بهشت]] و وسیله‌ای برای حفظ [[عزت]] و شکوه [[امت اسلام]] برمی‌شمرد. از این‌رو به گاه [[فرمان]] [[جهاد]]، [[مردم]] با [[دل]] و دست و زبان به‌پا خیزند و [[عزت]] و کیان خود را پاس بدارند<ref>{{متن حدیث|وَ هُوَ لِبَاسُ التَّقْوَى وَ دِرْعُ اللَّهِ الْحَصِينَةُ وَ جُنَّتُهُ الْوَثِيقَةُ. فَمَنْ تَرَكَهُ رَغْبَةً عَنْهُ أَلْبَسَهُ اللَّهُ ثَوْبَ الذُّلِّ وَ شَمِلَهُ الْبَلَاءُ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۲۷</ref>. [[امت اسلام]] یک‌پارچه در برابر [[باطل]] به صف ایستند و بر [[باطل]] [[خشم]] گیرند، زیرا هر که برای [[خدا]] پیکان [[خشم]] را در برابر [[باطل]] قرار دهد، [[خداوند]] او را بر [[باطل]]، هرقدر هم سخت باشد، پیروز گرداند. [[امام]] {{ع}} فرمود: هر که سرنیزه [[خشم]] خود را به‌خاطر [[خدا]] تیز کند، در نابود کردن سخت‌ترین باطل‌ها توانا بود<ref>نهج البلاغه، حکمت ١٧۴: {{متن حدیث|"مَنْ أَحَدَّ سِنَانَ الْغَضَبِ لِلَّهِ قَوِیَ عَلَی قَتْلِ أَشِدَّاءِ الْبَاطِلِ"}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص ۱۳۴- ۱۳۵.</ref>.

# از دست دادن [[آخرت]] و [[سعادت]] ابدی<ref>نهج البلاغه، خطبه ۳۴</ref>.<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص ۲۷۱.</ref>

[[جهاد]] بر اساس اقسام آن و بر اساس [[مکلفین]] به مراتبی تقسیم می‌شود. [[امام]] می‌فرماید: [[خدا]] را، [[خدا]] را [در نظر داشته باشید] در مورد [[جهاد]] با [[اموال]] و جان‌ها و زبان‌هایتان در [[راه خدا]]<ref>{{متن حدیث|و الله الله فی الجهاد باموالکم و انفسکم و السنکم فی سبیل الله}}؛ نهج البلاغه، نامه ۴۷</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص ۲۷۱.</ref>.

[[نهج البلاغه]] سه نوع [[جهاد]] را مورد توجه قرار می‌دهد: [[جهاد مالی]]، [[جهاد جانی]] و [[جهاد زبانی]]، نزد [[امام]] بالاترین مرتبه [[جهاد]]، ادای سخن [[حق]] نزد [[حاکم ستمگر]] بیان شده است<ref>{{متن حدیث|أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ، إِنَّهُ مَنْ رَأَى عُدْوَاناً يُعْمَلُ بِهِ وَ مُنْكَراً يُدْعَى إِلَيْهِ، فَأَنْكَرَهُ بِقَلْبِهِ، فَقَدْ سَلِمَ وَ بَرِئَ، وَ مَنْ أَنْكَرَهُ بِلِسَانِهِ فَقَدْ أُجِرَ وَ هُوَ أَفْضَلُ مِنْ صَاحِبِهِ، وَ مَنْ أَنْكَرَهُ بِالسَّيْفِ، لِتَكُونَ كَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيَا وَ كَلِمَةُ الظَّالِمِينَ هِيَ السُّفْلَى، فَذَلِكَ الَّذِي أَصَابَ سَبِيلَ الْهُدَى وَ قَامَ عَلَى الطَّرِيقِ وَ نَوَّرَ فِي قَلْبِهِ الْيَقِينُ}}؛ نهج البلاغه، حکمت ٣٧٣</ref>. از این‌رو [[امر به معروف و نهی از منکر]] با [[جهاد زبانی]]، [[انفاق]] و [[بذل و بخشش]] با [[جهاد مالی]] و [[پیکار در راه خدا]] و [[مجاهدت]] در میدان‌های [[مبارزه]] با [[جهاد جانی]] مطابقت دارد. افزون بر این، [[امام]] [[جهاد با دل]] را نیز در کنار [[جهاد با دست و زبان]] بیان می‌کند، که آن [[نکوهش]] زشتی‌ها در [[دل]] دارد<ref>{{متن حدیث|أَوَّلَ مَا تُغْلَبُونَ عَلَيْهِ مِنَ الْجِهَادِ الْجِهَادُ بِأَيْدِيكُمْ، ثُمَّ بِأَلْسِنَتِكُمْ، ثُمَّ بِقُلُوبِكُمْ؛ فَمَنْ لَمْ يَعْرِفْ بِقَلْبِهِ مَعْرُوفاً، وَلَمْ يُنْكِرْ مُنْكَراً، قُلِبَ فَجُعِلَ أَعْلَاهُ أَسْفَلُهُ، وَ أَسْفَلَهُ أَعْلَاهُ}}؛ نهج البلاغه، حکمت ٣٧۵</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص ۲۷۱.</ref>.

[[جهاد]] به فراخور افراد تغییر می‌یابد. برای مثال [[جهاد زن]] از نگاه [[حضرت]]، خوب شوهرداری است<ref>{{متن حدیث|وَ جِهَادُ الْمَرْأَةِ حُسْنُ التَّبَعُّل}}؛ نهج البلاغه، حکمت ١٣۶</ref>. نیز از نگاه [[امام]] برای هر [[انسان]] ضعیفی که [[توانایی]] [[جهاد]] نظامی ندارد، [[حج]] برای او [[جهاد]] به‌حساب می‌آید<ref>{{متن حدیث|وَ الْحَجُّ جِهَادُ كُلِّ ضَعِيفٍ}}؛ خطبه ١٣۶.</ref>. هم‌چنین از روزه‌داری به‌عنوان [[جهاد]] یاد شده است<ref>{{متن حدیث|مُجَاهَدَةِ الصِّيَامِ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ١٩٢</ref>. انجام آنچه در [[راه خدا]] همراه با [[سختی]] و مشقت است [[جهاد]] شمرده می‌شود. بر این اساس با تعیین [[وظیفه]] و [[سختی]] آن، [[ارزش]] [[جهاد]] نیز مشخص می‌شود. در عین حال [[هدف]] از انجام تمام اقسام [[جهاد]]، [[پروردگار]] و احیای [[ارزش‌های الهی]] است. [[امام]] {{ع}} در بیان [[همراهی]] خود با [[پیامبر]] در معرکه [[جهاد]] با [[مشرکان]] می‌فرماید: اگر ما مثل شما [[کوفیان]] سست‌عنصر بودیم هرگز پایه [[دین]] برپا و درختی از ایما سبز نمی‌شد<ref>{{متن حدیث|وَ لَعَمْرِي لَوْ كُنَّا نَأْتِي مَا أَتَيْتُمْ مَا قَامَ لِلدِّينِ عَمُودٌ وَ لَا اخْضَرَّ لِلْإِيمَانِ عُودٌ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۵۶</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص ۲۷۱-۲۷۲.</ref>.

بنابراین، [[هدف جهاد]] [[حفظ دین]] و [[ایمان]] و [[هدایتگری]] است. [[جنگ]] و جهاد عملی با [[دشمن]] در منطق [[امام]] به‌عنوان آخرین گزینه مطرح است. با نگاه به بیانات [[امام]] در هنگام تأخیر [[جنگ]] در [[صفین]] با این توضیح که ممکن است عده‌ای از آنان به جمعیت ما بپیوندند و [[هدایت]] شوند، می‌توان به این موضوع پی برد<ref>{{متن حدیث|فَوَاللَّهِ مَا دَفَعْتُ الْحَرْبَ يَوْماً إِلَّا وَ أَنَا أَطْمَعُ أَنْ تَلْحَقَ بِي طَائِفَةٌ فَتَهْتَدِيَ بِي وَ تَعْشُوَ إِلَى ضَوْئِي}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۵۵</ref>. [[جنگ]] در حوزه اسلامی از باب [[امر به معروف و نهی از منکر]] است که گام اول در این مسیر [[اتمام حجت]] و گام آخر [[اقدام عملی]] است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص ۲۷۲.</ref>.